SAKPROSA

Monica Flatabø:

En sånn jente. En dokumentar om voldtekt

Vigmostad & Bjørke

Monica Flatabø har møtt eit knippe valdtekne kvinner, særleg to av dei tek mykje plass i denne boka: Marthe Stavrum var sambuar med serievaldtektsmannen Julio Kopseng. Andrea Voll Voldum vart valdteken av tre menn i ei campingvogn i Hemsedal etter at dei dopa henne ned. Alle tre vart fritekne. Tilbake sit ei ung kvinne som vart svikta to gongar. Fyrst av dei tre mennene som utnytta henne, så av det norske rettsvesenet.

Størsteparten av boka rekonstruerer Marthe Stavrum livet sitt som Kopsengs sambuar. Det er ei vond forteljing om vald, tortur og seksuelle overgrep.

Grenselaus kultur

Flatabø har òg gått tett på eit ungdomsmiljø på Austlandet der fleire av jentene har vore utsette for valdtekt. Overgriparane er gutar dei har kjent heile livet. Flatabø får godt fram korleis mange av jentene bagatelliserer overgrepa. Dei trur valdtekt er eit valdeleg overfall med tiltvinga samleie og veit ikkje at valdtekta famnar langt meir. Flatabø får skildra godt kva grenselaus kultur og praksis som finst, nett no, i ein seksualisert norsk ungdomskultur som ser ut til å ha gått heilt av skaftet. Innimellom reflekterer forfattaren saman med juristar eller forskarar om norsk rettsvern, seinskadar og traume hos den valdtekne.

Sjølv om historiene til dei to kvinnene er sterke å lese, meiner eg at Flatabø lovar for mykje når ho kallar boka ein dokumentar om valdtekt. Detaljerte skildringar frå Stavrums samliv med Kopseng tek for mykje plass. Flatabø burde ha heva blikket. Eg seier slett ikkje at det ikkje er viktig for Stavrum å fortelje om livet saman med ein psykopat så grufull at eg mest ikkje har høyrt verre. Eg seier heller ikkje at eg ikkje er takksam for at Stavrum eller Voldum har opna opp: Som lesar sit ein att og ynskjer dei begge alt godt i livet. Men eg seier at ein dokumentar om valdtekt òg burde ha løfta opp mannen som valdtek. For kor mykje fortel Kopseng oss eigentleg om gutane som ikkje tek eit nei for eit nei og skadar unge jenter på fest, ofte for resten av livet?

Manneperspektiv

Eg søkte svar då eg starta å lese: Kvifor er valdtekt framleis eit samfunnsproblem i eit likestilt Noreg? Kva rutinar har politiet når dei får inn ei melding om seksuelt overgrep? Kva er grunnen til at så utruleg mange saker vert lagde bort? Og kor kjem det frå, kvinnesynet som ligg bak ei valdtekt, eller når vanlege menneske bagatelliserer valdtekta og skuldar på kvinna sjølv? Kva er det med den mannlege seksualiteten som gjer at menn valdtek? Handlar det mest om makt eller sex? Korleis vil skulepolitikarar arbeide for å opplyse ungdomen om seksuelle grenser? Det er gutar som valdtek. Kvifor har ikkje Flatabø oppsøkt fleire gutar og fått dei til å fortelje frå miljøa dei kjem frå, om korleis dei tenkjer om jenter, grenser og sex, om dei er påverka av pornografi eller ikkje?

Det som står i denne boka er godt nok. Det er alt det som ikkje står her, som gjer boka svakare enn ho burde vore. Eg vona at valdtekta skulle analyserast og drøftast ved hjelp av forskarar og andre som kunne fortelje oss meir om kva som gjer at ein mann valdtek. Utan at vi veit det, vert det vanskeleg å førebyggje valdtekter.

Eskil Skjeldal

Eskil Skjeldal er forfattar, teolog og fast skribent i Dag og Tid.