Liberal kannibalisme
Trugsmålet mot frie ytringar kjem ikkje berre frå autoritære politikarar. Også kapitalistar kan kvela dei kritiske media.
Illustrasjon: May Linn ClementIllustrasjon: May Linn Clement
Ei særprega 17. mai-feiring ligg bak oss. I år fall ho nesten saman med generalforsamlinga i Equinor – det vi før kalla Statoil. Det slo meg at dei misnøgde aksjonærane, som nyleg hadde oppdaga at Helge Lund kom i skade for å tapa 200 milliardar på mislukka investeringar i skiferolje i USA, formulerte dei same bekymringane som styret i PEN-klubben formulerer om Tyrkia og Ungarn: Informasjonen blir hindra. Det er stor skilnad på det norske oljeselskapet og den tyrkiske tyrannen. Men Lund og Erdogan har altså begge teke nokre grep for at ikkje alle skal få vita kva som skjer.
Høgre og venstre
No lèt eg desse to vandra ut av teksten min og spør meir prinsipielt: Kven er det som trugar dei frie ytringane, og som på den måten hindrar at dei klokaste avgjerdene blir fatta? Kjem trugsmålet frå høgre eller venstre? Det er ingen tvil om at trugsmålet mot frie ytringar kjem frå ytre høgre, sjølv om høgreideologiske nettstader freistar å leggja beslag på ytringsfridommen til eige bruk (men ikkje til andres, paradoksalt nok). Tendensane i Ungarn, Polen og andre land er at høgreorienterte regime går til opne åtak på media, arresterer journalistar og stenger ned aviser. Han som vi helst ikkje nemner namnet på, skjeller ut journalistar som kjem på pressekonferansane hans, dersom dei stiller spørsmål.
Like lett er det å finna regime med ideologiar av kommunistisk opphav som styrer informasjonen med hard hand, parodisk i Nord-Korea og effektivt i Kina (som også vil styra informasjonen i andre land). Ikkje noko av dette er eigna til å forbausa. Autoritære regime er autoritære.
Usynlege hender
Men det dei liberalsinna ofte undervurderer, er kor stor appetitt kapitalistane har på å styra informasjonen og å lukka den frie diskusjonen. Og her er det at sjølvaste statsoljeselskapet byd på eit godt døme, midt i 17. mai-talane. Liberale filosofar som tek prinsippa alvorleg, vil jo gjera fri diskusjon og frie medium til sjølve kjernen i demokratiet, eit syn dei deler med dei viktigaste demokratiske konstitusjonane. Og mange av dei lener seg på Adam Smith og læra om den usynlege handa. Får dei liberale prinsippa gjelda, vil marknad og liberal ålmente styrka og stimulera kvarandre. Fri flyt av pengar og tenester vil så å seia automatisk opna for fritt ordskifte.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
