Lytt til artikkelen:

Eg møter den norske ambassadøren til Singapore til samtale over ein kopp te i The Tanglin Club, skipa i 1865, ein av dei eldste klubbane i Singapore, sjølvsagt med eit eige Churchill-rom, opphavleg ein møtestad berre for europearar. Møblementet er gult, veggene kvite og utanfor: grønt i alskens avbrigde i form av tropisk flora. Det kjennest innimellom som om vi (framleis) er i ein britisk koloni; ein ser samtida gjennom eit flor av fortid. Ambassadøren seier at medvitet om Singapore som bystat er meir utbreitt, meir til stades i dag. Her er soga om dei europeiske bystatane velkjend. Nokre vindskeive parallellar ligg òg i dagen. Til liks med dei italienske er Singapore gjennomstrøymd av handel. Og «arven» etter dei greske bystatane kjem – eit stykke på veg – til uttrykk gjennom bokstavleg tala drakoniske lover. Kvar månad vert i gjennomsnitt eitt menneske avretta ved henging (rett nok på «humant» vis: stakkaren med lykkje kring halsen står på ein lem og døyr med ein gong når han dett ned under føtene hans). Ekkoet frå Storbritannia er mest høyrande på skulane i Singapore. Engelsk er opplæringsmål, og elevane plar toppa internasjonale målingar og rangeringar i matematikk.

Det var forresten nett matematikk John Maynard Keynes studerte i Cambridge. Etter eksamen i 1905 fekk han arbeid som clerk ved The India Office. Jamsides obligatoriske gjeremål gjorde Keynes ferdig (fyrsteutkastet) til A Treatise on Probability. Dessutan skreiv han ei bok om pengeskipnaden og finanssektoren i India. For Keynes må Asia ha vore samtid, rett nok med britane som herrar og asiatar som trælar mange stader. Sola står framleis fyrst opp i aust. Men på eit anna vis enn under det britiske verdsriket. Vesten vert eldre, gråare, relativt mindre både økonomisk og i folketal. Makt og andre tyngdepunkt flytter austover. A.O. Vinje hadde neppe reist til Storbritannia i dag for å skriva det kan kalla si engelske bok, A Norseman’s Views of Britain and the British. Meir sannsynleg ville vi ha fått ferdaminne frå Asia i staden.

Ordet Singapore viser kor som er både til ei øy og til ein by. Sistnemnde vart grunnlagd av den engelske kolonipolitikaren sir Thomas Stamford Raffles (1781–1826) i 1819. Attmed Singapore River, ikkje så langt frå elvemunningen, er ein kvit statue sett opp der Raffles gjekk i land fyrste gongen. I fylgjet hans var òg ein tolk, Munshi Abdullah, sidan området trass alt var busett frå før. Kvifor sette britane fot her? Vel, «målet vårt er ikkje territorium, men handel», skal Raffles ha kunngjort. Det gjekk troll i ord. På hi sida av elva ovrar eit hypermoderne urbant landskap seg. Tett i tett med skyhøge bankar, forsikringsselskap og fondsforvaltarar. Attom dei ei av dei største hamnene i verda og stimar av tungt lasta containerskip allstad å sjå.

Eg kartlegg dei sentrale delane av byen Singapore til fots. Eg stikk innom Raffles Long Bar og smakar på «signaturdrinken» Singapore Sling («oppfunnen» i 1915 av bartenderen Ngiam Tong Boon). Alle får servert peanøtter attåt. Og kring borda er golvet dekt av nøtteskal i samsvar med lokal skikk og bruk. Eg går og driv oppetter Singapore River frå elvemunningen, gjennom byen, innetter øya – men kjelda vert verande eit mysterium. Kan henda er ordet elv misvisande. Eg ser ingen straum, og elva byrjar i ein vegg, for alt eg veit ei vassår, mest sannsynleg er det tale om ein tidevasstraum, kva hadde Heraklit sagt om dette? Eg veit i alle høve at frå 1826 var Singapore ein del av den nye britiske kolonien Straits Settlements, før andre verdskrigen utbygd til ein av dei sterkaste flåtebasane til Storbritannia. Etter krigen (japansk hærsetjing irekna): ein britisk kronkoloni, indre sjølvstyre frå 1959. Dinest sjølvstendig stat etter 1965, etter om lag to år i ein føderasjon med Malaysia.

Attende til matematikken: Til avtala tid tek eg drosje til det tekniske universitetet i Singapore, ikkje så langt unna Malaysia, til ein skuletime med ein professor i matematikk. Til liks med fleirtalet i bystaten har han kinesisk opphav. Han seier at sjølv den svakaste etniske gruppa i Singapore er flinkare i matematikk enn elevane i kva land som helst i Europa. – Alle her kan ikkje verta matematikarar, men alle kan læra seg matematikk, høyrer eg.

