Essay
Byen for frittgåande galskap
Om ikkje ei irsk prinsesse hadde nekta å liggje med far sin ein gong på 600-talet, hadde ikkje Geel i Flandern hatt verdas mest episke omsorgsprogram for folk med psykiske lidingar.
Sjølvportrett med elektrosjokkmaskin.
Lytt til artikkelen:
Dronninga var død, og i sorga såg kongen henne att i si eiga dotter, Dymphna. Då han kravde at Dymphna skulle gifte seg med han, flykta ho frå Irland til Geel, der han spora henne opp, klikka og hogde hovudet av henne.
Slik vart ho helgen for både rømlingar, incestoffer og psykisk sjuke – ein skytsengel, ikkje berre for dei som hadde vore utsette for galskapen til andre menneske, men for dei som i sine mørkaste augneblikk hadde gjort noko utilgjeveleg. I 1349 bygde dei ei Dymphna-kyrkje i Geel, som vart eit pilegrimsmål for psykisk sjuke frå hele Europa, og etter kvart vart kyrkja så fullstappa av menneske at bygdefolket byrja ta dei inn i heimen sin. Sidan den gong har folk i Geel halde fram med å ta sinnssjuke personar inn i vanlege familiar, ofte på livstid, slik at eit fosterbarn gjerne kan gå i arv frå mor til dotter.
Denne tradisjonen, som strekker seg ubroten tilbake til mellomalderen, har gjort Geel til eit internasjonalt førebilete for avinstitusjonalisering av psykiatri. Forskarar og journalistar frå heila verda kjem hit for å lære om den vesle byen der dei galne går fritt omkring.
Eg kom hit for tre dagar sidan, med tog frå Frankrike, til eit gamalt hotell omkransa av ei vollgrav. Hagen rundt hotellet og parken på andre sida av vollgrava er fulle av ender og gjæser og andre, meir eksotiske fuglar, og kvar morgon har ein hane vekt meg klokka kvart over fem og sørgd for at eg ikkje har gått glipp av dei vanvitige soloppgangane. Det er lett å forstå kvifor så mange av dei fremste europeiske målarane er komne frå desse traktene, for skyene her er liksom så overdrive store og faste og skarpt avteikna, så ekstra fleirdimensjonale, lyset er så sitrande og lydane så høglydte at det er som om det går eit konstant skrik gjennom naturen.
Då eg flytta inn på rommet eg hadde bede om, med utsikt over den frodige hagen, kravla den største edderkoppen eg nokon gong har sett ut av klesskapet. Du hører heime i ein jungel, sa eg til henne, ikkje her, midt i det liksom så tamme Europa.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
