Ønskjer du å delta i debatten? Då kan du sende innlegget ditt til ordskifte@dagogtid.no
Ønskjer du å delta i debatten? Då kan du sende innlegget ditt til ordskifte@dagogtid.no
Bernt Hagtvet gjev i Dag og Tid nr. 32 eit mørkt bilete av stoda for demokratiet i ulike land. Utviklinga går i feil retning, slår han fast: Det er snakk om ei «massiv høgredreiing».
Eg har ingen grunn til å tvila på konklusjonen til Hagtvet, og dei ulike døma han listar opp, er overtydande. Men eg stussar meir når Hagtvet gjev det han kallar eit «breitt sveip» over den idéhistoriske bakgrunnen for den dystre utviklinga me ser i dag.
Hagtvet meiner den grunnleggjande striden i verda står «mellom ulike typar populistisk nasjonalisme og liberal internasjonalisme». Denne motsetnaden mellom det vonde og det gode sporar Hagtvet bakover i historia til opplysningstida – under ulike merkelappar. På den positive sida står «vitskap og rasjonalitet», «universelle menneskerettar», «overnasjonalt, mellomfolkeleg samarbeid» og «brorskap». Dei mørke kreftene har manifestert seg gjennom «synet på politikk som ein kamp mellom ven og fiende» og «stadbunden, innettervend lokal moral og overlevert religiøs autoritet». Dessutan gjennom «nasjonal suverenitet, sjølvberging og etnisk separatisme». Til slutt tek Hagtvet skikkeleg sats og slår fast at det heilt sidan antikken har stått mellom tyranni og fridom.
Sjølv om dette kanskje er tenkt som ei pedagogisk forenkling frå Hagtvet si side, er det svært påfallande kor unyansert han framstiller historia. Viss me held oss til vårt eige land, trengst det øks, meir enn høvel og sandpapir, for å få 200–300 års norsk historie til å passa inn den firkanta ramma som Hagtvet har konstruert. Det har iallfall vore ein del av min barnelærdom at norsk nasjonalisme og folkeleg religiøsitet gjekk hand i hand med demokratisering og kamp mot gamle autoritetar. Eller kvar vil Hagtvet plassera folk som Hans Nielsen Hauge, Wergeland, Vinje, Sverdrup og Garborg, for å nemna nokre velkjende nasjonsbyggjarar?
Og kva med oss som framleis meiner nasjonalstaten er den beste ramma for demokrati og velferd? Er me per definisjon illiberale og irrasjonelle og motstandarar av universelle menneskerettar og mellomfolkeleg samarbeid? Det må då vera fullt mogeleg med ein liberal nasjonalisme, likså mykje som internasjonalisme kan vera autoritær og undertrykkjande. Kommunismen (til dømes i Lenins versjon) er eit nærliggjande døme på det siste, men også pangermanismen (når han gjekk vidare enn til tysk samling) kan nemnast her. Dessutan er det gode argument for å plassera den moderne turbokapitalismen i denne båsen. Dei multinasjonale marknadskreftene umyndiggjer einskildmennesket. Her er det ikkje plass for politisk medvitne borgarar, berre for konsumentar.
Meir interessant enn grovsorteringa til Hagtvet ville det ha vore om han heller drøfta botemiddel mot dei antidemokratiske kreftene. Det store spørsmålet er vel om det er mogeleg å rigga demokratiet for å tola klimakrise og eit brot med «evig» økonomisk vekst. Ein ting er iallfall sikkert: Aukar avstanden mellom dei som styrer, og dei som vert styrte, skrantar demokratiet tilsvarande. Til dømes er aukande integrasjon i EU ei sikker oppskrift på nettopp dette.
