Sakprosa

Inge Eidsvåg:

Døden. Livets følgesvenn

Cappelen Damm

Døden strekkjer seg mot oss denne bokhausten, gjennom forfattarar som sjølv skal døy, som i tilfellet Per Fugelli, som skreiv seg ut av livet i boka Per dør. I Inge Eidsvågs langt mindre personlege bok om døden får vi eit essayistisk framlegg om å skrive seg inn mot den siste kvila. Dette gjer han på autopilot ei god stund, men halvvegs ut i boka vert boka god.

Døden som fenomen

Før den tid har han hala lesaren gjennom sider som minner om ei standard lærebok om døden: i religionane, i kunsten, i analysar av haldningar til døden opp gjennom historia, ei lang tekst som det kjennest som eg har lese før. Eidsvåg skriv godt nok, det er ikkje det: om thanatologi (eit tverrfagleg studium av døden og dei døyande), om gravskikkar, om at fornektinga av døden leier til skrekkfilmar, eller om psykologiske studiar av menneskedraumen om evig liv.

Interessant nok, men det er også det heile: Det rører meg ikkje. Eidsvåg låser fast døden som fenomen, og gjev oss ei kulturhistorisk oppsummering av korleis døden har prega menneska sidan tidenes morgon.

Men så vender Eidsvåg seg til menneske som sjølv fortel, menneske som sjølv har valt døden ved eutanasi eller diktarar som skriv om eigen eller andres død. Vi får lytte til andre røyster. Alvoret stig. Eidsvåg slepper sin eigen død nær seg, og vi slepp det distanserte overblikket. Eidsvåg kjem òg sjølv tydelegare fram, og han skriv tankevekkjande om kvifor han er motstandar av å legalisere eutanasi.

Sterk lesar

Forfattaren går til dei store diktarane og freistar gje oss ei forklåring på den menneskelege sorga eller på trongen til sjølvmordet. Eidsvåg viser seg som ein sterk lesar. Han gjev oss meiningsfulle nylesingar av store poetar som Gunvor Hofmo, Aksel Sandemose, Emily Dickinson, Edith Södergran, Tomas Tranströmer, Astrid Lindgren og Hans Børli.

Eidsvåg spør seg: Kva kan eg finne om min eigen utgang hjå desse diktarane? Eidsvåg får audmjukt utvida horisonten sin. Han lærer noko om sin eigen død. Og det er slik med gode essayistar: Der standard lærebøker er laga av ein forfattar for å undervise lesaren om eit emne, lèt ein god essayist seg sjølv undervise av dei han skriv om.

Lesaren vert i så måte sekundær: Lesaren er ikkje eit objekt som skal lærast opp, slik lærebokforfattaren tenkjer om sin eigen tekst. Det er essayisten sjølv som er objektet, og vi, lesarane, får kike inn gjennom teksten, som i eit nykelhol, når forfattaren lèt seg utdanne. Nett dette skjer midtvegs i Eidsvågs bok: No er det Eidsvåg som lærer noko av det han les, ikkje lesaren noko av han. Om han hadde fått til dette i den fyrste halvdelen òg, hadde boka vore verkeleg sterk.

Eskil Skjeldal

Eskil Skjeldal er forfattar og teolog og fast skribent i Dag og Tid.