Kakk-kakk-kakk…

Det bankar iltert. Kva skjer? Kor er eg? Kven er eg?

Det er stummande mørkt, men brått blir det lys, og der – i lugardøra – står ei lita, tettbygd kvinne med ramnsvart hår, og ho er alt anna enn venleg.

– We are in Finland, wake up!

– Øh…

– GET UP!

Eg vil så gjerne forklare, men ho er ikkje mottakeleg for forklaringar. Døra smell att. Det var ikkje slik mi store finlandsreise skulle byrje.

Den fyrste setninga eg lærte på finsk, var «Anteeksi, saanko tulitukkas Suomi». Det hadde seg slik at onkelen min Trond hadde campingplass, og kloss ved bygde mor og far huset sitt. Frå stovevindauga skoda vi utover grasbøane og såg turistar kome og gå.

Ein sommar fekk eg føre meg at eg skulle samle på utanlandske fyrstikkesker. Ja, det var no berre eit påfunn, bilnummer hadde eg nok av, og eg tenkte vel at ei fyrstikkeske var meir handfast. Ei fyrstikkeske var heller ikkje for mykje å be om, synte det seg. Turistane tok vel imot den lyslugge gutungen som spurde etter fyrstikkesker, og slik fekk eg etter kvart ei stor samling.

Frå vindauga såg eg ein ettermiddag ein bil med «SF» på bagasjelokket, og eg galopperte til, for så langt den sommaren hadde ingen frå Suomi Finland vore på Hildal camping. Også denne familien tok meg vel imot, og eg fekk mi fyrste finske fyrstikkeske. Det kunne kome fleire finnar, tenkte eg, og spurde faren om han ikkje kunne lære meg korleis eg kunne spørje etter fyrstikkesker på finsk. Han sa «Anteeksi, saanko tulitukkas Suomi?», som altså tyder «Orsak, kan eg få ei fyrstikkeske frå Finland?».

Har eg trudd. Men finsk er eit uhyre komplisert urspråk, og dette er over 40 år sidan, og minnet har nok vridd og vrengt på ord og uttale. Det korrekte skal vere «Anteeksi, saanko tulitikkurasian Suomesta?». Setninga som eg hugsar, tyder «Orsak, kan eg få ei eldfluge i Finland?».

Det kan ikkje strekast under nok gonger: Finsk er komplisert.

Nokre år seinare skulle eg få eit nærare forhold til Finland. Far min var medlem i Odda Rotary Klubb, og ein kveld vinteren 1983 kom han heim frå møtet med nokre papir om utvekslingsprogram for ungdom. Eg las gjennom, og heile Europa opna seg opp: Frankrike, Tyskland, Danmark, Tyrkia, Belgia…

Eg søkte meg til England og grunngav søknaden med at eg ville forbetre engelsken min. I mars fekk eg eit handskrive brev frå Erik Kr. Sletten i Kristiansand som var Youth Exchange Offiser Norway:

«Hei, ser at du ønsker deg tur til England. Beklager, men der er fullt. Har en ledig tur til Finland i tre uker. Liker du litt friluftsliv – på de finske sjøer – så kan jeg love deg at dette er toppen. Hva sprog angår – så må du prate like mye engelsk på denne turen som om du dro til England.»

Slik hadde det seg at eg 17 år gamal sette meg på bussen frå Odda over Haukelifjell til Oslo, sidan i eit fly frå Fornebu til Helsinki, og til sist eit småfly over skog og hei og tusen sjøar opp til Kuopio i Norra Savolax.

Der landa eg måndag ettermiddag 4. juli 1983 og blei møtt av ein mann som sa hello, men som elles snakka lite engelsk. I ein støvete pickup køyrde vi taust sørover, og asfaltvegen gjekk over i grusveg, og grusvegen slyngde seg gjennom tett skog, og etter ein dryg time kom vi til tettstaden Leppävirta, og snart etter til eit gardsbruk, der han parkerte i tunet. Vi var framkomne.

