Ruslan Gorovij og venene hans besøkte landsbyar i Kyiv-regionen straks etter at dei var frigjorde frå dei russiske okkupantane våren 2022. Dei spurde innbyggjarar i landsbyane kva problem dei hadde, og kva hjelp dei trong.

Dei frivillige var særleg opptekne av dei som var blitt heimlause eller sat med svært raserte hus. Det var tidleg vår. Det var kaldt. Bustadene som vart øydelagde av brann og eksplosjonar under kampane som rasa dei første vekene av krigen, var utan oppvarming og ofte utan vindauge. Somme klarte å dekkje til vindauga med finerplater og fann omnar til å varme opp huset.

Stort sett var dei som framleis budde i desse ein gong okkuperte landsbyane, pensjonistar med dårleg helse, ute av stand til å hanskast med dei ekstreme tilhøva som krigen hadde skapt i samfunnet deira.

Som eit resultat av besøka la Ruslan Gorovij alle sine vanlege gjeremål til sides og byrja samle inn pengar for å hjelpe dei som lid under krigen. Han jakta på gamle kjøleskap og gassomnar, henta dei hos folk som var villige til å dele, og leverte dei til folk som sat der med ingen ting. Kvar dag køyrde han 200–300 kilometer i bilen sin for å levere hushaldsutstyr og byggjemateriale, klede og møbel til dei frigjorde landsbyane.

Gorovij såg ut til å vere på farten heile tida, og truleg var det difor han fekk klengjenamnet «sigøynaren» blant landsbyfolket – eit klengjenamn som har festa seg så godt at han nyttar det om seg sjølv.

Den første seinvinteren under fullskalakrigen hjelpte han òg folk med ved til oppvarming. I mars og april 2022 kjøpte og leverte han 34 lastebillass til innbyggjarane i Mosjtsjun, Lypivka og fleire andre landsbyar.

Han er ein dyktig gitarist og songskrivar, og for å samle inn pengar til landsbybuarane reiste han fleire gonger til utlandet for å halde konsertar. I fjor betalte reisene i Europa og USA for 100 lastebillass med ved, slik at dei han hjelpte i Kyiv-regionen, ikkje skulle fryse.

Ruslan Gorovij er journalist, forfattar, regissør, musikar og – frå 2014 – frivillig.

Foto: T Telegraf

I år laut han utvide det geografiske området for pengeinnsamlingane. For ein månad sidan heldt han konsertar i New Zealand, Australia, Singapore og USA. No reiser han rundt i Tyskland, og han sender pengane han tener, heim til Kyiv via Paypal. Vener kjøper vedlass og leverer dei til kontrollerte adresser der det bur ukrainarar som treng hjelp.

Gorovij har rekna ut at han i år vil kunne betale for meir enn 100 lastebillass med ved, så lenge veden er å få tak i, men uventa hendingar vil kunne skiple både planane hans og livet til mange ukrainarar.

Nyleg røysta parlamentet over eit lovframlegg som vil straffe folk som lagrar ved med uvisst opphav. Ifølgje lova er det slik at dersom ein kubikkmeter ved blir funnen i bakgarden til nokon eller i eit skur, utan prov på at veden vart felt og kjøpt lovleg, kan eigaren få bot. Men om det blir funne ein kubikkmeter eik eller tretti kubikkmeter furu i privat eige utan dokumentasjon, kan eigaren av veden setjast i fengsel i frå fem til sju år.

Nyhendet om lova har overraska alle. Ingen hadde merka seg nokon diskusjon om lovframlegget før lova kom. Folk rekna med at i ei krigstid ville parlamentet rette merksemda mot lover som gjaldt forsvaret av landet. For at framlegget skal bli lov, må det underteiknast av president Zelenskyj. Dersom han underteiknar, vil hundretusenvis av ukrainarar i landlege område brått kunne råkast av lova.

