Lytt til artikkelen:

ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Heraklit (540–480 fvt.) seier at ein aldri kan stiga ned i same elv to gonger, for alt er i flyt: Vatnet er i stadig rørsle, og du endrar deg. Men i min greske landsby får eg lyst til å motseia filosofen frå Efesos: Eg fell inn i min eigen repetitive umaniske rytme og røyndom, og endringane er så langsame at det er som om tida står stille.

År etter år kan eg utveksla «kalispera» med dei same folka som inntar dei same stolane i den same mørkninga. Det er liksom ein flik av å høyra litt til. Høgdepunktet i sommar var då kelneren på stamkafeen kom tilbake og sa at dei på kjøkkenet gjekk ut frå at det var grekarar ved bordet, for eg hadde bestilt eit breitt spekter av forrettar og ikkje dei vanlege turistrettane.

FOR DEN SOM IKKJE vil vera sjølvvald blind, skjer det sjølvsagt ting. Bokhandelen er borte; det måtte berre gå slik. Bokhandlaren var glad i å snakka om bøker, litteratur og politikk, men han overlevde av å selja suvenirar, kart og vakre postkort – før GPS og nettet tok utkomet frå han.

Det er trist som faen at lokalet er ekstremt oppussa av ei barkjede med elektronisk bingo. Me turistar skyr staden og synest det er leitt at dei få som er der, er gamle grekarar som før sat på den vesle kafeen med kaffi og ouzo og tvinna på sin kombolói. Nå er det for det meste berre den krokrygga verten, som ser ut som han sit og søv, som er att på den forfalne kafeneionen. Eg tar ein gresk kaffi i solidaritet og helsar «kalinikta» når eg går, men når du engang kommer neste sommer, er han nok borte.

Dei aldrande gresk-amerikanarane går ikkje dit. Dei bruker mykje tid på kafé, men et helst pizza. Dei har fått bygd seg steinhus oppi lia og er «heime» fleire månader i året, men får ikkje familien med seg til det primitive barndomslandet.

DET GÅR DÅRLEG med butikken til den kombinerte sykkelreparatøren og urtemakaren. Han vende heim etter mange år i utlandet, satsa på sykkel­utleige og tok over det vesle bruket der onkelen dyrka urter og olje. Nå har pensjonata og dei som driv bilutleige, slått seg på avanserte syklar. Og dei velsmakande og originale urte- og oljeblandingane er det slutt på etter eit EU-direktiv som kravde betong der det berre er jordgolv med plank over. Men til så lenge sit han der på fortauet i kveldinga og er alltid klar til ein opplysande, klagande og vemodig samtale.

VED EI LITA HUSKLYNGE på ein bakketopp på ein lite trafikkert fjellveg utanfor landsbyen blir me vinka ned og stoppa av ein kar med bydande armrørsler. Første gong det hende, tenkte me at det hadde vore ei ulykke, at det kom ein saueflokk eller ein stor bil mot på den smale vegen, eller at karen ville ha skyss. Men nei, han bøygde seg berre ned til bilvindauget og spurde med dårleg diksjon kvar me skulle, og då eg sa det, helsa han til huva og vinka oss vidare.

Det var den harmlause landsbytullingen som var på jobb og dirigerte trafikken. Eg må tenka på Tusten hos Tarjei Vesaas, han som vakta fuglane og var ferjemann der ingen kunne tru at nokon skulle over. Men søstera Hege fekk fri den stunda, og han kunne vera nøgd med å gjera gagns arbeid.

LILLEPUTTSTADEN døyr så langsamt at ein kunne tru han lever. Landsbyen blir borte som det han var, men lever vidare som noko anna. «En by må være på sin egen alder», skriv Lars Saabye Christensen i Byens spor. Min greske landsby strevar med å vera der: Han er ikkje full av klassiske søyler, men heller ikkje av nye huskassar og andre samtidsruinar. Kontor, butikkar og barar gøymer seg bak dei gamle steinfasadane, og verkstaden eller fjøset og beitemarka i bakhagen blir gjort om til taverna i sesongen.

År om anna blir ei krasefaren steinbu i tre høgder i tronge bakgater kjøpt av athenarar og pussa opp til staselege feriehus. Lokale handverkarar har ikkje gjort slikt på generasjonar, så dei må ha hjelp av importerte egyptiske murarar for at det skal bli «autentisk». Det er litt som i norske hyttefelt der dei som bygger på tradisjonelt vis, kjem frå Laftia.

BYRÅSJEFEN held seg unna charterturar og legg heller ikkje ut på ekspedisjonar til eksotiske stader med vidgjetne kulissar. Han er kortreist og drar til bygda han kom frå, før eksamenane førte han bort. Der møter han slekt og kjenningar, men han kan aldri koma heilt heim att. Samtalene stoppar opp når dei har gått gjennom slektstreet, barndomsminne og lagnaden til dei han blei konfirmert saman med.

Byråsjefen er ute av trening i å teia saman med andre, så han går heller for seg sjølv til fots i fjellet. Det førte lenge til mykje skjemt, for kven er det som drar til fjells utan ærend? Ved mjølkerampene og på benken i bygdebyen lurte dei på om han hadde utdanna seg til turist. For å parera bygdefliren lånte han frå ei nesle av Tor Jonsson og titulerte seg «heimbygdturist». Dei andre turistane er eit forstyrrande element, for alle sanne turistar er antituristar; det er den paradoksale og lykkelege livsløgna.

Men sjå om ikkje fastbuande bygdefolk har tatt etter og går på toppturar – frivillig og for mosjonen, utan å leita etter bortkomne sauer, plukka molter, jakta eller vera på fisketur. Men når sant skal seiast, er det helst heimvende utflyttarar og utdanna innflyttarar som går opp spora og merker løypene.

Andreas Hompland
er sosiolog og skribent