Essay
Eit nynorsk mekka
Heimtraktene til diktaren Olav Nygard hyser talrike minnesmerke som vitnar om eldhug for målsaka i tidlegare tider. Er nynorsken mogeleg utan glød?
Illustrasjon: Björk Bjarkadottir
Eg skal til Modalen og Eksingedalen i Hordaland. Kvifor? Av di eg ser føre meg dei dalføra som eit slags utgangspunkt for den nynorske skriftkulturen. Og målsaka. Dette vil eg skriva om, mest sannsynleg på eit anna vis enn om eg ikkje fór.
Eg køyrer nordetter E39 frå Bergen, over bruer og øyar, før eg tek til høgre der fylkesveg 569 byrjar. Men vegen inn mot kommunesenteret Mo er stengd på grunn av ras. Dimed lyt eg snu, fara attende og køyra austetter E16 til den motsette enden av 569, dinest framom Eksingedalen og ned gjennom ein tunnel frå 1976, og betre seint enn aldri: Eg parkerer på Mo, eit steinkast unna fjorden, og ser meg ikring. Ei kyrkje, eit heradshus, ei lita husklyngje. Ein Coop-butikk. Hotellet Mobryggja langsetter kaia. Den kommunale bygningen Bryggjeslottet rommar folkeboksamling, bowlingbane, idretts- og symjehall. Det er det. Over meg kjem ei særsynt kjensle av periferi, utkant, det marginale.
Etter svartedauden var det i fleire hundre år folketomt i Modalen. Det bur ikkje mange sjeler her i dag heller, snautt 400 menneske. Om lag 70 av dei er skuleborn. Ingen ålment kjende politiske parti står på val i Modalen, berre Samlingslista og Solrenningslista. Solrenning (soloppgang) er òg grunnen til at eg er komen hit: Alt i 1890 gjorde dei landsmålet til opplæringsmål i skulane i Modalen og (delar av) Eksingedalen. Det same skjedde same året i Bygland i Setesdalen. Her byrjar forteljinga om nynorsk som skulemål. Der og då byrja den nynorske framgangstida. Ho varte til vendepunktet i 1944. Fram til då segla nynorsken i medvind, breidde seg som ei bylgje. På det meste hadde kvart tredje barn nynorsk opplæringsmål i skulen. I dei fyrste tiåra etter krigen gjekk målsaka på eit undervasskjer av folkeleg motvilje mange stader. I dag har berre 12 prosent av borna i grunnskulen nynorsk hovudmål. Geografisk liknar utbreiinga til det nynorske skriftmålet no om dagen på oppslutninga om Kristeleg Folkeparti: langt på veg eit vestlandsfenomen.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
