Sakprosa

Åshild Mathisen:

Ingen søndagsskole. Tro, makt og strid i Kristen-Norge

Aschehoug

Kristne miljø i Noreg – og dei finst i så mange versjonar – har brukt mykje tid og krefter på å framstå som snille og gode. Fasaden er viktig der også. Men somme gonger oppstår det sprekkar i den velpolerte yta, og det som då kjem ut i dagslyset, er ikkje alltid like vakkert. Men fenomenet er nokså allmennmenneskeleg. Dei som har makt – og tradisjonelt har det vore eit mannleg privilegium – vil gjerne bruka henne, og svært ugjerne gje henne frå seg.

Lenge fann kvinnene seg i dette. I vår tid har mannens makt vorte sett under press, for berre dei færraste trur inn på 2000-talet at mannemakta er gudegjeven. Mykje har skjedd berre på dei siste femti åra.

Unnataka frå hovudregelen kan vera visse religiøse miljø. Der er det somme som – i større grad enn elles i samfunnet – dyrkar den gamle ordenen, i tilnærma gamaltestamentleg form. Rett nok med store geografiske variasjonar.

I mine pietistiske heimetrakter på Vestlandet sat det lenge i, men dei siste 40–50 åra har vi kvitta oss med det grøvste. Nordpå – blant anna i Finnmark, der Lars Levi Læstadius rådde grunnen midt på 1800-talet – har læstadianismen og eit trasig trongsyn prega folkegrupper heilt opp til vår tid.

Inngrodd sed og skikk

Det var ein nokså streng variant av Læstadius’ lære Åshild Mathisen voks opp med, der – kort samanfatta – djevelen budde i alt som var nytt. Litt av ei ballast å ta med seg på flyttefot, først til Tromsø og seinare til Oslo.

Der møtte ho KrFU-leiaren Anders Gaasland, som skapte furore då han stod fram som homofil. Vidare møtte ho den tidlegare KrFU-leiaren Berit Aalborg, som utfordra KrFs antikvariske syn på homofili. Dette var i 1992. Ho vart strengt irettesett av KrFs dåverande parlamentariske nestleiar, Svein Alsaker – innehavar av homofob-prisen: «Berit Aalborg hører ikke hjemme i KrF og bør finne seg et annet parti.»

Det var «hårda bud» i KrF på den tida. Boka til Åshild Mathisen får oss til å minnast kor inngrodd gammal sed og skikk var i leiarskapen i KrF så seint som i 1990-åra. Veteranen Kåre Kristiansen var ein streng herre, som ikkje ville tillata at ungdommen kasta vrak på dei kristne kjerneverdiane – strengt utforma av KrFs første tingmann Nils Lavik (1884–1966) og hans trufaste læresveinar.

Detaljert skildring

Det skal kanskje seiast at ein skal vera meir enn rimeleg interessert i KrFs indre liv for å sprenglesa Åshild Mathisens grundige skrift, men direkte kjedeleg er det berre unnataksvis. Som med Haakon Lies Ap er det ingen sundagsskule.

Dei kvinnelege teologane som hadde «fintfølelse» nok til ikkje å søkja prestestillingar, fekk i Vårt Land attesten at det tente dei «til ære». Vel, ein viss framgang har det vore i fedrelandet.

Vi får tidvis nokså detaljerte skildringar av dei kampane Åshild Mathisen laut kjempa, og – slik ho framstiller det – har ho hatt ei god sak. Men fordi ho er varsam med å namngi aktørane, så kan vi aldri vera heilt sikre. Dersom ho hadde drege aktørane ut i ope lende, ville vi lettare kunna vurdera om striden hennar var rett og rimeleg. Men for meg blir det lett å tru det.

Krevjande tilpassing

Denne meldaren hadde ei mor som konsekvent røysta KrF når det var stortingsval, og så heldt ho seg med Dagen som viktigaste avis. Vårt Land kom sjeldan på tale.

Seinare skulle eg koma til å gle meg over sentrumsprosjektet til Kjell Magne Bondevik, som gjorde det politiske sentrumet til noko større enn summen av KrF, Venstre og Sp. Å styra landet var også heilt nødvendig vaksenopplæring for eit KrF som i altfor stor grad hadde fått lov til å putla med sitt.

No møtte dei røyndommen i regjeringskontora, og då vart det mindre tid og høve til å blankpussa KrFs noko sære profil. Denne krevjande tilpassinga til røyndomen – i mange omgangar – blir det gjort nøye greie for i boka.

Åshild Mathisen laut forlata redaktørstillinga i Vårt Land etter eit par år. Sett frå utsida er det vanskeleg å begripa at dei mennene som kvitta seg med henne, er betre i stand til å forvalta arven etter Ronald Fangen. Framfor alt må Vårt Land innsjå at ein overlevingsstrategi må byggja på meir handfast materiale enn eit KrF som er i ferd med å gå opp i ingenting.

Olav Kobbeltveit

Olav Kobbeltveit er journalist.