Lytt til artikkelen:

Gustav Gillund

redaksjonen@dagogtid.no

Ein sein januarkveld i Beijing på undergrunnsbanens linje 2 er det ingen av passasjerane som enno heilt veit kva det er som har byrja å ta liv i Wuhan. Passasjerar som vanlegvis sit klistra til mobilskjermar, sender stadig vekk nervøse blikk rundt seg. Han som sit ved sida av meg, har mobilen framme og ser på ein video av folk i kvite, heildekkjande dressar som skundar seg inn på ein universitetscampus i Beijing. Einkvan lenger bak i vogna hostar. Alle i vogna skvett til.

Det eg veit om viruset denne dagen, er i stor grad basert på rykte og konspirasjonar. Offentleg statistikk og informasjon er det framleis lite av, då ingen heilt er klar over omfanget. I venekrinsar er det snakk om alt frå amerikansk biologisk krigføring til ei ulykke i eit forskingssenter. Det eg veit, er at viruset er døyeleg og spreier seg raskt i kaldt klima.

– Eg flyktar til Vietnam, seier ein ven av meg.

Han har studert nokre smittetal og laga eit tvilsamt reknestykke som spår at folk kjem til å døy som fluger dei neste dagane. Han ber meg om bli med til Vietnam. Eg seier at kjærasten min ikkje er viljug til å reise. Eg klarer heller ikkje tru at det kjem til å bli så alvorleg. Eg høyrer likevel meg sjølv tenkje: Kva om venen min har rett? Er eg viljug til å forlate dei eg er glad i her, samstundes som eg veit at det er ein sjanse for at eg aldri får sjå dei att?

Venen min flyr til Vietnam dagen etter. Eg blir igjen.

Når eg ein dag kjem inn døra til kollektivet eg bur i, får eg ingen spesielt varm velkomst. Eg spør om nokon er heime. Yushan, ein romkamerat, svarar med å opne døra si akkurat nok til at ho så vidt får kasta ein febermålar mot meg.

– Mål feberen, får eg ordre om, før ho smeller døra att.

Etter å ha målt temperaturen min, eg hadde ikkje feber, vil ho ikkje ha febermålaren attende. Det heile får meg til å tenkje på eit sitat frå Lars Saabye Christensen: «Uvitenheten er et drivhus hvor de skrekkeligste blomster gror.»

Nokre dagar seinare sit eg på ein av jernbanstasjonane i Beijing. Eg skal ta toget sørover. Rundt meg renn det over av folk. Svarte hovudtoppar dekker kvar ein kvadratmeter av dei digre ventehallane inne på stasjonen. Chunyun, som verdas største årlege folkevandring heiter på kinesisk, er for lengst i gang. Den auka folketransporten under den kinesiske månenyttårsfeiringa utgjer 1,3 milliardar turar med offentleg transport, og det på under 20 dagar. Ei gruppe menneske i kvitt smittevernutstyr skil seg ut i folkemengda. Dei stoppar ein eldre mann ved ein inngang til ventehallen. Han blir leidd ut. Eg strammar litt inn på N-95-maska.

Destinasjonen min er Yuzhou, ein mindre by i den folkerike provinsen Henan. Byen er heimplassen til kjærasten min, og vi tar toget saman. Det ligg an til å bli eit spesielt første møte med foreldra hennar. Då vi kjem fram og forlèt stasjonen, får vi auge på far hennar, som står med hendene i lomma og ein sneip i munnvika. Eg og han utvekslar nokre få ord før vi blir avbrotne av kjærasten min, som høglydt spør kvifor han ikkje har maske på seg. Han viftar det lett vekk, mumlar noko om at det ikkje er noko særleg å bry seg om, og at ein skal halde fast på trua på moderlandet.

Nyttåret blir feira med god mat og vin. Vi pratar og flirer. Det ligg likevel ei trykkjande stemning i lufta. Ting er ikkje heilt som dei brukar å vere. Den årlege nyttårssendinga på TV er ikkje direktesend, men tatt opp på førehand. Nyhendeankeret ber folk om å halde seg heime i små grupper. Dei offentlege virustala som vart publiserte for nokre veker sidan og oppdaterte dagleg sidan, viser no ein tydeleg eksponentiell vekst.

