Emigranten som ikkje kom fram

MIDT I 1970-ÅRA hoppa den unge Ingvar Ambjørnsen av frå vidaregåande skule i Larvik og kom til Ulvik som elev ved Hagebruksskulen. Frå hybelen han leigde rett ved garden til Olav H. Hauge, kunne Ambjørnsen sjå diktaren stelle epletrea. Den unge mannen, som alt då visste han ville bli forfattar, våga ikkje nærme seg den namngjetne poeten, men det var her Ambjørnsen skreiv debutboka si, Pepsikyss, eit stensilert og illustrert hefte med dikt, ei forteljing og ein teikneserie, som han selde for tre kroner på gata i Bergen.

I dag er dette stensilerte heftet den sjeldnaste antikvariske debutboka frå etterkrigstida, eit ettertrakta trofé for bokjegerar. I 2017 dukka det opp eit eksemplar på auksjonen til Antikvariat Bryggen i Bergen, og det gjekk for litt under 20.000 kroner.

Etter at Ambjørnsen hadde selt halve opplaget av Pepsikyss på gata i Bergen, dumpa han resten i ein konteinar; då hadde han tent seks hundre kroner. Sidan er han blitt ein av dei største pengemaskinene i norsk litteratur. Det starta med Elling-romanane i 1990-åra, som overraska forlaget Cappelen og forfattaren sjølv med høge salstal. Dramatiseringa av delar av romanane, med tittelen Elling og Kjell Bjarne, drog 40.000 tilskodarar i Oslo. Det bana vegen for filmatiseringa i 2001, som 800.000 nordmenn betalte for å sjå. Også forteljingane om Pelle og Proffen vart ein serie med suksessar. I 1998 hadde Ambjørnsens bøker selt til saman over éin million eksemplar, og mykje meir skulle det bli.

Meir enn femti bøker har han skrive, ni av dei filmatiserte, og 15 prisar har det gjeve han, mellom dei Brageprisen, Cappelenprisen, Rivertonprisen og Det Norske Akademis pris. Aldri har ein så einsam outsider blitt så heftig omfamna av så mange. Men denne offentlege samtalen i Dag og Tid skal vere hans siste i pressa, seier han. Nok får vere nok.

HAN KALLAR forholdet han har til littera­-
turen for «eit livslangt vanvit», og ville heilt frå tidleg ungdom aldri noko anna enn å skrive. For å kome fram til det reddande skrivebordet gjorde han alt han måtte, både lovleg og ulovleg, sjaua på fabrikk og pusha hasj for å halde hovudet over vatnet, alt saman for litteraturen.

Nesten ingen kring han visste at han skreiv. Han las motkulturelle publikasjonar som Gateavisa og Dikt og Datt, hang ofte rundt Hjelms gate, men seier han var sky og tilbakehalden, og tok aldri kontakt med nokon. Men i 1979 tok han mot til seg og gjekk opp til Torstein Hilt i det alternative og halvveges anarkistiske Forfatterforlaget. Denne forleggjaren kjende han frå gata. «Eg gjekk med tjall på Karl Johan, og Torstein stod og selde motkulturblekka Hundre blomster.»

Er du abonnent? Logg på for å lese vidare

Digital tilgang – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.

E-postadressa di

Eg godtek vilkåra

Eller kjøp eit anna abonnement

Er du abonnent? Logg på for å lese vidare