Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Ho røper at ho alt har fått fleire tilbod frå leiande operahus om den svært krevjande rolla, som i si tid var Kirsten Flagstads glansrolle, men at ho har takka nei. Så tidleg i karrieren vil ho ikkje kaste seg på «Wagner-toget», rolla som Brünnhilde er så definerande at det lett blir eit stadig mas om meir av det same. Ho krev ei enorm kraft, både fysisk og mentalt, og er for dei beste gjerne sluttsteinen på eit stort, musikalsk byggverk. Den unge sopranen frå Stokke i Vestfold har så mykje anna ho gjerne vil gjere før ho blir valkyrja Brünnhilde.

Inst inne veit ho nok også at ho kan få dei rollene ho ønskjer seg, på dei største operahusa i verda. Tyske medium har utropt henne til «hundreårets røyst», og engelske The Telegraph skriv om «a voice in a million». På The Metropolitan (The Met) i New York, der alle drøymer om å opptre, men berre dei færraste får sjansen, kom direktøren springande med kontrakt om fem store roller i dei tre neste sesongane.

Ber du songaren kommentere godorda, svarar ho berre: «Dei har vel hatt ein god dag.» Sjølv om det er ho som har gitt dei den gode dagen, og sjølv om ho vel skjønar kor stor denne komplimenten er, vil ho ikkje ta han innover seg. Det gjer henne berre nervøs og kan skape forventningar ho er redd ho ikkje kan innfri.

– Spenninga for kvar ny framsyning er blitt større med åra, ikkje mindre. Denne spenninga gjer at eg kan jobbe på vidare.

– Kor viktig var det for deg at du før koronaen rakk å debutere på The Met i fjor som Lisa i Tsjajkovskijs Spardame?

– Svært viktig. Hadde 2019 vore 2020, ville eg mentalt vore ein heilt annan stad i dag. Det hadde ikkje blitt platedebut, og ingen debut korkje på The Met eller på Bayreuth-festivalen. 2019 blei ein kjempeopptur og ei etablering av meg som operasongar. Vissa om at dei veit at eg kan, er god i ei koronatid.

Platedebuten ho snakkar om, skjedde på Decca Classics, det mest prestisjetunge platemerket av alle. Ikkje sidan Kirsten Flagstad har ein norsk solosopran signert med dei. Soloalbumet til Lise Davidsen blei i juni 2019 nummer éin på UK Classical Charts. Ingen operasopran i musikkhistoria har nokosinne før gått til topps på denne lista.

Grieg ventar

I mars slepper ho det neste albumet, med namn som Verdi, Mascagni, Wagner og Beethoven. Alt på nyåret vil Bergen Filharmoniske Orkester strøyme ein rein Sibelius-konsert med Davidsen, spelt inn denne månaden.

– Til no er Sibelius den av dei nordiske komponistane som står meg nærmast. Grieg har eg førebels venta med, eg vil «setje» røysta litt før eg tek fatt på han. Men Leif Ove Andsnes og eg førebur eit Grieg-prosjekt.

– Ti år gammal lærte Kirsten Flagstad seg rolla som Elsa i Wagners Lohengrin utanåt. Kva gjorde du som tiåring?

På Zoom kjem eit digitalt smil frå songaren, som heime i Oslo sit i sin tredje reisekarantene, denne gongen etter eit innhopp som Sieglinde i Wagners Valkyrien på operaen i Paris.

– Eg spelte handball og gjekk i 4H. Wagner og opera visste eg ikkje kva var. Min første opera såg eg då eg var tjue år.

Ho kallar seg lyrisk-dramatisk sopran, eit uttrykk for at ho i ung alder ikkje ønskjer å få dei musikalske vala sine innsnevra. Ho veit at dersom ho «sel» seg som rein dramatisk sopran alt no, vil «Wagner-maset» berre auke i styrke.

– Eg har lyst å syngje i mange år, derfor tek eg éin ting om gongen. Der eg no er, veit eg at eg kan seie nei til visse oppgåver og likevel ha håp om at tilbodet vil komme igjen seinare.

– Har den særeigne glansen og klangen i røysta di alltid vore der?

– Eg trur han har utvikla seg over tid, med god hjelp frå flinke pedagogar. Først gjorde eg berre som eg fekk beskjed om. Eg hadde ikkje eit klart bilete av korleis klangen skulle vere, men eg følte meg fram etter kva som passa med stemmebanda. Men mot slutten av studietida på Operaakademiet i København blei eg meir medviten om klangbehandlinga.

Davidsen har dokumentert eit imponerande toneregister. Røysta hennar spenner frå trestroken D og ned til låg A. Tonane i ytterkanten av registeret er ikkje noko ho nyttar til dagleg, men ho er innom dei i øvinga kvar dag.

