Eg spela sjakk med ein russar då eg nyleg vitja eit fengsel på Vestlandet. Han hadde ein familie som venta på han heime i St. Petersburg. Eg fortalde at eg hadde budd i drabantbyen Kuptsjino. «Er du galen? Det er den farlegaste plassen», sa han. Sant nok, på midten av 90-åra vart eg rana og banka opp av ein ungdomsgjeng.

«Eg lærte tidleg at ein må vera den fyrste til å slå», har Vladimir Putin sagt om den tøffe gatekulturen i Leningrad. For somme gjekk det betre: Rundt 1970 hamna Sergej Ruksjin (f. 1955) i eit kriminelt miljø. Foreldra hans vart urolege, men gjennom korrupsjon fekk dei han inn på ein eliteskule i matematikk. Ved eit under vart Ruksjin hugteken i faget og byrja sjølv arbeida som matematikklærar. Ein av elevane hans var Valerij Salov (f. 1964) som seinare vart nummer 3 i sjakkverda etter Kasparov og Karpov.

Familien eg budde hos i Kuptsjino for 25 år sidan, hadde ein son, Anton, som eg ikkje vart klok på. I 1993 tok Anton gullmedalje i matematikk-OL, dit kvart land sender seks unge talent. Med over 200 norske deltakarar i den internasjonale finalen sidan 1984 har vi fått to gull: David Kunszenti-Kovács i 2002 og Jørgen Vold Rennemo i 2008. Til samanlikning har elevane til Ruksjin samla over 40 gullmedaljar frå matematikk-OL – halvparten av alle gullmedaljane til heile Russland.

Den beste matematikklæraren i verda har funne gull i Kuptsjino. Men han er streng. Aleksandr Khalifman (f. 1966) vart kasta ut av kveldskurset då han ikkje ville gje slepp på sjakken. Khalifman vart i staden FIDE-verdsmeister i sjakk i 1999. Men ein annan gut frå dei grå betongblokkane i Kuptsjino, ein klassekamerat av Khalifman, er den mest kjende Ruksjin-eleven, faktisk den mest kjende matematikaren i verda: Grigorij Perelman. Ruksjin kravde at Perelman slutta med fiolinspeling, og at han byrja skifta sokkar og undertøy. Perelman spela litt snøggsjakk og bordtennis, men ikkje meir enn Ruksjin kunne akseptera. Elles er det viktigaste pedagogiske prinsippet til Ruksjin at borna munnleg skal forklåra for læraren – under fire augo – den løysinga dei har kome fram til, korleis dei har tenkt.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal
meister i sjakk.