Eg spør om genetikk likevel, han svarar kultur. Kanskje ligg det eitkvart desperat under. Kniven på strupen, rift om brødet. Men han legg til nokre ord om ein politisk vilje til å halda i hevd standardar og tenking dei lærte av dei britiske koloniherrane – meir enn dei sjølve. Eg noterer at dei i Singapore har vidareført pensum og karakterkrav frå Cambridge i England anno tidleg på 1960-talet. Han lurer på korleis eg sjølv lærte om negative tal på skulen? Eg minnest berre at det var abstrakt. Dinest viser han meg konkret korleis borna i Singapore leikar med slike tal og lærer eit språk som er alt anna enn heilt gresk. Professoren meiner for eiga rekning at matematikkfaget er ein del av den nasjonale identiteten, og attåt engelskkunne den fremste føresetnaden for å lukkast med finans, handel, teknologi; det dei driv med og lever av.

Like fullt er det tekst og ikkje tal som dominerer framtidsplanlegginga i Singapore. Den verksemda går føre seg på høgt nivå i statsstyringa. Statsministerens kontor i Singapore held seg med si eiga tankesmie som driv med framtidsstudium: CSF – Centre for Strategic Futures. Senteret vart skipa tidleg i 2009, men då hadde regjeringsapparatet i bystaten i over 20 år alt tenkt framover på systematisk vis: laga scenario over kva som kan tenkjast å skje, og dinest bu seg på det (på ymist vis). Eg er nyfiken, eg får ordna med audiens, eg viser passet mitt i resepsjonen og vert møtt og fylgd opp i høgdene.

Utgangspunktet deira er såre enkelt: Singapore kan ikkje lata vera å planleggja for framtida. Dei har ingen naturressursar, er prisgjevne internasjonale, økonomiske konjunkturar som ein kork på havet, må tenkja på utdanning, kunnskap heile livet. Og meininga med CSF er å freista granska framtida med tanke på å påverka politiske avgjerder i samtida. Meir presist: Målet deira er to nudge policy units to think differently about the future. Altså nugga det politiske systemet, skubba, puffa det lett i ei anna lei enn vanetenking.

Språkføringa til framtidsgranskarane er gjennomsyra av lettfattelege ord og vendingar frå historie, psykologi, statsvitskap og økonomifaget. Dei talar om kompleksitet: Fortida kastar ikkje presise skuggar inn i framtida. Dei åtvarar mot kognitiv bias: Nett innfløkte mekanismar og samanhengar gjer det lett å anten over- eller undervurdera odds for ulike utfall og hendingsgangar. Dei teiknar og fortel om svarte svaner: ekstremt vanskelege å sjå føre seg, sjeldsynte ovringar med store og uoversynlege konsekvensar. Eit europeisk døme: Då Berlinmuren fall. Svarte elefantar vert òg nemnde: Dei likjest på svarte svaner, men dei er samstundes synlege i rommet. For alt eg veit, er globale klimaendringar ein svart elefant.

Ein gong mellom kvart tredje og femte år presenterer senteret oppdaterte framtidsscenario for regjeringa. Dei er tufta på både crowdsourcing – innspel, synspunkt, tankar frå eit breitt spekter av menneske og miljø – og the Delphi method: tilsvarande høyringar med fagfolk, ekspertar på sine felt. Språkleg sett er framtidsscenario forteljingar om kva som kan koma til å henda; eit utgangspunkt for politiske tiltak for å minimera uvisse, styra utanom sjokk, greia unknown unknowns. Då gjeld det å skanna eller saumfara tidshorisonten. Framtidsgranskarane som eg talar med, seier at dei freistar lyda etter veike signal, dei er interesserte i idear frå randsona i samfunnet: avvikande, kjetterske, nye. Motstraum som kan verta hovudstraum.

I skrivande stund er dei singaporske framtidsgranskarane mest opptekne av årstalet 2035. Centre for Strategic Futures har skriftfest ei rekkje drivkrefter – teknologiske, miljømessige, storpolitiske – som dei meiner vil prega og forma både Singapore og politikken i bystaten. Alle slike drivkrefter – underliggjande endringar i tida – er særmerkte av kjende og ukjende tilhøve. Eit lokalt døme: den nasjonale identiteten i Singapore framover. Det er kjent at verdiane, tankesetta og røynslene til innbyggjarane vert meir og meir samansette og varierte, og at høgare utdanning gjer det sannsynleg at fleire vil ha eit ord med i laget når det gjeld å definera kva ein nasjonal identitet inneber. Det er ukjent om og korleis ein framtidig nasjonal identitet kjem til å vera viktig, inkluderande eller ekskluderande i ein bystat med etnisk kinesisk fleirtal, fire offisielle språk, låge fødselstal, høg folketettleik, i ei framtid der Singapore sannsynlegvis vil vera avhengig av å tevla om hjernekraft frå utlandet òg. Dette kjende og ukjende vert nytta til å konstruera meir eller mindre trulege framtidsscenario – om kven dei kan koma til å verta.