Eg blei innlosjert i eit lafta kårhus og delte rom med to finske ungdomar. Eg hugsar namnet på berre han eine, Jussi. Ein rugg i rutete skjorte, med lyst, stritt hår og smil i dei mandelforma auga. At eg fekk Jussi som romkamerat, skjøna eg snart, for i motsetnad til dei andre kunne han gjere seg litt forstått på engelsk.

Det aula av ungdomar på garden, som alle hadde sommarjobb som jordbærplukkarar, og denne nykomne norjalainen, nordmannen, tykte dei var spanande. Slik fekk eg utvida ordforrådet. Når eg låg ryggflat i åkeren lærde eg at mansikka tyder jordbær, og at mansikoita er jordbær i fleirtal. Vidare at terve, kivi, juuri, koira tyder hei, steinen, rota, hunden.

Ung, var eg den gong, med ope sinn og god hugs. Eg saug til meg finske ord og lærte at järvi, purjevene og vesilinnut tyder innsjøen, seglbåten og vassfuglar. Eg lærte å telje til ti, og at posti, pankki, olut og viini, tyder posten, banken, øl og, ja, i praksis Koskenkorva.

Og slik gjekk dagane med desse glade, finske ungdomane. Éin kveld leidde den finlema Liisa med det gloraude håret meg ned til saunaen, og der – i den varme sommarkvelden med bladrasling, myggkvin og fuglesong – sumde vi saman ut frå trebrygga.

I lunken innsjø med siv og vassliljer lærte eg at suudelma tyder kyss.

Den natta blei eg glad i Finland.

Sidan har eg vore der mange gonger, men fyrst no – etter 39 år – skal eg tilbake til min ungdoms Leppävirta. Ikkje slik at eg trur at eg vil møte Jussi eller Liisa igjen, men kan hende finn eg att jordbærgarden, og at synet av han vil vekke minne, og kan hende treffer eg nokre gamle rotarianarar som hugsar norjalainen som besøkte Leppävirta sommaren 1983.

Men eg skal ikkje beinveges til Leppävirta. Til saman skal eg bruke ti dagar på reisa gjennom verdas lukkelegaste land.

No, smak du på ordet Suomi – Finland. Ja, er det ikkje ein eim av markblomar, gran og lyse sommarnetter? Av sveitt sauna og svisjande bjørkeris over mjuke kroppar? Av trekkspel, mygg og mollstemd tango? Av mutte menn med piggsveis og oppstopparnase, av vodka, knyttnevar og bannskap med snerrande konsonantar? Finland er Lappland, Bottenvika, Helsinki, Lahti og camping i Tornio.

Finland er tungsinn, sjølvmord og fjernsynsteater i svartkvitt. Til dei som er komne til verda etter at fjernsynsmonopolet blei nedlagt i 1981: Fjernsynsteateret var fast innslag på NRK kvar tysdag, og derfor var mor mi på klubb desse kveldane. Mødrer over heile Noreg hadde klubb tysdagar, og i staden for traudig TV-underhaldning var det strikking, sladder og rekekabaret med grøne erter.

Desse langdryge sørgjespela med tagnad og ekstreme nærbilete har øydelagt uhorveleg mykje for omdømet til Finland. I ei undersøking i 2009 blei folk i Norden spurde om kva land dei ville flytta til om dei ikkje lenger fekk bu i sitt eige heimland. Det store fleirtalet av danskar, nordmenn og svenskar ville flytte til kvarandre. Berre 3 prosent av danskane ville til Finland, for nordmenn var talet 2, og for svenskane 1 lusen prosent.

Noko blei forklara med det openberre – språk. Men så lanserte Elina Sajakorpi, dåverande direktør ved Finsk-norsk kulturinstitutt i Oslo, ein oppsiktsvekkande teori.

– Finsk fjernsynsteater har øydelagt mykje for biletet nordmenn har av finnar.

Å rette opp att dette inntrykket har vore eit sisyfosarbeid. I 2008 tok finske styresmakter konsekvensen og la ned Finlands turistkontor i Oslo.

Finland er eit kupert lågland av tett skog og eit nettverk av til saman 187.888 innsjøar, og det ligg som ei politisk, kulturell og klimatisk bru mellom aust og vest. Frå Russland kjem varmebølgjer om sommaren og sibirkulda om vinteren, og jamleg kjem russarane sjølve. Finland er knakande vinterskog, brølande russiske stridsvogner, maskingeværeld og flammande molotovcocktailar.

