Reportasje
Med utsyn austover
Ser ein Fiskarhalvøya frå Kiberg om vêret er klårt? Iallfall er ein aust for Istanbul.
Flyttebussen, som i mange tiår førte vardøværingar vekk, er parkert for godt på fastlandssida av Vardøtunnelen. Kunstverk ved gatekunstnaren Pøbel.
Alle foto: Erlend Skjetne
Varangerfjorden vidar seg ut. Langt der framme går himmel og hav i eitt. Barentshavet strekkjer seg heilt til Novaja Semlja, Frans Josefs land og Svalbard, vestgrensa går gjennom Bjørnøya ned til Nordkapp. Den delen som ligg nærast Finnmark, blir kalla Austhavet.
Byen med tre byar
Køyrer ein vestfrå inn i Vadsø by, kjem ein fyrst til Indre Kvenby. Alt på 1500-talet syner folketeljingar at det fanst nokre kvenar i Vadsø, eller Vesisaari, som byen heiter på kvensk. Men det var frå 1830- og 1840-åra innvandringa frå Finland for alvor auka på. Fisket var godt, og det viste seg at ein òg kunne drive jordbruk i desse områda.
Sentrum av Vadsø blir kalla Nordmannbyen, men ingen stader er det lettare å få kjøpt seg eit glas Qvænbrygg, det lokalproduserte ølet. Dimed kan dei fire venene mine – som elles er ivrige på å koma fram til Vardø – tole at vi dryger litt lenger i kvenhovudstaden.
Gjennom heile krigen vart Finnmark utsett for bombing frå alliert side, noko som ikkje minst ramma Vardø og Vadsø. Men ettersom desse områda låg nær fronten og sovjetarane rykte hurtig framover, trekte tyskarane seg attende herifrå før ordren om nedbrenning kom. Dette er årsaka til at Vadsø enno i dag rommar mange gamle trehus, og fortonar seg – orsak til dei som måtte føle seg fornærma – som penare enn andre byar i Finnmark, der arkitekturen gjerne verkar vilkårleg. Mange i Vadsø har finskklingande etternamn, og byen har rikeleg med saunaer.
Etter krigen stilna soga om den kvenske arven i Vadsø. Fornorskingspolitikken hadde nok ein del med dette å gjera. Så skjedde noko vesentleg i 1977, med avdukinga av eit stort monument til ære for innvandrarane, altså kvenane. Den finske president Urho Kekkonen, svenskekongen og kong Olav var alle til stades – og kanskje var vinden i ferd med å snu? Med åra har kvenbyen Vesisaari igjen fått luft under vengene. Seinast i august i år vart det arrangert ein stor kvenfestival her, mellom anna med opning av eit nytt kvensk museum.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
