Storstuten er på veg mot postlina, sist sett i retning mot Mørktjørn og Holmtjørn, ikkje langt frå der eg sit. Eg har duppa litt i solsteiken, men no er eg lys vaken. Rifla er ladd, og eg legg skjeftet varleg opp mot skuldra. Me kjenner ikkje tempoet hans, for han har ikkje bikkje i hælane. Kanskje tar han det med sjølvsikker ro, verdig og kongeleg, der han no truleg banar seg over den siste heia, forbi hundrevis av tre, over stein, mose og kantarellar, framover, framover, framover i si mållause og evige vandring. Mållaust liv har òg ei meining. Men det varar ikkje evig.

Planen er at storstuten skal dukke opp gjennom krattet framfor meg, der det går eit gamalt elgtråkk. Da blir det meg mot stuten. Menneske mot dyr. Litteraturen er full av desse kampane. Kaptein Ahab som blir besett av den kvite spermkvalen Moby Dick. Santiago, den gamle mannen på havet ved Cuba, som etter 84 fiskelause dagar kjempar i mange timar mot ein enorm sverdfisk. Menn mot kvithai i romanen bak Haisommer, dei tre bøndene Bred, Bisk og Bønne med spadar, gevær og gravemaskiner mot den fantastiske Mikkel Rev.

Her heime har me Trollelgen av Mikkjel Fønhus, med den særs seige meisterjegeren Gaupa i ei årelang jakt etter den eventyrlege elgen han sjølv har skote mora til. Trollelgen nektar å døy, og det toppar seg da jegeren kastar seg over ryggen til dyret, i ein tvikamp som norske skogar aldri har sett maken til:

«Nede på en myr, østafor Taterkjenn, hogger en elgokse seg tungt framover i skaren. Den prøver å bykse, men får det ikke til; den søkker igjennom, liksom faller litt for hvert steg, og det ser ut som den er blitt merkelig lavbeint. Men på ryggen av elgen henger en kar. (...) Nå er trollelgen og jegeren begge dyr, det ene født og fostret av skogen, det annet et menneske som skogen har gjort til dyr igjen. Skrevs over elgen henger Gaupa, og mellom beina kjenner han den magre, kvasse elgryggen. Han får nesen full av en egen viltlukt, og han syper den inn og beruses av den som et rovdyr. Med hendene har han hogd tak i manken, og den ene neven holder kniven.»

Far min var sjølv besett av ein elg i nittiåra. Det var ein sekstentakkar, den klart største som er sett i skogen vår. Fleire gonger var far og meisterbikkja vår tett på trollelgen, men kvar gong lurte han seg unna. Det gjekk ikkje ein jaktkveld utan at far snakka om denne elgen, og ikkje ei natt utan at han drøymde om han. «Trollelgen» gjekk sigrande ut av feiden. Me veit ikkje kor han blei av. I dag er han truleg vandra til dei evige jaktmarker. Ingen triveleg stad å hamne for ein elg.

Tamme elgar

Det kraslar og knekk på ein kolle der borte. Sansane i høgspenn, peikefingeren mot avtrekkaren. Er det storstuten? Det lyser oransje frå kollen. Høgtidas farge. Han varslar ikkje noko godt. Det er ein hundeførar i retning vestover. Han ser meg ikkje, men signalfargane gjorde at eg såg han på langt hald. Det er nok av dei som har skote på jaktkameraten sin. Også blant berømte krigarar og mektige menn. Tidleg i 1950-åra trefte ein gammal og full Josef Stalin to av livvaktene sine med eit hagleskot på vakteljakt. Keisar Napoleon skaut auget av marskalk Massena på fasanjakt i 1808, medan visepresident Dick Cheney pepra ansiktet og overkroppen til ein eldre advokat frå Texas på fuglejakt i 2006. Advokaten overlevde med kroppen full av bly – og visepresidenten vedgjekk å ha drukke ei pils eller to før jakta.

Det tok mange år før eg skjøna at det finst motstandarar av jakt. Da ein jaktkamerat for eit par år sidan drog på elgjakt, fekk han høyre på jobben: «Ja, du får ha lykke til. Men jeg skjønner ikke hvorfor dere ikke kan la de flotte dyrene få løpe i fred i skogen.»

Personen som sa det, var tidlegare statsråd. Ikkje det at ein skal høyre på ministrar, men ho hadde eit poeng. Kvifor vil me drepe desse dyra? Dei er blant dei vakraste skapningane me kjenner til.

Dersom elgen hadde blitt tamd, kunne me sleppe både drap og slakteblod – me kunne meska oss med elgbiff frå butikkhylla utan dårleg samvit overfor dyret eller jaktmotstandarar. Tanken om å temje dei kraftfulle dyra er gamal.

Den danske astronomen Tycho Brahe (1546–1601) var blant dei skarpaste knivane i den nordiske skuffen. Han var også ein levemann, storetar og stordrikkar. Kongen av Danmark skjenkte han øya Ven i Øresund, rett ved der svenske elgar iblant sym over til Danmark. Til Ven strøymde fornemme gjestar som kong Frederik II av Danmark og kong James VI av Skottland, og på slottet Uranienborg heldt dei drabelege drikkegilde, der astronomens dverg, Jeppe Narr, helst var i sentrum av stemninga. Etter kvart klarte Tycho Brahe å temje eller skaffe seg ein tam elg. Ein kveld astronomen drog på den lokale kroa, tok han med seg den tamme elgen og batt han utafor kroa. Det likte skogens konge dårleg. Han kom seg laus og trampa inn i skjenkestua, til jubel frå gjestane som gladeleg delte glas med elgen. I motsetnad til danskar og øl går danskar og elg dårleg saman. Den rusa elgen til Tycho Brahe datt ned ei trapp i kroa den natta og braut eit bein. Astronomen pleidde dyret i fleire dagar, men livet stod ikkje til å redde.

