Lytt til artikkelen:

ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Bokåret er heldigvis over, for det har vore eit dårleg år for ordentlege bøker. Det kjem ut fleire på papir, men salet fell, utan at det har fått eit motsvar i meir digital lesing. Den raudlista arten er i ferd med å hamna på museum. Neste bokår kan bli ei markering i Nasjonalbibliotekets fjellhallar i Mo i Rana – også til minne om dei arbeidsplassane som gjekk tapt då koksverket, jernverket og NRKs lisenskontor blei nedlagde.

Sjølv har eg vore med på fleire arrangement i bokåret, godt besøkt av godt vaksne kulturkjerringar av alle kjønn. Eit av dei var i Agder historielag, der eg kåserte om å vera avhengig av papir og framførte rekviem for ei bokhylle.

DET HADDE SEG slik at eg måtte flytta til eit mindre kontor og kvitta meg med hundre hyllemeter bøker, tidsskrift og arkivert papir. Når eg klaga mi naud over massakren, fekk eg sympati, men lite håp om at det eg måtte kvitta meg med, kunne gå vegen om antikvariat og loppemarknad og få ein god heim hos andre. Dette er eit delt generasjonsfenomen for oss papiravhengige: «Alle» må gjennom det traumatiske, og gjerne to gonger på få år: først ut av kontoret på arbeidsplassen, og så frå romsleg einebustad til praktisk leilegheit.

EG PROKRASTINERTE og brukte mykje tid på å bla i bøkene og kryssa mine lesespor, for eg har den vanen å streka under setningar og avsnitt og skriva små merknader i margen – også i skjønnlitteratur.

Når eg tar fram att ei slik bok, er det ein slags ekskursjon i eige livsløp, eit gjenmøte med gløymde tankar og reaksjonar. Det er ikkje alltid like behageleg, men det stemmer til refleksjon over havet, døden, kjærleiken og ymist anna. Det er ein god grunn til å ha sine eigne bøker som har sett sine spor i ein, og der ein sjølv kan finna att sine spor på papir.

DET ER DEI ÅNDELEGE bo­kspora. Det materielle er den fysiske papirboka du kan halda i handa – med tyngde, taktilitet, omslag og bokbunad. Du kan kjenna henne att der ho ho står i bokhylla. Ho seier: Minnest du meg og det me hadde saman? Kom til meg, så kan me fornya forholdet.

Derfor er bokhylla så viktig. Du veit kvar boka høyrer til, og om du ikkje minnest nøyaktig kvar ho står fordi det har gått i ball med alfabetiseringa, gjer det ikkje så mykje. Tvert imot: Du kjenner att andre bøker som kjem til deg; du finn kanskje ei du ikkje visste at du leita etter.

Slik er det å ha papirbøker i bokhyller. Derfor er ei tømd bokhylle ei minnemesse verd.

DET VERSTE VAR då flyttedagen kom, og eg måtte fylla ein kassebil med halvtanna tonn og køyra til avdelinga for «blanda avfall» hos Franzefoss. Med vemod såg eg dei første bøkene spreia seg utover botnen av containeren. Men snart blei det samlebandrutine, særleg då det begynte å bli fullt og grabben kom og trykte alt saman. Då var bøkene og permane avsjela; ånd blei til materie. Ettersom dei hamna i «blanda avfall», ville dei ikkje eingong bli gjenvunne som papir: Dei skulle brennast og bli til støv og oske.

Det det hadde tatt eit skrivande og lesande yrkesliv å samla, ein månad å prøva å sortera og ei veke å kasta, tok det berre ein time å bli kvitt.

Undervegs i prosessen formulerte eg denne tristessen: Tyngre børa du ber’kje frå søpla, enn bokkassar tomme.

I DAG SOLSTADS tredje og siste roman om Bjørn Hansen har kemneren på Kongsberg, som blei avslørt som trygdesvindlar, gøymt seg bort i ei lita leilegheit. Men han er ikkje aleine, for han er omgitt av bokhyller. Han les bøker – eller rettare sagt: Han les om att bøker. Med det lever han, om ikkje direkte lykkeleg som Sisyfos i Camus’ tolking, så i resignert pakt med lagnaden.

I dette isolerte og sjølvvalde boklivet kom den ukjende sonesonen for å bu på hybel. Det gjekk ikkje så verst med dei to, men så fekk sonesonen kjærast. Ho heitte N.N. og var helsebloggar og litteraturstudent. Då ho kom inn i bokrommet der Bjørn Hansen levde livet sitt, gjekk ho til angrep på dei støvete bokhyllene og sa at han ville fått ei reinare litteraturforståing om han las bøkene digitalt.

Dette var så frykteleg å høyra at Bjørn Hansen la henne, og alt ho representerte, for hat. Det enda med ei symbolsk avretting: Han klipte av henne slipset med saks. Og så anda han ut.

HJELPESKRIVARANE mine ertar meg med at eg må vera ein slektning eller åndsbror av Bjørn Hansen. Det har dei rett i, i alle fall når eg møter ungdom frå den digitale generasjonen som fnyser av mitt oppheng i papirbøker: Det er eit tungvint heft, for det er jo så mykje enklare å lesa på brett og mobil. Og korfor kasta bort tid på å leita fram opplysningar i bøker når ein har Google og Wikipedia?

Eg har lite å seia til mitt forsvar, utan at det høyrest patetisk og forlorent ut, for eg veit jo at det er rett. Også mine oppslagsbøker står stort sett urørte i bokhyllene, men det gir liksom tryggleik å ha dei der, for bøker er best på papir. I am a paper man, ein sjølvbedragar frå ein utdatert papirgenerasjon, som om att og om att grip til poeten og psykologen Erling Indreeide: Ein skal mistru den som ikkje er litt nostalgisk.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.