– Korleis arbeider du for å utvikle røysta di vidare?

– Det tekniske er på eit vis sett. Men kvar ny rolle blir ein læringsprosess, der eg betre skjønar kva stemmebanda mine og fysikken min toler. Under koronaen var eg redd for at lange pausar skulle slå negativt ut på nivået mitt, men eg har vore så heldig at eg har hatt oppdrag innimellom og slik kunna halde røysta i trening.

Klang og uttrykk

– Kva ser du som styrken din som songar?

– Eit sterkt kontrollbehov. Men det kan vere både ein styrke og det motsette. Føler eg at eg ikkje har lykkast heilt, jobbar eg ekstremt hardt for ikkje å komme i same situasjon igjen.

– Ser du nokre veikskapar som du ønskjer å forbetre?

– Den musikalske spontaniteten kan nok bli sterkare. Eg har lett for å setje meg på bakbeina om dirigent eller regissør kjem med ønske som eg ikkje kjenner meg heilt klar for. Det handlar vel om å vere trygg. Før ei framsyning bruker eg mykje tid på å visualisere kvar eg skal, og kva eg skal gjere. I tillegg kjem alle dei andre elementa, opera er eit samansurium av kven, kva og kvifor.

– Kva gjer du for å balansere det musikalske uttrykket mot det klanglege?

– Det klanglege fokuset ligg ofte i innstuderinga. Så lèt eg det musikalske styre meir under framføringa. Å skulle tenkje på klang når eg er på scena, står litt i vegen – sjølv om balansen mellom dei er hårfin. Dei to heng jo tett saman, men eg trur nok det musikalske uttrykket kjem med pianisten eller orkesteret. Men somme stader må eg også hugse på klangen i framføringa.

– Korleis arbeider du med føredraget?

– Mykje ligg i starten, at ein les og finn ut kva teksten handlar om. Når eg har funne min undertekst, prøver eg å få klangen til å underbyggje dette. Ofte kan eg setje ein tanke, ei kjensle eller ein intensjon for ein song og gå med han, for då er teksten så inkorporert.

– Som liedsongar les du kanskje ein del lyrikk?

– Eg er ikkje så god på det, men eg les jo litt og blir betre og meir og meir glad i det. Mest lyrikklesing blir det i samband med songane eg skal øve inn. Eg har fått mykje hjelp til å trene opp sensibiliteten.

Då ho byrja å studere i København, sa songpedagogen Susanna Eken: «Det hjelper ikkje deg å syngje alt mogleg anna, du må forstå kva format du skal vere i.»

– Med det meinte ho Wagner og tilsvarande, og at om eg berre fann meg til rette der, kunne eg gjerne gå tilbake til Mozart og dei andre. Dette blei grunnlaget eg bygde utviklinga mi på.  

No ønskjer ho å byggje seg opp gradvis og ser for seg at ho vil vere klar for «dei store damene» om «6–7–8–9–11 år eller noko slikt». Først lettare Wagner-roller, Verdi, Puccini, Richard Strauss og fleire. Ho har alt ei stor breidd i repertoaret sitt, men vil gjerne utvide det.

Vil kommunisere

Viktige medspelarar for henne er pianisten ved innøving av nye roller, og dirigent og regissør.

– Dei har meiningar om det eg gjer, men det treng ikkje bli styrande for vala mine. Dersom eg er svært usamd med dirigenten, spør eg om vi kan gjere det slik eg har tenkt. Men eg vil jo sjølvsagt at vi skal kunne møtast ein stad i felles forståing. Å kopiere meg sjølv, eller andre, er ikkje noko eg ønskjer.

– Kor store fridom har du til å utforme di eiga rolle i ein operaproduksjon?

– Det varierer mykje. Dersom produksjonen er ny, har eg opplevd alt frå konstruktivt samarbeid til instruksjonar som nesten gjer meg til ein robot, og det tek lang tid før eg får gjort rolla til mi eiga. Generelt er det ei stor nyfikne etter kva vi songarar kjem med, også ei forventing om at vi kjem med noko.

– Kva ønskjer du å gi publikum når du står på operascena eller gir solokonsert?

– Eg vil kommunisere. Folk som ikkje er vande med opera, ønskjer eg å gi ein sjanse til å opne seg litt for det framande. «Dei faste» vil eg gi ei kjensle av å ha opplevd noko spesielt, ha vore i eit anna rom. Eg er ikkje ute etter å imponere; eg vil nå fram, røre folk med det eg gjer.

– Kva får du sjølv ut av å stå på ei scene og framføre musikken til store komponistar?

– Eg ser scena som eit frirom. Rett nok er eg sterkt eksponert der, men samstundes føler eg at alt er ope. Då kan eg opne opp kjensler og tankar som eg kanskje ikkje set ord på i det daglege. Så gir det meg ei enorm glede å oppleve at alle er komne for å høyre meg. Det gjer meg audmjuk. Du får ein fellesskap med menneske du elles ikkje har noko til felles med.

