Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

Den internasjonale verdsordenen er under press. Utanrikspolitisk forskar Asle Toje meiner Noreg ikkje lenger kan ta forsvarsalliansen Nato for gjeve. I eit intervju med Klassekampen denne veka seier han at vi i større grad må klare å forsvare oss sjølve, og at vi samstundes må vere budde på å knyte oss tettare til USA i framtida og velje USA framfor Europa.

Professor Janne Haaland Matlary ved Institutt for statsvitskap ved Universitetet i Oslo deler analysen.

– Noreg er totalt avhengig av USA i ein krigssituasjon. Vi har ikkje noko val her så lenge Europa ikkje brukar meir på forsvar. Dei fleste Nato-medlemmene er de facto gratispassasjerar i dag. Også Noreg brukar altfor lite på forsvaret. Det både kan og bør vi gjere noko med raskt. Vi må opp på 2 prosent av BNP. No er det svært uvisst kva Trump kjem til å gjere. Han er primært oppteken av direkte relasjonar og partnarskap med enkeltland, men om han kjem til å halde fram med å betale for alle gratispassasjerane i Nato, er eit anna spørsmål. Så ja, Noreg treng USA i så sterk grad at vi sjølvsagt kjem til å velje USA framfor andre land som alliansepartnarar. Vi gjer alt for å halde amerikanarane interesserte i Noreg.

– Kor svekt vil du seie Nato er?

– Europeiske land tek ikkje forsvar alvorleg. Storbritannia, Frankrike, Danmark, Polen, Nederland og Noreg er unntaka, dei andre vil verken betale eller ta risiko og tap. Dei har ingen strategisk eller militær kultur. Nato er altså ei plattform for statar som er willing and able. Dei 29 som er med, er stort sett ubrukelege i krig. Skulle Trump seie at den berømte artikkel 5 er urimeleg å halde på sidan mange av statane ikkje betaler, fell artikkelen, og då er Nato daudt. Han kan kome til å gjere noko slikt, for det er ulogisk at USA skal bere 77 prosent av kostnaden i Nato. Då vert det bilaterale forsvarsalliansar, og Noreg kjem til å søkje tettast mogleg integrasjon med Storbritannia og USA. Dei tre stormaktene i Europa kunne gå saman og lage eit felles forsvar med atomvåpen som avskrekking. Men eg trur ikkje Tyskland eingong vil snakke om noko slikt.

– Så du trur ikkje på tettare europeisk forsvarssamarbeid?

– Nei, EU skyt seg sjølv i foten med den tomme retorikken om ein EU-hær. Det gjev berre Trump argument han kan bruke mot Nato. Det er berre Frankrike som har ein strategisk kultur, Tyskland har ikkje det. Med brexit i tillegg er det utelukka at EU kan vere ein seriøs militær aktør.

– Kva ville eit tettare forhold til USA ha å seie for forholdet vårt til Russland?

– Russland er misnøgd med at Noreg er med i Nato, og det ville berre verte intensivert dersom vi fekk fleire amerikanarar til Noreg.

– Du har peika på at Trump nok er uinteressert i å ta vare på det liberale demokratiet og å verne Europa. Kvifor skal han sjå seg tent med eit tettare samarbeid med Noreg?

– På grunn av nytteverdien av å ha materiell i Europa, interessa for den beste vinterkrigstreninga som finst, dei største Nato-øvingane og den norske etterretninga i Barentshavet og i nord. Vi seier at «Noreg er Nato i nord», så USA har nytte av bidraga våre.

– Kva har Trump å vinne på å verte ståande utan Nato?

– Han treng eit europeisk forsvar som gjer jobben her, og som kan bidra til operasjonar rundt om i verda, til dømes i Asia. Men nytta av Nato-29 er meir tvilsam, for det er USA som ber byrden for det i dag.

– Men noko står vel på spel for USA òg?

– USA har mange allierte. Australia, Sør-Korea og Saudi-Arabia, til dømes. Nato er dimed ikkje så unikt som ein alliert struktur, men det er unikt på grunn av den store medlemskapen. Dersom USA skulle lagt om til meir stat-til-stat-alliansar, er det ikkje nødvendigvis ein katastrofe, men då må land i Europa som er seriøse om eige forsvar, ta grep og be om allianse med USA. Det er ikkje i små lands interesse, for vi vert så lett dominerte av den store staten.

– Kor truleg er det at Nato-landa kjem til å oppfylle kravet om å bruke 2 prosent av BNP på forsvar?

– Vel, no er det Nato-møte, og dei fleste landa har lagt fram planar for korleis dei skal nå 2 prosent. Noreg er ikkje blant dei, og det er ikkje lurt.