Essay
Reine ord for pengane
I ei rad mannsaldrar ferda norske og utanlandske gruveselskap på Svalbard ut eigne pengesetlar. Svalbard-pengane var eintydig knytte til arbeid – til verdiskaping.
Lytt til artikkelen:
Ordet pengesetel står så å seia aldri uttrykkjeleg skrive på pengesetlar, berre mellom linene. Det held med ei mengd kjennemerke: Vi kjenner att pengesetlar på det rektangulære formatet, namn på utferdar (for det meste sentralbankar), vassmerke, «handskrivne» underskrifter og sjølvsagt tal som syner kva setlane er meinte å vera verde. Men eitt unnatak som stadfester regelen, er ein femkroners setel frå 1920–21, frå Grumantbyen på Svalbard. På denne setelen, med lilla skrift på lysebrun bakgrunn, står ordet pengeseddel skrive i ein slags boge øvst på papiret, lik ei overskrift. Setelen er òg underskriven av ein person med eit namn som sluttar på s, ein bokstav som til alt overmål er skriven som ei understreking av underskrifta.
Grumantbyen er ikkje barnelærdom, men denne nedlagde gruvebyen på sørsida av Isfjorden, mellom Barentsburg og Longyearbyen, var den folkerikaste busetjinga på Svalbard i to knappe tiår etter andre verdskrigen. Det sovjetiske gruveselskapet Trust Arktikugol byrja drift i Grumantbyen hausten 1931, og på det meste arbeidde og levde drygt tusen vaksne og born frå Sovjetunionen der. Heldigvis hadde gruvebyen vorte evakuert før dei to tyske slagskipa «Tirpitz» og «Scharnhorst» og ti jagarar skaut alle husa i brann 8.–9. september 1941.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
