POLITIKK

Christiane Jordheim Larsen

christiane@dagogtid.no

Vi sit ved eit ovalt bord i eit av dei store møteromma i Folkets Hus. Sola varmar godt på Youngstorget rett utanfor, der benkane ikkje lenger står side om side, men fleire meter frå kvarandre, så også byfolk kan slikke litt vårsol utan å risikere helsa.

Hadde 2021 vore eit normalt år, skulle konstituert LO-leiar Peggy Hessen Følsvik ha halde 1. mai-tale på Youngstorget om ei dryg veke. LO-kongressen ville om kort tid ha vedteke kampsaker for dei neste fire åra i Folkets Hus. I staden er kongressen utsett til neste år. Først då vil nye kompromiss spikrast og ei ny leiing verte vald.

Hadde 2021 vore eit normalt år, ville ikkje Navs statistikk for arbeidsledige i fjor og i år sjå ut som eit norsk fjell. Det totale talet på arbeidssøkjarar voks i mars i fjor frå litt over 100.000 til over 400.000 personar. Utover hausten 2020 stabiliserte talet seg på kring 200.000, og tala for mars i år viser at til saman 211.700 personar var registrerte som arbeidssøkjarar hos Nav. Det tilsvarer 7,5 prosent av arbeidsstyrken.

Følsvik har eit klart mål for tida som kjem.

– Det viktigaste er å få folk tilbake i jobb. Vi skal ikkje berre gjenopne landet – vi skal gjenreise det. Det skal skapast nye, seriøse jobbar. Vi må vere trygge på at vi ikkje får eit arbeidsliv i den andre enden av krisa med deltids- og lågtlønsjobbar, seier ho.

Uventa leiarverv

Dag og Tid møter Følsvik for å få vite litt meir om kva den konstituerte LO-leiaren står for. Før Hans-Christian Gabrielsen brått døydde den 9. mars, rekna ein med at han ville verte ein LO-leiar som ville sitje lenge. No vil Følsvik fungere som konstituert leiar fram til våren 2022, då LO-kongressen vil røyste fram den neste leiaren. Det kan verte henne.

Men skal Følsvik vere ein reell kandidat, må kongressen først seie ja til å endre vedtektene, som seier at personar ikkje kan verte valde inn i LO-leiinga etter fylte 60 år. Ei slik regelendring har vore planlagd lenge, og forslaget vil verte røysta over under kongressen.

Har ho lyst? Følsvik svarer, som ein kunne forvente, ved å peike på ein del formalia. Essensen er:

– Det har eg ikkje teke stilling til.

Strid i luftfarten

I ferske portrettartiklar har Følsvik fortalt at ho voks opp på eit småbruk på øya Vigra, med flystripa til Ålesund lufthamn som nabo og ei mor som var lokalpolitikar for Senterpartiet.

Ho starta karrieren med jobb som flyvertinne, i ei tid der yrket hadde høgare status enn kabintilsette har i dag, med fokus på låge prisar og press på løna. Ho har vore tilsett både i Widerøe og i Braathens SAFE, frå 1998 som tillitsvald på heiltid.

I denne perioden har Følsvik stått i fleire langvarige og tunge stridar. Følsvik var til dømes klubbleiar i Braathens då SAS kjøpte opp selskapet i 2001, og eit stort tal Braathens-tilsette mista både ansiennitet og stillingsprosentar. Følsvik stod fram som ein fritalande leiar som kritiserte SAS-leiinga for splitt-og-hersk-taktikk. Saka vart teken til retten, og arbeidarane vann fram i Høgsterett i 2006. Heile vegen talte Følsvik dei tilsette si sak.

– Det var denne saka som for alvor opna auga mine for kor viktig det er å vere medlem av eit parti og påverke på den måten. Eg kunne bringe saka mi til torgs som tillitsvald, seier Følsvik, som har vore Ap-medlem i om lag 20 år.

Vegen til makta

Sidan har ho avansert i LO-systemet. I 2004 vart ho vald som første nestleiar i LO-forbundet Handel og Kontor, i 2013 til førstesekretær i LO og i 2017 til første nestleiar. Følsvik har dermed vigd det meste av arbeidstida i sitt vaksne liv til arbeidsrettar. I LO vil ho verte den første leiaren med bakgrunn frå servicebransjen.

Førre helg vart ho vald inn i Arbeidarpartiets sentralstyre, slik LO-leiarar alltid har vorte, med unntak for ein kort periode tidleg på 2000-talet, då dåverande LO-leiar Gerd-Liv Valla valde å stå utanfor, berre for å melde seg inn att i 2005.

Brukte uterøysta

Det siste året har Følsvik vore med på å styre LO gjennom pandemi og nedstenging.