– Og når du tek imot applausen?

– Adrenalinet pumpar for fullt. Framfor alt kjenner eg stor lette, kombinert med eit kjapt skann av kva som har gått bra og mindre bra. Denne eigenevalueringa kjem unødig fort somme gonger.

Magekjensla

Richard Strauss’ vokalverk Vier letzte Lieder, som Kirsten Flagstad urframførte i 1950 og som finst på plate med henne og fleire av dei største sopranane i verda, har også Lise Davidsen lenge hatt på repertoaret, både i konsertsamanheng og i debutalbumet sitt. Men korleis går ho fram når ho skal øve inn noko nytt – går ho til tidlegare innspelingar, eller leitar ho seg berre fram til si eiga tolking?

– Eg lyttar litt til andre innspelingar for å forstå stoffet, det gjer eg også med heilt ukjent operamateriale. Men så lèt eg dei andre tolkingane liggje for ikkje å kopiere dei ubevisst. Først må eg gjere meg opp ei meining, så kan eg lytte meir medvite til kva andre som har vore gjennom den same prosessen, har gjort, men likevel gjere det på min måte.

Ho seier at ho har eit bilete av korleis dei fleste rollene er.

– Men eg har hatt to roller eg blei spurd om, som eg måtte seie nei til. Éin førespurnad kom frå eit stort operahus, og agenten min meinte at det passa perfekt. Men magekjensla sa at eg kunne nok gjort det, men ikkje bra nok. Så eg takka nei. Slike drøftingar må eg gjennom kvar gong. Med kontrollbehovet mitt er eg kjapp til å seie nei.

Det høyrer med til operafaget å kunne syngje på mange språk, ikkje berre dei mest opplagde, som italiensk og tysk. Det er inga hindring for Davidsen. Den store rolla i Spardame song ho på russisk, no held ho på å øve inn tsjekkisk for Janáceks Jenufa med hollandske Concertgebouw. Slaviske språk kan ho ikkje, så det er tale om mødesam læring av musikk, tekst og korrekt uttale.

– Etter nokre år, korleis synest du opera som kunstform fungerer for deg?

– Eg blir meir og meir glad i det, forstår det meir og meir, får det stadig meir under huda og liker denne komplette kunstforma. Den klassiske klisjeen om at ein berre står rett opp og ned i kostyme og syng høgt, er ved å bli borte. Folk har andre forventningar og ei heilt anna forståing av kva opera er, at det er ei historie, det er skodespel, det ligg noko meir bak.

– Dei siste åra har du høyrt til eliten i det internasjonale operamiljøet. Har det endra deg på noko vis?

– Eg veit ikkje om det har endra meg eller måten eg jobbar på. Men eg er blitt bortskjemd ved at eg ofte samarbeider med gode folk. Då kan eg bli litt streng dersom folk ikkje gjer sitt beste. Eg har sjølv arbeidd hardt for å komme dit eg er, og ser at hardt arbeid kan føre deg langt. Ting har gått så fort at eg har nok ikkje vore med på alt reint mentalt. Det er kanskje berre det siste året eg har skjøna kva eg har fått lov til å oppleve.

Æresdoktor

– I mai i fjor song eg med dirigenten Zubin Mehta for første gong. Eg tenkte: «Du har jo høyrt alle, korleis kan eg klare å nå inn til deg?» Så blei eg oppriktig rørt og glad over måten han møtte meg på, og at han spurde om vi kunne gjere meir ved eit anna høve. Eg er svært takknemleg for å få jobbe med desse einarane. Dei gir meg enormt mykje, eg kjenner at eg blir betre av å musisere med dei.

– Kva har koronapandemien hatt å seie for arbeidet ditt dette året?

– Det har blitt nokre avlysingar. I Bayreuth skulle eg gjere ein ny Nibelungenring og Tannhäuser, på Metropolitan venta Beethovens Fidelio og i Roma Die Meistersinger. Så var det fleire ikkje fullt så store engasjement som òg fall bort.

I ein alder av 32 blei Lise Davidsen i fjor den yngste æresdoktoren nokosinne ved den gamle lærestaden sin, Universitetet i Bergen. Då telefonen kom, trudde ho at mannen i andre enden hadde ringt feil. For slik ære var noko ho assosierte med ei heilt anna livserfaring og ein heilt annan kompetanse.

– Så forstod eg at bak dette låg òg eit ønske om å knytte meg til noko som kan bli eit lengre samarbeid. Det handlar om det totale eg har gjort, og trua på kva eg kan utrette framover. Det var overveldande og stort, eg har kjempelyst til å vere knytt til universitetet i den grad eg kan.