Finland er eit ishockeylag i verdsklasse, skihopp frå Lahti og den blåkledde kjempa Juha Mieto i seig diagonalgang, men også skøytande, bloddopa langrennsløparar med munnslev og redde auge.

Finland er Mummitrollet og blomstrete tekstilar frå Marimekko, glas frå Iittala, sakser frå Fiskars, porselen frå Arabia, kasserollar frå Hackman, lakris frå Panda og hundemat frå Musti. Det er atomkraftverk, tungindustri og tungrock, det er dataspelet Angry Birds, mobiltelefonar frå Nokia og dekk frå Nokian, og så er det Kone, verdas størst produsent av heisar og rulletrapper.

Finland er nabolandet vårt, men vi veit så lite om det. Finnane er ikkje brorfolk som svenskane og danskane, dei er meir som eit fjernt og gåtefullt søskenbarn som sit taus og innful ved bordet. Vi ser han, og han ser oss, men er han eigentleg til stades, er han interessert i oss? Det er det eg vil finne ut av.

Og ein ting til: Noko stort har skjedd der borte. Delegasjonar dreg til Finland for å forstå seg på det finske skulesystemet, og landet er fem år på rad kåra til verdas lukkelegaste land. Kva med Noreg? Vi ligg no på åttande plass. Slått av Danmark på andreplass og Sverige på femte.

Dei siste månadene før avreise grubla eg mykje over kva framkomstmiddel eg skulle nytte på turen, og kjende på ei forventing. På tidlegare reiser for Dag og Tid har eg vore oppfinnsam; sommaren 2018 gjekk eg til fots frå Oslo til Odda, sommaren 2019 padla eg kajakk på Themsen, i 2020 køyrde eg scooteren Streiff gjennom Sverige, og i fjor sommar trødde eg elsykkelen Daisy gjennom Danmark.

Denne gongen kom eg ikkje på noko betre enn å reise med buss og tog, og eg merka det på folk som eg snakka med: «Buss og tog? Ja vel», liksom. Heilt nøgd var eg ikkje sjølv heller, for å reise kollektivt avgrensar mobiliteten. Eg er bunden til rutetabellar, tog og bussar og kan ikkje stanse der eg sjølv vil. Men slik måtte det bli. Tanken var å fly til Tromsø, ta buss ned til Rovaniemi for så å tråkle meg sørover langs Bottenvika, før eg skulle bryte austover inn i skogane mot Leppävirta.

Men så – fire dagar før avreise var eg som snarast innom XXL på Majorstua etter ein høveleg sekk til reisa, og gjekk der forbi veggen med elektriske sparkesyklar. Eg bråstansa. Det var som ei openberring. At eg ikkje før hadde tenkt på det!

Kollektivtransport i kombinasjon med sparkesykkel ville jo bli noko heilt anna. Då var eg igjen ein fri fant, og for å gjere ei uhyrleg lang historie kort: Eg kjøpte ein E2S V2 Pro 2022 – testvinnar med toppfart på 22 kilometer i timen og rekkevidde på 55 kilometer. Vipps var eg 5500 kroner fattigare, men lukkeleg.

Nokre timar seinare – ein nedtur. Då eg skulle bestille flybillett til Tromsø, synte det seg at det ikkje er lov til å ha med elektriske sparkesyklar på fly, det hadde å gjere med batteri og tryggleik.

No var eg så forhippen på E2S V2 Pro-en min at eg i siste stund bestemte meg for å skiple alle reiseplanar. Det blei farvel til Tromsø og Rovaniemi. Ny plan blei å ta tog til Stockholm og båt derifrå til Turku, eller Åbo, som svenskane seier. Slik blei det, og ein torsdag i slutten av juni møtte eg opp på Oslo Bussterminal med sekk og sparkesykkel, for det var sjølvsagt buss for tog, men frå Örebro fekk Arja og eg køyre tog inn til den svenske hovudstaden.