– Det har vore hektisk, seier ho og skildrar ein kvardag med daglege oppdateringar, frå tillitsvalde til forbundsleiinga, frå fagforbunda vidare til LO-leiinga, og derifrå vidare til politikarane.

Det har vore møte med regjeringsapparatet, men meir med opposisjonen og då særleg med arbeidarpartifolk.

I starten knirka det litt i samarbeidet med Solberg-regjeringa.

– Vi måtte bruke utestemme for å få dei til å forstå at vi måtte til bordet for å vere med på å finne dei gode løysingane. Men etter kvart trur eg også regjeringa skjønte at det var viktig ha partane med på laget, seier Følsvik.

Raudgrønt alternativ

No krev også valkampen sitt av ein LO-leiar. Meiningsmålingane tyder på at Støre har store sjansar for å verte statsministar. Men situasjonen er langt frå som i 2005, då partileiarane frå SV, Senterpartiet og Arbeidarpartiet i lang tid hadde lagt grunnlaget for ei historisk raudgrøn regjering. I dag vil SV og Arbeidarpartiet gje nytt liv til den raudgrøne alliansen som styrte i åtte år, men eit Senterpartiet med høg sjølvtillit vil ikkje ha litlesøstera SV i regjering.

Tidlegare SV-leiar Erik Solheim, no MDG-rådgjevar, har sagt i eit intervju med Aftenposten at vi står overfor to visjonslause regjeringsalternativ. Statsråd Torbjørn Røe Isaksen (H) har skrive i Morgenbladet at han trur Senterpartiet avviser SV fordi partiet vil oppheve blokkdelinga som har prega norsk politikk sidan 2005, ved å styre i ei mindretalsregjering som vil måtte samarbeide til begge sider.

LO og Følsvik er heilt tydelege på at dei ønskjer ein brei allianse på venstresida, med SV i regjering. Ho meiner SV har ein politikk for likestilling, arbeid og velferd som er viktig for LO-medlemmene.

– Vert det raudgrøne alternativet svekt av at partia ikkje står samla om eit felles prosjekt?

– Vi seier kva vi synest er best, så får partia vurdere det sjølve. Til sjuande og sist er det veljarane som avgjer, tenkjer eg.

– Er du samd med Støre i at Raudt og MDG bør haldast utanfor regjering uansett kva valresultatet vert?

– Raudt har vel sagt at dei ikkje vil i regjering, så det tenkjer eg er eit hypotetisk spørsmål. MDG er, slik eg ser det, meir eit smalt eisaksparti enn eit parti som har utvikla politikk for dei sakene vi er opptekne av. For oss er det det å samle breidde som er viktig.

– Klimasaka er viktig, også for LO?

– Ja, klimasaka er viktig for LO, men det må vere ein klimapolitikk som tek vare på arbeidsplassane våre, og som vi kan byggje nye arbeidsplassar ut frå. Det gjeld å finne kompromisset mellom klimapolitikk og det å skape gode berekraftige arbeidsplassar framover.

Klimakonfliktar

Klimakrisa krev tiltak, og fleire av tiltaka som vert diskuterte, kan provosere industriarbeidarar så vel som lågtlønte. Å setje ein sluttdato for oljeverksemda er eitt døme. Flate grøne avgifter, som råkar lågtlønte relativt meir enn høglønte, eit anna.

– Eg trur oljebransjen vil innrette seg etter det som til kvar tid er situasjonen for energikjelder, seier Følsvik, som meiner det vil vere «heilt feil» å setje ein sluttdato.

– Vi må utvikle miljøvenleg industri og også andre miljøvenlege energikjelder samtidig. Det å byggje berekraftig energiproduksjon på skuldrene til oljebransjen, trur eg kjem til å verte avgjerande for oss. Då kan vi ikkje skru av ein bransje fordi vi skal setje ein dato.

– Kva synest du om avgifter som bompengar, eller ei kjøtavgift, som har vore diskutert?

– Vi har ikkje eigentleg hatt store diskusjonar om slike saker. Det er spørsmål som vert handsama i forbunda for dei enkelte sektorane. Det er jo sterkt engasjement blant tillitsvalde, så skulle vi hatt kongress i år, kan det hende at desse spørsmåla ville ha vorte løfta opp.

EØS-utgreiing

Saker som verkeleg skaper heite diskusjonar blant tillitsvalde i LO, er knytte til EØS-avtalen. Press på arbeidsvilkår og risiko for høgare straumprisar til industrien er berre to stikkord. Det største forbundet for privat sektor, Fellesforbundet, røysta i 2019 fram eit kompromiss som inneber at alternativ til avtalen skal utgreiast. LO har også tillitsvalde som er sterkt imot EØS-avtalen.

