¿ Død over «problematisk»!
I kulturdebattar vert ordet «problematisk» nytta på eit vis som fostrar intellektuell latskap og moralistisk, ullen nytale.
Illustrasjon: Faksimile frå Maclean's / Sarah MacKinnon
Lytt til artikkelen:
Ein brunsnigel av eit ord er sett ut i den norske offentlege floraen. Som så mykje hol nytale er ordet eit sleipt vesen av amerikansk opphav, importert av den litterære Oslo-intelligentsiaen. Eller, det er ikkje ordet i seg sjølv som er trugsmålet, men ein viss måte å nytte det på, som eit retorisk grep som signaliserer at ein sjølv er på parti med det sanne, det gode og det vene, mot noko tvilsamt og grumsete. Det er, med andre ord, noko problematisk ved ordet «problematisk».
Ein ser det særleg i bokmeldingar. Kritikaren fordømmer ei bok for å vere «etisk» eller «djupt» «problematisk», ofte med tanke på eit kjønns-, makt- eller rasepolitisk spørsmål, og kjem slik med ein abstrakt moralsk dom over verket – ein dom som liknar til forveksling på ein analyse. Av og til er det berre ei mistenkeleggjering av forfattaren, andre gonger er det eit karakterdrap forkledd som meiningsmotstand. Ofte er det mest eit symptom på sløv lesing, som til dømes i Erlend Liisbergs melding av Tomas Espedals roman Elsken, der linken «etisk problematisk bok om døden» leier deg til tittelen «Ny Espedal-bok: Etisk problematisk», som leier deg til ein tekst som avskriv boka, ikkje av di ho er ei dårleg bok, noko ho er, men av di ho er «et etisk problematisk stykke virkelighetslitteratur».
Problemet med «problematisk» slektar på problemet med det litt meir uskuldige, men like irriterande «interessant». Båe orda flaggar at noko ved noko er verdt å snakke om, utan at talaren må seie kvifor eller korleis. Ordet peiker på eit fenomen og seier «her er det noko som er vanskeleg», men det at noko er vanskeleg, altså verdt å diskutere, burde vel vere gjeve, idet ein vel å snakke om det i avisa? Dette gjer «problematisk» til det ein på engelsk kallar eit weasel word, eit røyskattord, eit omgrep som lèt talaren unngå å seie noko konkret, samtidig som ho skaper ein illusjon av å ha sagt noko meiningsfullt. Røyskatt-retorikaren smyg seg gjennom smale logiske sprekkar medan ho jagar byttet sitt innover i ei steinrøys der det vert ståande fast utan rømmingsvegar.
På salong
Sist veke var eg på salong i regi av Kritikerlaget, ei foreining for folk som melder bøker. Tittelen på arrangementet var «Har kritikeren etisk berøringsangst?» (Eit spørsmål som i seg sjølv fekk meg til å grøsse. Ein kan kanskje seie at eg i møte med orda «etisk» og «berøringsangst» har berøringsangst.)
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
