Standard­innspelinga

Ludwig van Beethoven:

Choral Fantasy

Leif Ove Andsnes, klaver; Mahler Chamber Orchestra. Sony 2014

Standard­innspelinga

Ludwig van Beethoven:

Symphonies No. 5 & 6

Gewandhausorchester; dir.:
Riccardo Chailly. Decca 2011

Beethoven likte å skipa til velgjerdskonsertar, særleg når dei var til inntekt for han sjølv. Den mest kjende gjekk av stabelen 22. desember 1808 i Theater an der Wien. Her samla eliten i byen seg – billetten kosta 2 gylden, som var meir enn det vanlege arbeidsfolk tente på éi veke.

Er det éin konsert i musikkhistoria eg gjerne ville reist attende i tid og opplevd, må det vera denne. Halv sju den pitte litle julaftan byrja nemleg den offentlege urpremieren på fleire Beethoven-verk som sidan er blitt del av orkestermusikkens standardrepertoar: «Lagnadssymfonien», «Pastoralsymfonien», «Kor­fantasien», delar av messa i C-dur og den fjerde klaverkonserten (dette skulle bli siste gong den stadig dauvare Beethoven opptredde som pianist i ein konsert). Seansen er blitt så legendarisk at han i vår tid er attskapt av fleire store symfoniorkester, og engelsk Wikipedia har jamvel ein lang artikkel om emnet. Men i 1808 var mottakinga mildt sagt blanda.

Vått blekk

Ein ting var at Beethoven la konserten slik at han konkurrerte med ein annan velgjerdskonsert. Denne var til inntekt for «trengande enker» og arrangert av Antonio Salieri, den keisarlege kapellmeisteren som blir framstilt som Mozarts mordar i storfilmen Amadeus frå 1984.

Viktigare for mottakinga var kvaliteten på framføringa. Samtidige musikarar, kritikarar og publikummarar skildra han som langt under pari; Beethoven hadde (som alltid) vore så sein med å levera frå seg komposisjonane at orkesteret fekk minimal tid til innstuderinga. I tillegg hadde Beethoven på førehand fornærma sopranen som skulle sunge solo, så grovt, at ho nekta å opptre. Den pur unge og urøynde erstatninga han fekk inn i siste liten, fekk akutt lampefeber på scena.

Korfantasien

Fantasi for klaver, kor og orkester i c-moll, op. 80, den me populært kallar «Korfantasien», var så fersk at blekket på notearka framleis var vått. Den blei lågpunktet under konserten, for framføringa gjekk så gale at stykket måtte avbrytast og byrjast på nytt.

Endå så underleg komposisjonen er – ei blanding av klaverfantasi, klaverkonsert og kantate – tykkjer eg han har sin sjarm. Mellom anna høyrer me her for fyrste gong «Ode til gleda»-melodien me kjenner frå Beethovens niande symfoni («Korsymfonien»).

Av innspelingar likar eg godt den Leif Ove Andsnes gav ut med Mahler Chamber Orchestra i 2014. Andsnes’ strev etter teknisk perfeksjon står som den rake motsetninga til urpremieren.

Lagnadssymfonien

Ein annan faktor som gjorde 1808-konserten problematisk, var lengda. Greitt, fire timar var ikkje så uvanleg for konsertar den gongen, men salen hadde ikkje fyring og var bitande kald. Viktigast var likevel at musikken for samtidas øyro (og hjernar) læt maksimalt avantgardistisk. Me kan førestilla oss å sitja og frysa gjennom ein fire timar lang eksperimentell samtidsmusikkonsert i dag – så mange og lange nyvorne klangar slit ut sjølv den mest progressive publikummar.

Kva for stykke var så det mest avantgardistiske? Utan tvil Symfoni nr. 5 i c-moll, op. 67, den me kallar «Lagnadssymfonien». Wienerpublikummet var vande med Haydn og Mozarts elegant-klassiske symfonikk, prega av balanserte, songlege melodiar. Beethovens rå, primitive energi i fyrstesatsen «Allegro con brio» kom difor som eit sjokk. Det karakteristiske bankemotivet som utgjer hovudtemaet, er jo i grunnen ingen ordentleg melodi, men eit utrop – som ei ufullstendig setning i imperativ – og det gjennomsyrer attpåtil heile satsen.

Me kan attskapa programmet frå 1808-konserten. Det har, som nemnt, blitt gjort fleire gonger før, sist med Philharmonia Orchestra i London i fjor. Men å høyra repertoaret med samtidas øyro, lèt seg ikkje gjera. Likevel gjev den veldige energien Riccardo Chailly og Gewandhausorchester i Leipzig spelte Lagnadssymfonien med i 2011, oss eit hint.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.