– Om vi får ei ny raudgrøn regjering, vil EØS-motstandarar få ein sterkare posisjon, og dei kan kome i fleirtal. Kva er ditt syn på EØS-avtalen?

– LO meiner jo at europapolitikken vår skal vere basert på EØS-avtalen; det ligg i eit vedtak frå førre kongress. Men så innser vi at det er ein del utfordringar i EØS-avtalen, først og fremst i arbeidsmarknaden, ved at vi får arbeidarar til Noreg som i utgangspunktet har dårlegare løns- og arbeidsvilkår enn det nordmenn har, seier Følsvik.

LO vil ikkje stoppe arbeidsinnvandringa, men vil at utanlandske arbeidarar skal ha dei same vilkåra som nordmenn har i Noreg, understrekar ho.

– Så det er vår store oppgåve å få ei regjering som kan hjelpe oss med å få til det. Men EØS-avtalen er svært viktig for mange av medlemmene våre, fordi han gjev selskapa marknadstilgang til EU, som jo er den største eksportmarknaden for Noreg.

– Bør regjeringa greie ut alternativa til EØS-avtalen?

– Vi har eit vedtak om at vi bør utgreie konsekvensane brexit får for Noreg. Det er der vi står.

– Men Fellesforbundet har fatta eit vedtak som mellom anna omfattar å greie ut alternativ til EØS-avtalen?

– Ja, dette er sikkert spørsmål som vi skulle ha hatt oppe på kongressen. Dette er spørsmål som gjerne vert til kompromiss mellom forbunda og dei tillitsvalde, og gode vedtak på LO-kongressen. Den kongressen har vi ikkje i år, dessverre, så derfor held vi oss til dei vedtaka vi har i handlingsprogrammet vårt, fram til neste kongress.

Problemdirektiv

– Finst det eksempel på EU-direktiv Noreg burde ha reservert seg mot, eller som du meiner vi bør reservere oss mot i framtida?

– Den største utfordringa gjennom desse åtte åra med Høgre-regjering er at dei har dytta EØS-avtalen framfor seg og sagt at EØS set grenser for politikken. Og så har dei innført Høgre-politikk.

Ho viser til eit eksempel frå bransjen ho sjølv har hatt ansvar for, luftfarten.

– Då regjeringa valde å ta bort kravet om at det var norske statsborgarar som skulle jobbe på norske fly kontinentalt, sa regjeringa at det var eit vilkår i strid med EØS-avtalen. Så fjerna dei det i ei forskrift. Vi tok saka til retten gjennom to rettsinstansar, og lagmannsretten sa at det ikkje var EØS-avtalen som sette det kravet.

Men det er også direktiv som LO-leiaren ser på som problematiske. Minstelønsdirektivet vil ho stoppe. Men dei fleste direktiv kan tilpassast, meiner ho.

– Eg tenkjer at vi har eit større handlingsrom til å handtere EU-direktiva enn det denne regjeringa har vore villig til å sjå på.

– Kva er ditt personlege syn på norsk medlemskap i EU?

– Som LO-leiar har eg ikkje noko personleg syn på det. Men eg er oppteken av ein aktiv europapolitikk; at vi skal vere ein del av Europa. Med tanke på historia vår og med tanke på å halde Europa samla på tvers av kulturar, synest eg det er viktig.

– Ein del vil også meine at det å tydeleg flagge støtte til EØS-avtalen er eit argument for å røyste på Ap i valet framfor på konkurrentane på venstresida. Kva tenkjer du om det?

– Meiningsmålingar viser at om lag 70 prosent stiller seg bak EØS-avtalen. Det er ein del sterke røyster som er opptekne av dette, og ofte føler eg at dei kan overskygge andre tilnærmingar til problema. Til dømes i i arbeidslivssaker har enkelte ein tendens til å henge alt som er vondt og vanskeleg, på EØS-avtalen. Ein seier at berre ein vert kvitt EØS-avtalen, vert alt greitt.

Følsvik trur det kan verke på ein slik måte at ein vert passiv i staden for å ta tak i utfordringar som ein fint kunne løyst på eiga hand, også innanfor EØS-avtalens rammer.

– Eg er kritisk til den aller spissaste EØS-debatten. Eg trur han ofte kan gjere folk litt framande for å gå inn i debatten.

Strid om straum

Fleire EØS-saker kan kome til diskusjon i ei raudgrøn regjering. Senterpartiet vil til dømes ha omkamp om tilslutninga til EUs kraftbyrå Acer, men det vil ikkje Ap.

– Når vi får ei ny regjering, er det ei heil rekkje problem ein må finne løysingar på. Vi meinte at vi kunne ha utsett Acer-avgjerda og teke oss tid til å utgreie saka nærmare, også kva konsekvensar eit nei ville hatt, seier Følsvik.