Elgkavaleriet

Skandinavisk elghistorie kan minne om vitsar, men her er ikkje svensken den dummaste. I 1794 fanga svenske Isak av Darelli to elgkalvar som han flaska opp på geitemjølk. Nokre tiår tidlegare hadde biologipioneren Carl von Linné hevda at elg var godt eigna til å trekke slede, og følgjeleg til både skogsarbeid og postkøyring.

Den eine kalven døydde tidleg, men skildringar fortel at den andre fungerte som både trekkdyr og ridedyr. Dette var rett etter Sveriges stormaktstid, og Isak av Darelli drøymde om at svenskane igjen skulle herske Europa – leidd an av eit svensk kavaleri av elg. Sjå for deg hordar med elg symjande over innsjøar, med skyttarar på ryggen og mitraljøser på gevira! Motstandarane hadde garantert blitt sjokkerte, ein betydeleg effekt i krigføring. Under slaget i Cajamarca i 1532 overvann Pizarros 168 conquistadorar med armerte hestar heile 80.000 perplekse inkakrigarar. Dei hadde aldri før sett hestar og skjøna ikkje kva som trefte dei. Og elgen er både kjappare, seigare og meir fryktinngytande enn hesten.

I 1799 skjenkte Darelli den tamme stridselgen til kong Gustav IV Adolf, den 20 år gamle kongen som kom til makta da faren blei skoten under eit maskeradeball. Dessverre for Sverige, og heldigvis for elgen var kongen oppslukt av andre ting: Gustav IV Adolf var så opptatt av syslar i senga at riksmarskalken forsiktig bad kongen om å «skona den nye drottningens hälsa». Elgen blei gløymt, Gustav IV Adolf erklærte krig mot Napoleon, mista Finland til Russland og blei avsett til fordel for franske Karl Johan i 1809. Ekskongen blei skilt, tok namnet «oberst Gustafsson» og starta eit liv med piker, vin og klagesong på vertshus i Mellom-Europa.

Det blei ikkje eit svensk elgkavaleri som sette ein stoppar for Napoleon. Det var russarane, det same folket som har vore nærast å temje elgen. I 1869 sende ein russisk zoolog eit brev til den framtidsretta tsar Aleksander II: «Sjølv det siviliserte Europa har mislykkast med å temje elgen. Regjeringa vår bør sette alt inn på å skolere dette dyret. Det er mogleg. Løna vil vere stor, og det vil også æra vere.» Nokre tiår seinare, under Sovjet-tida, klarte ein faktisk tidvis å bruke skogens konge til mjølkeproduksjon og som trekkdyr. Men det var vanskeleg. For elgen føretrekker verken folk eller flokk, han vil helst springe fritt aleine i skogen, og det blei berre nokre enkeltdyr som takla å leve i fangenskap. Sovjet fekk større suksess med Sputnik-rakettane.

Storstuten

To mil frå rakettane i tunet til artisten Sputnik høyrer eg tydelege knekk i krattet framfor meg. Det høyrest bestemt ut som elg. Eg vrir på børsa. Over meg flaksar ein ramn. «Korp, korp.» Me veit alle kva ramnen varslar. Døden. Sola står rett i fleisen min og gjer det litt vanskeleg å sjå. Skyggelua har falle ut av sekken i bilen. Eg myser inn i krattet da det smell. PANG! PANG! PANG! Tre kjappe skot. Ikkje langt unna. Eg jumpar opp og tar posisjon mot retninga. Kanskje får eg æra av å avlive dyret. Men sjølvsagt ikkje. Det er same soga kvart år. To postar unna meg sit Morten, ein birøktar, naturforvaltar og meisterjeger frå Siljan. Han melder at han har skote ein stut.

Den 26. elgen hans. Eg har framleis null. Over meg lyder det «korp, korp» frå ramnen. Elgjakta er over for i år.

Det er da det brasar ut av skogen. Stut, ku og kalv. I kvar sin retning rundt meg. Mitt typiske hell. Kanskje luktar det for mykje by av meg. Eg er den einaste i jaktlaget som bur i Oslo. Eg hoppar opp på ein kolle for å nyte synet av dei grasiøse skapningane og kanskje få eit bilete til avisa. Da ser eg at kua er i fullt firsprang mot 20 år gamle Jeanette på naboposten. Eg varslar henne på radioen.

– Kua i fullt sprang mot deg!

Ho kastar seg bak ein stein, og dyret freser forbi. Kalven er rådlaus. Han tør ikkje følgje etter og tverrvender før han stansar i eit kratt. Stuten er borte. Kalven sprintar over ei myr, opp på ein kolle og ut av soga.

Me slaktar storstuten. Han hadde kasta seg ned ein skrent og enda sine dagar i ein pytt. ATV-en får dratt han ned til «sivilisasjonen», og me heiser han på vekta. 231 kilo. Det blir ein del middagar av det.

På veg frå post ser også onkelen min, jaktleiaren, og barnebarn ei anna ku og ein kalv. Elgkrisa er avlyst i Straumeskogen. Neste år må kvotane opp. Eg reiser halvfornøgd til byen med 22 kilo kjøt i sekken.

Webjørn S. Espeland er journalist.