Ein plass ved bordet i eit utriveleg lag
Mange har jobba hardt og godt for at Noreg skulle få plass i FNs tryggingsråd, og ser fram til at Noreg skal «setje preg på verdas viktigaste råd». Eg gler meg ikkje.
Møte i Tryggingsrådet 13. april 2018, med situasjonen i Syria som tema. Den syriske borgarkrigen er eit døme på at usemje mellom vetomaktene kan gjere rådet nærast handlingslamma.
Foto: Julie Jacobson / AP / NTB
No brakar det laus for norsk utanrikspolitikk. For fyrste gong på to tiår skal vi vere med i klubben av mektige i Tryggingsrådet i FN. Der rår dei over krig, fred og tryggleik i verda.
Sist gong vi sat i Tryggingsrådet, i 2001–2002, var makta til USA på sitt høgaste. Det gav Noreg stor innverknad med lite risiko. No er verda i krappare sjø. Innverknaden Noreg har, er svakare, handlingsrommet mindre og risikoen markant større. Snarare enn å sitje ved bordet, trur eg Noreg vil verte kasteball i krysspresset til globale stormakter i Tryggingsrådet. Noreg vil stå på menyen til stormaktene. Å velje kven som skal få oss, det vert inga enkel oppgåve. For Noreg står i ein stadig meir krevjande spagat.
Oppgåva til Tryggingsrådet er å sørgje for fred i verda, eller for å vere heilt presis, fred mellom nasjonane, altså internasjonal fred og tryggleik. Då den kalde krigen var over, i 1991, utvida Tryggingsrådet oppgåva si til enkelte borgarkrigar òg. Dei siste tre tiåra er det desse sakene som har dominert Tryggingsrådet. Meir enn ni av ti av dei væpna konfliktane i verda i denne perioden har vore andre typar konfliktar enn mellom nasjonar.
Tryggingsrådet rår over kanonane. For å presse krava sine igjennom kan rådet nytte økonomiske sanksjonar eller militær makt. Av dei 96 militære operasjonane som norske soldatar har delteke i i utlandet sidan 1945, til dømes operasjonar i Libanon, på Balkan, i Afghanistan, Irak eller Mali, har 64 vore med mandat frå Tryggingsrådet. 42 har hatt kapittel-VII-mandat, altså rett til å bruke militær makt mot andre lands styresmakter om naudsynt. Rådet kan i praksis avgjerde lagnaden til regime i konfliktutsette land. Tryggingsrådet er langt ifrå nokon prateklubb.
Medan pax americana rådde på 1990-talet og tidleg på 2000-talet, kunne amerikanske styrkar trygt og freidig ty til militære operasjonar i Kosovo i 1999 og i Irak i 2003 utan Tryggingsrådet på lag. I 2008, året etter at Noregs kandidatur til Tryggingsrådet for 2021–2022 vart lansert, endra ting seg. Då gjorde Putin «ein Kosovo copy-cat», og nytta same argument i krigen i Georgia som Clinton hadde nytta på Balkan i 1999. Kunne USA, så kunne Russland, var bodskapen. Det same argumentet har kinesarane fremja, gjennom teorien sin om «nye diplomatiske reglar for store land i verda».
Men i 2010 vart fleirtalet av verdas statar i staden einige om at det nok var Tryggingsrådet som skulle avgjere maktbruk i saker som gjaldt forsvar av andre. For å kunne gripe inn militært i eit land måtte alle vetomaktene vere med på laget. Nordamerikanarane kunne ikkje lenger gjere som dei lysta.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
