Den nyaste krisa tåkela minnet om den førre, og sånn gjekk åra, i Europa i krigstid. Klokka var ni om morgonen. Eg drakk kaffi i eit hjørne av Grand-Place, eller Grote Markt på nederlandsk, stortorget i hjartet av byen som kallar seg Europas hovudstad, sjølv om ingen andre gjer det.
Gullet på dei gotiske fasadane glitra i morgonsola, på rådhuset og brødhuset og dei andre kitsche landemerka som fekk torget til å kjennast som ei forsegla krukke der det gamle Europa var kunstig konservert på formaldehyd.
Åtte menn rigga ned partytelt etter ein folkefest. Mennene arbeidde rytmisk og kvar for seg. Dei bar jernstolpar, rulla saman teltdukar, banka frå kvarandre pallar. Lyden av dei var først bråk, så noko anna. Jern dratt over brustein laga lyd med riller i. Ein plattfot mann jogga forbi, la til ein matt perkusjon. Han runda hjørnet og forsvann. Lyden av han blei bytt ut med lyden av ei kvinne som trilla ein trillekoffert over brusteinen
Alle lydar blir rundare og våtare, meir som lyden av innvolar og stemmer, når dei blir dratt over brustein, slo det meg då, og eg tenkte at om Europa hadde hatt eit kollektivt undermedvit, så hadde det høyrdest slik ut, som ein fantasi om ein symfonisk flyt av folk, frakt, ting og tradisjonar, spelt på brustein. Vegen til oss sjølv er brulagd med brustein, tenkte eg, kanskje eigentleg meir som bergensar enn som europear.
Det finst ein satirisk roman om EU som heiter The Capital. Han utspelar seg her, i kommisjonsmiljøet og i bybildet, og opnar med at ein gris spring løpsk i gatene, over stortorget og gjennom kvardagen til om lag eit dusin menneskeliv som skal krysse kvarandre i løpet av forteljinga.
Gradvis forstår vi at grisen må ha noko å gjere med protestane til bøndene, mot eit EU-reglement som ikkje vil la dei selje griseøyre til den kinesiske marknaden. Ein urkamp utspelar seg mellom dei som vil redusere griseproduksjonen for å stabilisere griseprisane i den indre marknaden, og dei som vil produsere meir svin for å møte kinesisk etterspurnad.
Romanen er skriven av austerrikaren Robert Menasse og kom ut i 2017. Boka handlar om småleg knuffing og taktikkeri i eit system der smarte, men ikkje spesielt kloke folk sparkar nedover og ligg seg oppover, og sel kvarandre ut for den minste flik av makt. Samstundes er det ei bok som verkar glad i det europeiske prosjektet.
Høgdepunktet i boka er ein flammande tale halden av ein aldrande akademikar framfor EU-kommisjonen. Han meiner at ein burde bygge ein ny europeisk hovudstad, ein hovudstad som i motsetning til Brussel kan stå som ei evig påminning om kvifor EU-prosjektet blei til, og at denne hovudstaden burde byggast i Auschwitz.
Ideen er sjokkerande, og eit karrieresjølvmord, og eigentleg god, sånn i teorien. Om EU nokon gong skulle få makt over hjarta til folk, ikkje berre hovuda – om unionen trudde han kunne få ein like djup kulturell gjenklang som ideen om USA har det, med den amerikanske draumen planta i mareritt – kunne dei ha bygd ein EU-hovudstad i ruinane av helvete på jord, på sjølve fundamentet av det aller verste kontinentet har gjort mot seg sjølv.
Eg hadde vore på årskonferansen til tankesmia Bruegel: A symphony of progress – Shaping a new agenda for Europe. Ein av talarane der meinte at det EU burde streve etter, var å bli ein «symfoni av usemje», ein harmonisk samklang av idébasert konflikt.
Eg likte at tankesmia hadde oppkalla seg sjølv etter Brueghel den eldre, ein kjenslevar 1500-talsmålar som med eit ømt blikk retta mot mylderet av menneske rundt seg måla fablar om omveltingar i samtida. At noko så cerebralt som ein finanspolitisk tenketank flagga ein allianse med noko så mjukt som ein melankolsk målar, gav meg fornya tru på det som hadde vore mitt eige stille mantra sidan byrjinga av KI-hysteriet: Humanioras hemn er på horisonten.
«Babels tårn» er eit av Brueghels mest kjende måleri. Det viser scena frå Det gamle testamentet der menneskeslekta bygger eit tårn som skal sikre at dei for alltid blir sameinte, eit overmot Gud straffa med å spreie dei for alle vindar og gi dei eit kaotisk mangfald av språk. I Brueghels versjon liknar tårnet på Colosseum i Roma, byen som i hans samtid var eit symbol på ein type lausaktig hybris som alltid går svanger med si eiga endelykt.
What Does Europe Want? – The Union and its Discontents. Det er tittelen på ei bok av den slovenske superstjernefilosofen Slavoj Zizek og den kroatiske filosofen Srecko Horvat, gitt ut i 2013, i ei tid då ein som vanleg meinte å stå overfor den største krisa i unionen nokon gong.
Tittelen spelar på Sigmund Freuds berømte (og djupt misogyne) What does a woman want og er ein freistnad på å skrive ein slags psykoanalyse av det europeiske undermedvitet, der særleg tilhøvet mellom Hellas og EU blir tolka som eit hysterisk symptom på at noko er ròte i hjartet av unionen.
Boka er ikkje særleg god, men ho har nokre gode setningar, som til dømes «den største trusselen mot nasjonale tradisjonar er lokale fotsoldatar som åtvarar om farane ved innverknad utanfrå», og livgivande oppmodingar om å vekke europearar frå sin demokratiske høneblund og blinde tillit til institusjonaliserte former for representativt demokrati, ikkje berre for å starte nye grasrotrørsler, men for å skape heilt nye bilde av kva ein leiar kan vere.
Eg hadde alltid tenkt på EU mest som ein litterær storleik. På eine sida: eit halvmytologisk system der fantasilause broilerar kniva om vag, institusjonell makt. På den andre: det mest vellykka fredsprosjektet i historia – vakkert, tungt, mjukt, imponerande. Kjerneideen bak EU var å gjere krig «ikkje berre utenkeleg, men materielt umogleg», og heilt sidan den andre verdskrigen hadde ein kunna skilte med at unionen hadde lykkast, heilt til 2022.
Eg hadde aldri tatt grep for å finne ut om eg var for eller imot. Kanskje frykta eg dei sosiale omkostningane ved svaret; eg hadde ein gong høyrt at dei tre vanlegaste årsakene til at familiar blir øydelagde, er skilsmisse, arv og EU-debatt.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
