Den populære krim- og barnebokforfattaren Andriy Kokotyukha frå Kyiv drog nyleg til Butsja og Irpin saman med venene sine for å levere humanitær hjelp. Til vanleg får ikkje sivile lov til å vere der. På det aller første sjekkpunktet må alle friviljuge som får tilgjenge, ha på seg skotsikker vest og hjelm, som må leverast attende på veg ut.

Områda som er frigjorde frå russiske militære, er framleis svært farlege. I tillegg til udetonerte bomber og granatar har dei russiske soldatane late etter seg mange miner. Russiske mineleggjarar ser ut til å ha overgått kvarandre i kreativitet. Dei har minelagt forlatne bilar. Dei har lagt miner i vaskemaskinar, slik at den som opnar døra for å leggje inn vask, vert drepen. I einebustadar, der eigarane plar lagre matforråd i kjellaren, har dei plassert miner i kjellardøra.

Slik freistar det ukrainske militæret å halde innbyggjarane vekke frå husa, men somme er bestemde på å kome seg heim, koste kva det koste vil. Dei kjem seg attende til landsbyane over jorde og gjennom hagar heller enn på vegane. Kvar dag er det nye meldingar om fleire døde sivile – blåste i filler av miner.

Andriy Kokotyukha var heldig, ved sjekkpunktet fann dei skotsikkert utstyr i hans storleik. Han og kameratane køyrde til det humanitære senteret og lossa maten og medisinane. Etterpå køyrde dei bilen ut av det tidlegare okkuperte området, bortanfor sjekkpunktet, og gjekk attende til fots for å sjå kva som var att av Butsja.

Militæret har alt reinska delar av gatene i sentrum. Men ruinane av husa har dei enno ikkje rørt. Like ved eit av dei øydelagde husa stod det eit utbrent russisk pansra køyretøy. På taket var det festa ein diger rull med piggtråd. Andriy Kokotyukha kika opp på rullen. «Kva skulle dei med piggtråd?» tenkte han. «Setje opp ein konsentrasjonsleir, som i Nazi-Tyskland og Polen under andre verdskrigen?»

Eigarlause kattar streifa ikring i ruinane. Dei reagerte ikkje på vanleg venleg tilnærming. Andriy ville gjerne ta med seg ein heim til Kyiv. Etter at kona og den unge son hans evakuerte til Vest-Ukraina, har han budd aleine. Han freista få kontakt med fleire av kattane, men dei sprang sin veg, alle som ein. Berre éin verka dorskare, eller sliten på eit vis, og såleis lettare å nærme seg. Andriy tok katten i armane og bar han mot bilen. Da han hadde kome forbi sjekkpunktet, hoppa katten brått ut av armane hans og sprang attende til krigsområdet.

«I nesten ein månad sov eg berre to timer kvar natt. Kvar einaste natt stod eg vakt på eit sjekkpunkt frå klokka fire om morgonen,» kunne Andriy fortelje meg. «Eg hadde ikkje makta det utan alkohol. Til alt hell fekk eg ‘passordet’ som gav meg høve til å kjøpe ei flaske gjennom bakdøra i ein butikk. Sant nok var prisen blåse monaleg i vêret, men eg hadde ikkje noko val. No finst ikkje dette problemet lenger. Du kan peike ut butikkane som selde alkohol under disken – dei har no tomme hyller i avdelinga for vin og vodka. Det kjem ikkje nye leveransar, og dei selde alt før alkoholforbodet vart oppheva.»

Eg har kjent Andriy i over 30 år. Eg kan ikkje hugse når og kvar vi møtte kvarandre første gongen. På 1990-talet reiste vi saman rundt omkring i Ukraina og reklamerte for moderne ukrainsk litteratur, organiserte litteraturkveldar i små byar og til og med landsbyar, og tok håpefulle forfattarar med oss. For nokre år sidan drog vi saman på ferie til Montenegro og feira fødselsdagen hans der. Alt dette verkar så langt attende i fortida no.

Eg minnest korleis bestefar min, far til far min, ofte sa til meg: «Kor heldig du er, som vart fødd etter krigen!» Det synte seg at han tok feil. Eg vart fødd i perioden mellom krigane. No lyt eg venje meg til det faktumet at storparten av livet mitt vart levt før krigen. No ønskjer eg at tida «etter krigen» må kome snøggare. Eg er ikkje viss på at ho vil kome til meg og venene mine.

I går, i ein by ikkje langt unna, møtte eg nære vener frå Kyiv: Irina, enka etter den første forleggjaren min, dottera Alena og sonen Artem. Peter Khazin, den første forleggjaren min, døydde for eit år sidan. Sjølvsagt vart han nemnd i samtalen med Irina. «Det er bra han ikkje rakk å oppleve dette.» sa Irina. «Han ville ha døydd av gru! Han hadde aldri overlevd tanken på denne krigen!»

Eg sa nyleg det same om foreldra mine, som døydde for tre år sidan. Dei er gravlagde på ein kyrkjegard i Pushcha-Voditsa, ein forstad nord i Kyiv. Det var der vi budde dei første åra etter at vi flytta frå Leningrad. Pushcha-Voditsa vart erobra av russiske troppar. Den mest romantiske trikken i Ukraina gjekk herifrå til sentrum av Kyiv – rute nummer 12. Han gjekk gjennom skog i eit kvarter. No finst det ikkje nokon trikk nummer 12. Russisk artilleri øydela skjenene.

Kan hende er det like bra. Eg trur det, i alle fall. Dei russiske spesialstyrkane kunne freiste å snike seg direkte inn i Kyiv frå nordvest med 12-trikken. I 1918 gjorde dei russiske bolsjevikane nettopp det, berre at dei kom frå vest i Kyiv, frå Sviatoshyn.

