Sakprosa

Morten A. Strøksnes:

Molok

Forlaget Oktober

Molok. Om en stor krig på en liten stripe land kalt Gaza, boka Morten A. Strøksnes har skrive om Gaza-krigen, tar for seg det fyrste året av den pågåande krigen. Boka startar med det Hamas-leidde angrepet og massakren i Israel 7. oktober 2023 og avsluttar på dagen eitt år seinare.

Dei 252 sidene i boka er delte opp i 97 hovudavsnitt eller kapittel, dei kortaste på ei tredjedels side, dei lengste på sju–åtte sider. Temaa varierer frå det dagsaktuelle til ringverknader lokalt og globalt, rolla til eksterne aktørar og diskurs både i Noreg og internasjonalt.

Forfattaren kommenterer hendingane undervegs og plasserer dei i ulike kontekstar, både politiske, historiske og diskursive.

Sjølv om utgangspunktet er nyhendestraumen gjennom eit år, og mange av hendingane som forfattaren skriv om, kan vere kjende for lesaren, er det skakande lesing. Folket i Gaza har ingen stader å flykte til, for alle grensene er stengde. Medan Hamas skjuler seg, har sivilbefolkninga vore bedne om å forlate heimane sine på kort varsel. Provisoriske teltleirar er etablerte for dei internt fordrivne, men også desse er bomba av Israel. Israel grunngjev angrep med at Hamas er i nærleiken, men for mange av dei 44.000 drepne, dei fleste sivile, har det vore umogleg å vite kor Israel måtte meine at Hamas er.

Ingen stridsreglar

Strøksnes vekslar mellom kapittel med skildringar og kommentarar av hendingane og enkeltkapittel med kontekst. Ei av hendingane som vert skildra og kommentert, handlar om Hind Rajab, eit av dei drepne barna i Gaza, med eit namn som vert hugsa også utanfor Gaza, skriv forfattaren. Seksåringen sat i bilen medan seks andre familiemedlemmer vart drepne av israelske soldatar. Kontakten mellom den livredde, gråtande jenta og hjelpepersonellet er fanga på lydopptak frå sjukehuset, der dei koordinerte med Israel om å redde henne. Tolv dagar seinare blei jenta funnen skoten og drepen saman med ambulansepersonellet som var sendt for å redde henne.

Dei israelske soldatane er ikkje gjevne stridsreglar som fortel dei når og kvifor dei skal skyte, ifølgje ein israelsk forskar som Strøksnes siterer i kommentaren sin. Forståinga blant soldatane er at dei kan skyte kven dei vil, når dei sjølve vil.

Av dei lengre kontekstkommentarane er kapittelet om korleis den israelske statsministeren, Benjamin Netanyahu, fekk mykje av det ideologiske tankesettet sitt frå faren, Benzion Netanyahu. Faren var påverka av historikaren Joseph Klausner, som omtala arabarane i Palestina som savages, farlege, innfødde villmenn, i kontrast til sionistane, som var berarar av europeisk kultur og sivilisasjon.

Ein jernvegg (iron wall) måtte reisast mellom arabarane og jødane i Palestina, skreiv Ze’ev Jabotinsky, den høgreradikale sionismens far, som Benzion Netanyahu var sekretær for. Det går ei direkte linje mellom Jabotinsky, Benzion Netanyahu og Benjamin Netanyahu, skriv Strøksnes. I Netanyahus eigne ord er krigen i Gaza den jødisk-kristne sigeren over barbariet.

Eigne argument

Eit essay, som boka er omtala som, kan forståast som ein tekst der forfattaren gjev til kjenne eigne argument og synspunkt. Eit vanleg paradigme for å forstå den israelsk-palestinske konflikten, særleg i det globale nord, er clash of nationalisms, paradigmet der frigjeringsrørsler, begge med legitime grunnar, konkurrerer om det same landet.

Strøksnes kan tolkast som å vere meir innanfor eit anna paradigme som står sterkare blant palestinarar og i det globale sør: kolonial busetjing–stat-modellen. Her vert sionismen forstått i ljos av europeisk kolonial historie – som ei kolonialistisk rørsle som tek kontroll over andre si jord gjennom å undertrykkje og fordrive det innfødde folket. Dette er også ein ideologisk kritikk av legitimeringa av det koloniale prosjektet – av å kamuflere maktovergrep med ideen om å bringe sivilisasjon til dei primitive, som Edward Saids banebrytande bok Orientalismen handla om.

Molok er ei bok der forfattaren klart og tydeleg gjev til kjenne eigne argument og synspunkt, i tråd med essaysjangeren. Ho er vidare ei samling av korte essay meir enn eitt essay med stor E, der eit overordna poeng vert dyrka.

Det vert vanskeleg å unngå eit visst dagbokpreg når limet er ulike hendingar og aspekt i løpet av året – i Israel, i Gaza, på Vestbreidda og i USA, Europa, Tyskland, Noreg og verda. Gjennom dei litt lengre kommentarane undervegs vert rett nok straumen av hendingar og kommentarar noko mindre overveldande.

Samstundes kjem også kommentarane og kontekstualiseringa undervegs stykkevis heller enn å utgjere eit pågåande byggverk gjennom boka. Kritikken vert ikkje samla i eit meir overordna perspektiv som bind boka saman.

Det underkjenner ikkje at Molok er ein page-turner, og at den klare og tydelege kritikken av Israels krig i Gaza verkar både sannferdig og etterretteleg uansett kor knallhard han måtte vere. Boka er eit velkome vitnesbyrd om året som vil gå inn i historia som eit historisk vendepunkt i den israelsk-palestinske konflikten, både militært, politisk og moralsk.

Dag Tuastad

Dag Tuastad er førstelektor i Midtausten-studium ved Universitet i Oslo.