Lytt til artikkelen:

Der! Der er det. Og der kjenner eg det. Som regel midt på ein fjellovergang, i ei kort opning mellom to tunellar eller på ei side av ei bru, for så fylt av klisjear er denne røyndommen, der står skiltet som vekker Kjensla.

Det er på tide å anerkjenne Kjensla. Gje ho plass. Ho kjem nemleg kvar einaste gong. Kvar einaste gong eg passerer skiltet som syner at eg køyrer inn i Sogn og Fjordane fylke, kjenner eg meg heime.

Her inne treng eg berre opne kjeften for at alle skal vite at eg høyrer til. Kva eg seier, er ikkje så farleg, dialekten i seg sjølv er god nok. Her veit alle at eg ikkje nødvendigvis bur i Sogn sjølv om eg bur i Sogn og Fjordane (for det finst jo Sunnfjord og Nordfjord), her veit vi at «eg har sett det verre» skal takast som ein stor kompliment, vi kjenner oss att i streken til Oddvar Torsheim (på godt og vondt) og hatar alle Førde litt, men handlar sjølvsagt heller der enn i Bergen.

Sogn og Fjordane. Fylket ein av fem utflytta unge ser det som særs sannsynleg å flytte attende til. Det skulle nesten berre mangle – fylket vart trass alt tufta på heimlengt alt i 1763, då juristen Joachim de Knagenhielm bygde seg sitt eige amt, slik at han kunne flytte frå Bergen og heim. For Knagenhielm innebar heim familiegodset i Kaupanger, som sjølvsagt er noko av ein utkant når ein skal regjere over Indre og Ytre Sogn, Sunnfjord og Nordfjord, men lat oss ikkje henge oss opp i detaljar.

For 261 år seinare ser det ut til å vere slutt. Det uroar Kjensla. Allereie ved fylkestingsvalet i haust får ho ikkje lenger røyste i Sogn og Fjordane. At Vestlandet òg er noko eg er glad i, er mildt sagt ei mager trøyst:

Tenk at det ikkje skal finnast noko Sogn og Fjordane neste år. Tenk den tanken heile vegen. For meg er det nesten ikkje til å halde ut.

Frå alle til ein

Sjølv om eg alltid har kome frå Sogn og Fjordane, har eg ikkje alltid sett det slik. I årevis – tiårsvis – flakka eg kring som ein lukkeleg anywhere, sikker på at det var ideologien og samfunnssynet mitt som skulle bere meg gjennom livet.

Dei siste åra har eg vorte dregen heim. Om det var Kjensla som gjorde det, eller om ho vaks fram etter kvart, skal eg ikkje seie for sikkert – men no slåst eg ikkje lenger berre for saker, eg slåst for stader òg. For fylkesgrenser med skilt på. Eg har rett og slett gått frå anywhere til somewhere. På mange måtar ein uvanleg veg. Er det i det heile noko å vere stolt av?

Den britiske forfattaren David Goodhart lanserte dei to menneskekategoriane somewhere og anywhere i boka The Road to Somewhere i fjor, og dei har raskt gått frå å vere teoriar til å nærme seg sanningar i samfunnsdebatten. Goodhart skil mellom anywheres utan stadbunden identitet, men med liberalt og globalisert verdssyn, og somewheres som framleis klamrar seg til ein – for anywhere-menneska – utdatert stad- og/eller gruppeidentitet.

Diskusjonen minner meg på mange måtar om diskusjonen kring biologisk og sosialt kjønn: Han har rett i at det er ein skilnad. Men eg gjev han ikkje rett i alle eigenskapane han tillegg dei to grupperingane.

Vi som er stolte

I samfunnsdebatten har inndelinga vorte brukt til å forklare så ulike fenomen som den nye vestlege populismen og «fenomenet Sylvi Listhaug», rovdyrdebatten, norske fotballsupporterar som held med engelske lag, at 17. mai fungerer, og vekst i hets mot lokalpolitikarar.

I ein tekst i Dagens Perspektiv om det sistnemnde temaet, omtalar Grete Brochmann somewheres som ei «gruppe som føler seg låst til det stedet der de alltid har vært, og som føler at deres posisjon på alle målestokker er tilbakestående». Ho held fram: «I Norge er distriktspolitikk også et viktig element når man skal se på hvem som oppfatter seg som anywhere-mennesker, og hvem som føler at de har mistet alle muligheter.»

Enten er du ein urban anywhere, eller så har du mista alle sjansar. Er det slik?

Kva med oss som rett og slett er stolte av staden vi kjem frå og staden vi bur på? Og som slett ikkje kjenner oss igjen som opphavet til høgrepopulisme eller netthets eller, for den saks skuld, som hindringar for framsteget?

Noko ligg fast

Då eg var anywhere, var eg politisk radikal, meinte at alle var like mykje verde, at mangfald gjorde alt meir spanande, og eg hadde trua på det fleirkulturelle. Det har eg framleis. Eg har ikkje sett ein einaste grunn til å endre noko av dette.

Tvert om ser eg at for å ha det – trua på identitetsbyggande kultur, altså, at andre kulturar skal kunne eksistere for seg og ved sida av meg – må eg ha noko eige å stå på. Stå i. I for identitet, for å vere ein del av noko kjent og trygt og verdsett.

Eg tviheld ikkje på Sogn og Fjordane – på dei tre blå og fire grå fjordane og fjella i fylkesvåpenet – koste kva det koste vil. Men nett no ser eg ikkje ein einaste pris tilbydd meg som er i nærleiken av å vere verd det eg mister. Når mange i distrikta for tida kjenner seg gløymde og vekkprioriterte, er det nettopp på grunn av slike reformer – og altså ikkje fordi vi høyrer til ein stad.

Snarare tvert om, eigentleg. Å høyre til ein stad gjev meg sjølvtillit og tryggleik og rak rygg med støtte. Identitet er ikkje reaksjonært. Det er ei ramme for å skape fellesskap. Rammer er ikkje særleg populære i ein postmoderne røyndom som tilsynelatande kan gå føre seg kor som helst. Men vi kan snart kome til å kjenne oss temmeleg nakne utan.

Siri Helle er journalist og fast skribent i Dag og Tid.