I sjølve Kyiv byrjar ting langsamt å vakne til live. Kafear og restaurantar opnar smått om senn, men mote- og databutikkar er framleis stengde. Frisørane ser ut til å vere dei som først startar opp verksemda att. Og folk som vender attende til Kyiv, er ivrige etter å få skikk på seg. Ein hårklipp er ein god start. Så prøver dei å finne ut om vaktmeistrane er i arbeid, eller om dei fór sin veg og ikkje kom tilbake. Mange av dei som bur i bustadkompleks set opp ein plan for kven som tek jobben som vaktmeister når, og kven som gjer det reint i bakgarden og på gata.

Renovasjonen har kome i nesten vanleg gjenge. Det er færre menneske i byen no, og det inneber mindre søppel. Ordføraren i Kyiv, Vitali Klitschko, er lei av å be Kyiv-borgarar om ikkje å vende attende før i slutten av april. Dei høyrer ikkje på han. Han forklarer at det framleis er farleg i byen, at eit nytt åtak på Kyiv er mogleg, nye granatåtak. Folk har det likevel travelt med å kome seg heim.

Sjølvsagt vender ikkje alle attende. I vegkantane kring Kyiv ligg dei utbrende bussane til dei som vart drepne medan dei prøvde å flykte – skotne med maskingevær og frå russiske stridsvogner. Somme av dei døde vart brende av russiske soldatar, saman med dokumenta dei hadde på seg, slik at ingen skal kjenne namna deira. Fastbuande risikerte livet for å gravleggje dei døde attmed vegen eller i den næraste landsbyen, og i staden for ein kross kan du no sjå registreringsskiltet til bilen deira spikra opp på ein stokk. Det ser likevel ut som ein kross, og ved hjelp av registreringsnummera vil folk kunne identifisere dei døde. Dei kjem til å bli gravlagde om att.

Sjølvsagt var det mange som forlét Kyiv med fleire enn berre sin eigen familie. Dei tok gjerne med seg vener, borna til venene, og kven som elles kunne vere med. Massegraver er alt blitt noko forferdeleg velkjent. Dusinvis er funne i landsbyar utanfor Kyiv. I nokre av gravene ligg passasjerane og sjåføren frå ein bil.

Eg kunne aldri ha sett føre meg noko slikt tidlegare. Hundrevis, om ikkje tusenvis av halvt øydelagde bilar ligg på vegane over heile Ukraina. I somme av dei ligg dei døde passasjerane enno. Dei vart skotne medan bilen framleis var i rørsle, eller når dei stogga brått fordi dei såg russiske stridsvogner framfor seg.

I den russiske byen Irkutsk er familiane til soldatar som døydde i Ukraina, fritekne for renovasjonsavgifta. Eg betaler for renovasjon, sjølv om eg ikkje bur i Kyiv og legg igjen søppel etter meg der. Men eg betaler altså for søppelinnsamling. Denne tenesta har éi stor oppgåve: fjerne avfall frå den russiske aggresjonen.

Noko av avfallet ligg i lufta. Det kjem inn i lungene saman med lufta. Dei minste partiklane frå eksploderande missil og bomber er oppløyste i lufta. Ekkoa av dei siste forferda skrika frå sivile som blir drepne, er oppløyste i lufta. Det er meir liding enn oksygen i lufta. Og oksygenet i lufta er blitt mindre og mindre brukbart. Oksygen brenn. Det tyder at kvar eksplosjon av russiske granatar brenner det oksygenet som ukrainarane må puste.

Vi har hatt gjester igjen. Enda ein gong gjekk vi til bruktavdelinga i Europa-butikken og kjøpte brukte teppe etter vekt for å legge på golvet, slik at gjestene kunne få ei meir komfortabel natt. Deretter, med ein bag full av gamle og sant å seie utruleg stygge teppe stikkande ut, gjekk eg til ein lokal frisør. «Barber hovudet mitt, takk», bad eg.

I nokre år no har eg fått gjort hårklippen med maskin, ikkje saks. Eg bryr meg ikkje stort om korleis eg ser ut. Maskinen er kjapp, og når du får håret klipt med saks, er det framleis for langt, og saksa lagar ein metallisk klingelyd kring øyra på deg. No er dette ein dyster lyd for meg. Han får meg straks til å tenkje på pogromane, på drapa utførte i Ukraina av kavaleristar frå Den raude armeen med sablar i hendene, korleis dei med skinande stål hogg ned dei flyktande innbyggjarane i Kyiv, Germanivka, Pereyaslav-Khmelnytskyi og andre byar og landsbyar.

Før krigen tok til, byrja eg skrive den tredje romanen i ein serie om hendingane i Kyiv i 1919, om borgarkrigen i Ukraina, den andre erobringa av Kyiv av bolsjevikane og drapa på Kyiv-intelligentsiaen. I løpet av borgarkrigen i 1918­­ - 1921 vart Kyiv teken av bolsjevikane fire gonger. Først i 1921, i fjerde forsøket, kunne bolsjevikane kunngjere at Ukraina var blitt Sovjet.

Same korleis du studerer historia, gjentek ho seg sjølv. Dersom Putin bestemmer seg for å gå til åtak på Kyiv igjen, vil det bli den andre freistnaden på å ta over Ukraina i dette hundreåret.

Eg er viss på at det andre forsøket på å erobre Kyiv er dømt til å mislukkast. Vil Putin ha tilstrekkeleg med ressursar til dei neste forsøka? Vil Europa sitje stille på sidelina om brotsverka til den russiske armeen blir enda meir grufulle?

Eg har ikkje svara på desse spørsmåla.