Noko anna om det same gjeld rett og slett rolla til menneske i vid tyding. Tanken er at teknologi ikkje berre vil avløysa menneske i vare- og tenesteproduksjon, men at algoritmar vil kunna ta plassen til aktorar, advokatar og domarar – medan kunstig intelligens på sikt vil fortrengja vener, ektefellar og born i livet til folk. Korleis vil regjeringar og storsamfunn reagera på slike utviklingstrekk? Kva slags statar vil vera relevante for menneske av kjøt og blod? Dette er konturar av science fiction, litt på same vis som både internettet og førarlause bilar var det for nokså kort tid sidan. Poenget er kan henda at slike problemstillingar og spørsmål vert forsøkt gjorde til ein del av den politiske samtalen.

Eg får spørsmål om kva eg sjølv tykkjer om Singapore. Eg tenkjer ordning och reda så det held; unormalt lite slinger i valsen. Eg svarar at det er nærliggjande å tenkja på Europa her. På dominans, hegemoni – og endring, omskifte. I språket mitt minner forresten adjektivet spartansk om dei svunne bystatane «våre». Det mest tankevekkjande ved nett Sparta var at militær styrke såg ut til å vera sjølve føremålet med statsskipnaden. Og eit halvt tusenår før Kristus vart hæren deira rekna som uovervinneleg – på line med den britiske sjøkrigsmakta før og militærmakta til USA no. Men dette er truleg konvensjonelle hugsviv.

Dei singaporske framtidsscenarioa er annleis. Dei er futuristisk presens. Dei minner meg òg om noko Keynes skreiv om i eit biografisk essay om læremeisteren sin ved Cambridge, professor Alfred Marshall: Det gjeld å vera økonom, matematikar, historikar, statsmann og filosof – samstundes. Studera samtida i lys av fortida med sikte på framtida. Handtera både symbol og tekst. Og vera like høgtflygande og fri som kunstnarar, sitat slutt. Alt dette: eit motstykke til det som krevst for berre å laga «mekaniske» framskrivingar og prognosar.

Apropos Keynes: For han var framtida lik ei urne med ukjent innhald og odds utan tal. Prøv å sjå langt fram: Du ser etter kvart mindre og mindre; utsynet vert snøgt vagt og uklårt. Like fullt må vi navigera i eit hav av uvisse ved hjelp av prøvande, utforskande framtidskart. Singapore har så å seia teke Keynes på ordet.

Korleis «omsetja» både det keynesianske synet på uvisse og det singaporske framtidsblikket til norsk? Eitt stikkord er Oljefondet vårt, finansformuen som er investert i aksjar, fast eigedom og obligasjonar over heile verda. Sidan 2010 har fondet hatt kontor i Singapore òg, ikkje så langt unna staden der sir Thomas Stamford Raffles gjekk i land for 200 år sidan. Meininga med fondet «er ikkje territorium, men handel» – for å ikkje seia avkastning på fondskapitalen (i all æve). Den er grunnleggjande usikker: For skuld finansformuen vår lyt vi leva med alskens uvisse på andre vis enn før. Du treng omgrep som sannsyn og odds, kjende og ukjende utfall for å fatta dette, eg tenkjer at framtidsscenario kan vera til hjelp for å handtera radikal uvisse òg. Men det er truleg lurt at forvaltninga av fondet langt på veg er ei teknokratisk affære, prega av noko som grensar til stoisk ro.

Fyrst og fremst er Oljefondet tufta på eigenkapital, ikkje gjeld. Såleis er det ei ikjøting av ei tidlaus, økonomisk sanning: Det er oppsparte midlar, eigenkapital, som krevst for å hanskast med økonomiske kriser og krakk, det er formue som gjev fridomsgradar. I stutte drag: Fondet gjer oss meir sårbare overfor uvisse; sannsynlegvis gjer det oss i større grad i stand til å møta uvisse. (Dei gamle grekarane ville kanskje ha kalla Oljefondet for ein lokkande, livsfarleg sirenesong òg.)

Framtida er uansett flytande. Det mest kjende fragmentet til Heraklit lærer at vi ikkje kan stiga ned i same elva to gonger – «eg er òg som eg ikkje er», alt skifter. Han skreiv òg at «tid er eit spel vakrast spela av born». Slik er det venteleg alltid.

Morten Søberg

Morten Søberg er direktør for samfunnskontakt i Sparebank 1.