Ein skoddetung føremiddag låner eg og kjærasten familiescooteren for å ta oss ein køyretur i byen. Sjølv om gatene er så å seie tomme for trafikk og menneske, får eg, som navigerer scooteren, ei vanskeleg oppgåve då vi stadig må skifte gate for å unngå sjekkpunkta, som er sette opp på nesten kvart eit gatekryss. Med eitt får nokon på ein post auge på oss. Eg prøvar å snu sykkelen, men vi blir ropte etter og veiva inn. Dei vil sjå legitimasjon og måle feberen. Dei spør om reisehistorikk, kvar vi kjem frå og kva vi gjer i Yuzhou. Dei registrerer oss i eit skjema og ber oss om å dra heim. Ikkje lenge etter at vi er komne heim, bankar to menn på døra. Dei vil sjå legitimasjon og gjere avhøyr. Etter at dei seier seg tilfredse, ber dei oss om å ikkje forlate burettslaget med mindre det er strengt nødvendig.

To dagar etter får vi ikkje gå ut i det heile tatt. Ein morgon blir det funne virus i nabolaget, og heile området blir sett i karantene.

– Vi har nok av mat, seier faren.

Han har slakta eit heilt lam før vi kom.

Karantenesoner byrjar å bli eit mykje brukt verkemiddel for å avgrense spreiinga. Nyhenda viser ein kveld eit heilt tog som blir stoppa. Folk i kvite dressar fører passasjerane inn på eit hotell. Somme om bord er blitt tatt med feber. Alle passasjerane blir mistenkt smitta. Skular, universitetshyblar, idrettshallar og hotell over heile landet blir gjorde om til storskala karantenesoner som i dei nærmaste dagane skal romme millionar av potensielle virusvertar. Eg set ein bit chili i vranghalsen og hostar litt. Eg blir beden om å måle kroppstemperaturen.

Hardhendte tiltak verkar i stor grad å bli aksepterte av kinesarane. Dei skjønar kor viktig det er å avgrense smitteomfanget, sjølv om det går ut over eigne individuelle interesser og fridomar. Sterk kollektivisme gjer det kanskje lettare å få gjennom ein politikk som er til det beste for fleirtalet.

Yuzhou, ein travel industriby, er vanlegvis relativt skoddelagd av den tjukke smogen frå industrien i utkanten av byen. No om dagen har himmelen ein sjeldan klår blåfarge. Den offisielle nyttårsferietida har for lengst tatt slutt. Likevel, utanom kritiske industriar som mat og medisinsk utstyr, står ting framleis nesten heilt stille. Eg drikk te, les og skriv, og far til kjærasten min held dryge uformelle historieforelesingar om styreleiar Mao.

– Mao levde heile tida på ei mager løn og aksepterte ikkje eit einaste øre i lønnsauke, ropar han nesten, medan han veivar med fingeren.

Skolering er det ikkje mangel på. Kjærasten min har i mellomtida byrja med heimekontor.

Valentinsdagen har blitt ein viktig tradisjon for millionar av unge kinesarar. Spesielt viktig har han blitt for rosebøndene i den sørlege provinsen Yunnan, som forsynar landet med 70 prosent av alle blomane som blir selde på dagen. I år blir ikkje rosene dei har brukt heile vinteren på å klargjere, selde. Dei blir kasta på bålet av desperate bønder som prøvar å tvinge opp marknadsprisen. Håpet visnar vekk saman med dei resterande blomane. Dei opplever eit estimert tap på totalt 5,3 milliardar kroner.

Det dårleg isolerte huset eg vitjar, ligg akkurat så langt sør i Kina at styresmaktene i landet, som styrer det sentralstyrte varmeanlegget, har nedprioritert varmebehovet til regionen om vinteren. Det er stort sett berre dei lenger nord som nyt slik luksus.

Sjølv om temperaturen kryp godt under 0 grader mange stader sørafor òg, må folk flest nøye seg med tjukke klede og elektriske varmemadrassar. Lite varmtvatn og bitande kulde gjer at det er lite freistande å ta av seg dei varme kleda vi har på oss, for å ta ein dusj. Vanlegvis går folk til eit offentleg bad for å vaske seg om vinteren. Når ein er virusfast, er ikkje dette eit alternativ lenger. Mor til kjærasten min kokar opp fleire liter vatn som ho heller over i små kar. Eg løfter karet opp og heller vatnet over meg medan kjærasten står bak og skrubbar.

Dagane i isolat glir urovekkande raskt forbi. Det har gått to veker, og faren meiner ein kveld at no må det begynne å roa seg. Statistikken kjem han ikkje til gode. Vi tar oss spaserturar så langt vi kjem. Det vil seie 50 meter bak huset og tilbake igjen. Vi møter to naboar som også er ute og spaserer. Dei har drege andletsmaskene under haka og pratar lystig med kvarandre. Idet dei får auge på oss, dreg dei maskene opp over munnen igjen. Det skapar ei noko stram stemning. Dei nikkar mot oss og passar på å halde ein god fem meters avstand då vi passerer kvarandre. Andletsmasker er noko folk her er godt vane med. Vanlegvis blir dei brukte til å skjerme lungene mot smog. Når du brukar maske for å skjerme deg mot naboen, har det ein annan og tyngre psykologisk verknad.