Det var på bussen gjennom Sverige at eg bestemte meg for å kalle sparkesykkelen Arja. Ho er sjølvsagt kalla opp etter Arja Saijonmaa, den kanskje mest kjende finnen etter Carl Gustaf Mannerheim (marskalk), Matti Nykänen (skihoppar), Urho Kekkonen (president), Jean Sibelius (komponist), Väinö Linna (forfattar), Tove Jansson (Mummitrollet), Valtteri Bottas (Formel 1) og Isaac Elliot (superidol), og eg set tittel i parentes, for slik er det i eit generasjonssamfunn; vi har alle referansar. Namn som er kjende for somme, er ukjende for andre. Så for dei som ikkje kjenner til Arja Saijonmaa, er ho ein svenskfinsk songar på 77 år frå Mikkeli, kjend mellom mykje anna for songen «Jag vill tacka livet».

Stockholms Centralstation. Eg løfter Arja ut på perrongen, slår ho opp og trillar ut i Vasagatan. Stiller inn Hamnpirsvägen 10 på telefonen og fester han i haldaren på styret. Set høgre fot på brettet, sparkar frå med venstre, trykker inn gassen med tommelen, og med eit rykk spinn ho av garde.

For ein akselerasjon, for ein fart, eg vinglar ned Klarabergsgatan mot Sergels Torg. Eg kjenner på effektivitet, fridom og litt frykt. Burde eg hatt hjelm? Men snart er det juhuuuu i 22 kilometer i timen. Skulle eg gått heile vegen gjennom Stockholms gater, ville det teke meg ein dryg time. No tek det knappe 18 minutt til terminalen. Sparkesykkel er ein genial idé!

Båten er enno ikkje komen, og eg set meg i kafeteriaen for å vente. Eg kjem i prat med nokre ungdomar frå Trøndelag som skal til Finland for å springe orientering. Som alltid på tur skal eg prate med alle eg treffer, men å halde ein samtale med desse ungdomane er ikkje lett. Eg slepp opp for spørsmål om orientering og får ingen spørsmål i retur, og etter nokre sekund i tagnad fokuserer dei igjen på mobiltelefonane sine. Eg leitar fram min eigen. Eg kan no sjå om Sanna Marin har lagt ut eit nytt innlegg på Instagram.

Sanna Marin var 34 år då ho blei statsminister i desember 2019, og var då verdas yngste regjeringssjef. Det skapte overskrifter, og fleire overskrifter blei det då ho sette saman ei regjering med sju menn og heile tolv kvinner. Det var ein kvinnerevolusjon. At Sanna Marin har valt å kommunisere med omverda gjennom biletdelingstenesta Instagram, er ikkje noko å undre seg over, for den unge statsministeren er særs fotogen.

Støtt og stendig legg ho ut bilete og filmsnuttar, og la meg ta nokre døme: I mars trefte ho president Joe Biden på eit møte i Det europeiske rådet, og den snutten gjekk viralt. Den aldrande presidenten kom inn på podiet og blei møtt av ei smilande Sanna Marin. Forundra tok han den utstrekte handa hennar, ho sa noko, og han sa noko, og mens han framleis heldt ho fast i handa, bøygde han seg ned og kviskra noko i øyret hennar. Ho smilte mot han og pikka han leikent på jakkeslaget med peikefingeren. Kva sa den amerikanske presidenten til den finske statsministeren? Ingen veit.

På Instagram har ho lagt ut bilete av seg sjølv med Jens Stoltenberg og med Frankrikes Emanuel Macron, med Tysklands Olaf Scholz, Canadas Justin Trudeau, EUs Ursula von der Leyen og Ukrainas Volodymyr Zelenskyj. I juni la ho ut eit bilete saman med Nancy Pelosi: «Det var ei glede å møte Nancy Pelosi, talsmann for Representanthuset i Washington», skreiv Sanna Marin, og la til at temaet igjen var Russlands angrep på Ukraina, Finlands søknad om Nato-medlemskap, og så var det noko om likestilling og teknologisamarbeid. For dette fekk ho over 37.000 likes og kommentarar som «Takk for godt arbeid. Du er ein hardarbeidande og smart statsminister, den beste». Og så er det alltid nokre hjarte, som regel frå menn: «Eg skulle ønske vi hadde eit slikt vakkert statsoverhovud i vårt land!»