Kinesarar er opne og sosiale. Folk flest kjenner eit sterkt ansvar for andre og finn ei genuin glede i å vere til hjelp. I dag har det blitt avstand mellom folk i Kina. Nokre kjenner på det meir enn andre.

– Kvar kjem du frå, spør ein drosjesjåfør passasjeren som nettopp har sete seg ned i framsetet i bilen.

– Eg kjem frå Wuhan, seier passasjeren.

Drosjesjåføren skvett til. Passasjeren blir huta ut av bilen, og sjåføren ringjer politiet. Det har han plikt til å gjere.

Eg finn hendinga i eit opptak på nettet. For tida er dei ei menneskejakt på innbyggarar frå Wuhan. Høgrisikoindivid, blir dei kalla.

Kinesarar utanlands føler seg og utstøytte.

– Når eg kjem inn på undergrunnsbanen, tar folk handa opp til munnen for å skjerma seg, som om eg er giftig, fortel ei kinesisk veninne som studerer i New York.

Kinesiske restaurantar og butikkar over heile verda opplever å misse kundane sine. Rasistiske politiske rørsler i nabolanda har fått medvind som følgje av epidemien. «Pell dykk ut», ropar demonstrantar i eit demonstrasjonstog i Korea. Det har vore ei røff byrjing på det nye året.

Etter 20 dagar blir det ikkje oppdaga nye smittetilfelle i burettslaget der vi er gjester. Det opnar seg opp for utreise etter søknad. Far til kjærasten min er pensjonert politikonstabel og tar nokre telefonar. Han seier at dottera og eg kan ta toget tilbake til Beijing om tre dagar. Det er med blanda kjensler vi pakkar sakene våre. Mor og far er urolege for dotter si. Faren trippar nervøst rundt i huset. Turane han tar ut i forgarden for å røykje, blir stadig fleire. Han finn fram ei bok han vil gje meg. «Mao Zedong», står det på det raude bokomslaget. Det er ein biografi. Mora står på kjøkkenet og ordnar til store posar med lammekjøt og mantou, eit lyst kinesisk brød, som ho sender med oss. Faren meiner det er for lite kjøt. Han småspring opp på loftet for å hente meir. Det er enno mørkt ute då vi klokka seks søndag morgon, godt innpakka i eingongsregnklede, hanskar og masker, vinkar farvel til mora. Faren slår følgje med oss dei kilometrane vi må gå for å kome oss til bygrensa. Der står ein onkel med bil og ventar. Bilar utanfrå slepp ikkje inn.

Det er eit spesielt gjensyn med sivilisasjonen når eg går inn på jernbanestasjonen i Xuchang ein og ein halv time unna. Dei siste 20 dagane har eg gjennom fjernsyn og internett umedvite skapt meg eit bilete av korleis ting på utsida ser ut. Det er nesten draumaktig når vi blir møtte av menneske dekte i kvitt smittevernutstyr. Dei ber meg stå i ro medan dei rettar pistolliknande febermålarar mot meg og kjærasten min.

Ein høgtalarstemme sender gjentatte ekko ut gjennom dei svære, folketomme ventehallane: «Vi har no nådd eit kritisk punkt i pestnedkjempinga. Smitteførebyggjande tiltak er viktigare no enn nokon gong. Vask hender, bruk maske og opne vindauga dagleg for å ventilere rom. Takk for at du samarbeider.»

Ved billettkontrollen står kanskje 50 andre som skal ta same tog. Heimelaga smittevern gjer passasjerane til eit underleg syn. Eit par med to born har tredd avkappa vasstankar over hovudet på heile familien. Nokre har pakka seg heilt inn i søppelposar, med to små hol framføre augo.

Vel heime i Beijing må vi sitje i sjølvisolat innandørs i to veker. På ein app på mobilen rapporterer eg dagleg kroppstemperaturen min. Vi går ut for å kjøpe grønsaker og kjøt på den lokale marknaden og plukka opp vassforsyningar som blir leverte ein gong i veka ved porten til burettslaget. Virustala for byen ser ut til å stabilisere seg litt, og smittefaren har minska. Eg tenkjer framover, på tida når alt er over. Korleis blir det for folk å ta opp igjen dei mista trådane og å gå tilbake til kvardagen? Få mot til å ta av seg maska og slå av ein prat med naboen? Mot til å plante frø i jorda og la blomane vekse?

Éin kveld kjem eg inn i trappeoppgangen i blokka mi berande på ein vasskartong. Ei jente som går framom meg, set i ein spurt opp trappa då ho høyrer meg kome gåande bak henne.

Framhald neste veke