Nokre gonger er ho aleine på bileta, og då er det ofte berre andletet hennar og tekstar som «Helgefri etter lang tid. Mykje friluftsliv, god mat, vener, sol og samvær med Emma. Eg håpar at også du får sjansen til å ta en pust i bakken og tid med dine kjære».

No har det vore stille frå Sanna Marin nokre dagar. Ho har vel ikkje tatt sommarferie? Kanskje ho er heime hos mødrene sine i Pirkkala? Eg må finne ut kor dette Pirkkala ligg.

Det er ombordstigning, og eg tek Arja i handa og leier ho forbi billettkontrollen og inn på dekk fem. Vi skal bu på dekk ni, og eg klappar ho saman og ber ho opp trappene. Ho er tung, 14 kilo. Eg finn lugaren og låser meg inn. Det er ein firemannslugar utan vindauge, den billegaste billetten som var å få. Å måtte dele lugar med framande har plaga meg dei siste dagane. Her er trongt, og eg har ei over snittet stor intimsfære, og eg har tenkt mykje på kven eg må bu saman med. Eg ventar. Ingen kjem. «Galaxy» legg frå kai. Nei, ingen. Det blir berre Arja och jag over Austersjøen mot Åbo, eller Turku, som finnane seier.

Heime hos seg sjølve druknar amerikanarar i eigen støy, men blant introverte finnar om bord i «Galaxy» skil dei seg ut. Dei sit rundt tre bord og hoiar, skrålar og skrattar, dei er så oppstylta, det er som om dei poserer og seier: «Sjå kor kjekt vi har det!» Finnane på borda rundt skuler, og eg skuler sjølv, men amerikanarane lèt seg ikkje merke med slikt, opptekne som dei er av seg og sitt. At dei ikkje skjemst. Her er ikkje verande, og etter å ha kjøla meg ned ute på dekk trekker eg meg tilbake til lugaren der Arja står til lading.

Tidleg kveld er like greitt. «Galaxy» kjem til Turku alt klokka sju om morgonen, men eg skal opp i god tid før det. Eg vil stå på dekk når kapteinen manøvrerer skipet gjennom den finske skjergarden, og slik skal Finland varmt og langsamt omfamne meg. Kan hende med kaffikopp i hand.

Eg ligg på lugaren, høyrer motoren dure og imellom kjem slike skjelv av vibrasjonar. Før eg sløkker lyset, sjekkar eg Instagram. Nei, ingen nye innlegg frå Sanna Marin. Eg sløkker. Det er bekmørkt. «Galaxy» duvar nordover.

Kakk-kakk-kakk!

I ein innvendig lugar er ein avskoren frå jordelivet, og frå eit sutlaust drøymeland blir eg brått og brutalt riven ut av svevnen og kasta inn i finsk realisme. Forakta lyser ut av auga til den blåkledde reinhaldaren. Å, så lei ho er av å vekke passasjerar som har drukke seg frå sans og samling, og som ligg medvitslause på lugarane. Eg kjenner trong til å fortelje ho at eg ikkje er i bakrus. At eg ikkje er som dei hine, at eg drakk eplemost, for eg er journalist, eg drikk aldri på jobb, men ho slamrar att døra.

Eg tenner lys. Kor mykje er klokka? Ho er sju! Eg samlar saman klede, stappar dei i sekken, leier Arja ut i korridoren. Kor er alle passasjerane? Berre reinhaldarar å sjå. Båten ligg alt til kai, og eg hastar mot landgangen og når dei andre att der. Amerikanarane som støya slik, dei tyske pensjonistane, orienteringsløparane og trøytte finnar som trillar kassar med taxfree-øl i land. Eg er framleis ørsken, men no demrar det kvifor denne dagen kom så brått på. Klokka på mobilen må ha stilt seg sjølv.

Finnane ligg éin time før oss.

Men no er vi i kapp.

Suomi – Finland, her kjem Arja og eg!

Hallgeir Opedal