I dei 33 åra Ukraina har vore sjølvstendig, har det rådd kaos og korrupsjon i den ukrainske skogbrukssektoren. Skogar har blitt hogne ned i industriell skala, og tømmeret har blitt ulovleg eksportert til utlandet eller enda opp på heimlege «grå» eller «svarte» marknader. Frå tid til anna har problemet vore diskutert i media, men ingen ting har endra seg. Dette har fått vanlege ukrainarar til å meine at skogane ikkje har nokon eigar, det vil seie at dei tilhøyrer alle.

Om kort tid vil det dukke opp juletremarknader over heile landet. Somme vil selje lovleg felte tre, medan andre vil tilby tre som er hogde ulovleg og frakta til marknaden av folk som ønskjer å tene raske pengar.

I nokre år har ukrainske frivillige organisasjonar hatt kampanjar for å auke merksemda om farane ved avskoging og overtyde ukrainarane om berre å kjøpe juletre som er utstyrte med strekkode. Då går pengane til skogbruksselskap som steller skogen og betaler skatt. Kampanjane har hatt ein viss effekt, og folk i byane kjøper helst lovlege juletre.

Når det gjeld ved, har tilhøva likevel alltid vore kompliserte. Offisielt kjøp vart ofte assosiert med ugjennomtrengeleg byråkrati. Det var lettare å forhandle med illegale hogstfolk eller skogsarbeidarar som gjerne ville tene litt ekstra. Resultatet er at ein svær, uoffisiell marknad for ved har dukka opp over heile Ukraina. Ved innkøyringa til kvar by står det lastebilar langs vegkanten med plakatar som kunngjer «ved til sals».

Alle som bur seg på vinter, avtaler ganske enkelt ein pris med ein av lastebilsjåførane, som så bringar veden rett heim til kjøparen. Hundrevis av slike lastebilar står truleg framleis parkerte ved Zjutomyr-riksvegen og andre større vegar.

Men no vil eg tru at sjåførane er engstelege. Det er jo for det meste snakk om tømmer som er felt uoffisielt. Lova trugar med å straffe berre kjøparane, ikkje seljarane, men sjåførane må bli kvitt den ulovlege veden før botnen fell ut av marknaden.

Dei som står bak lovframlegget, har freista roe ned folk på landet med å seie at lova ikkje vil tre i kraft før neste år. Å varme opp eit lite hus på éin etasje for vinteren krev mellom fem og ti kubikkmeter ved dersom huset har éin omn. Men det er vanleg at hus på bygda i Ukraina har to omnar.

– Eg trur ikkje at Zelenskyj vil underteikne denne lova, seier Ruslan Gorovij til meg på telefon frå Dresden.

– Truleg vil han nekte å gjere det og vise til vernet av rettane til pensjonistar. Og pensjonistane vil vere takksame. Slik vil han òg betre popularitetsmålingane sine.

Ruslan Gorovij trur at alt vil halde fram som før.

Mange ukrainarar er opprørte – både over trugsmålet frå den nye lova og over den ulovlege handelen med ved.

– Eg prøvde nyleg å kjøpe ved til datsjaen min gjennom offisielle kanalar, fortel Viktor Kosjevnikov, ein kjend skodespelar i Kyiv og leiar for teaterfestivalen Joyfest.

– Eg kom til skogbruksdepartementet og venta på sjefen i tre timar. Han kom, tok ein fotokopi av passet mitt og bad meg kome attende dagen etter. Da eg gjorde det, sa han at tømmerhoggarane og tømmerhandlarane ikkje hadde møtt opp på arbeid. Dei gøymde seg truleg for mobiliseringspatruljane. Det var med andre ord ingen som kunne hogge opp veden. Han peika på eit gamalt tre i bakgarden og ymta frampå om at eg kunne hogge det sjølv og ta veden med meg heim.

I nokre område er den delen av skogindustrien som lagar ved, ganske godt organisert. Larisa Pokaltsjuk, som var med og starta dokumentarfilmstudioet Babylon-13, kjøpte ved frå Boryspil skogkontor og oppdaga at ulovleg ved er to og ein halv gong dyrare enn den lovlege.

Eit nytt gatekunstverk i russiskokkuperte Donetsk viser eit kart over dei fire russiskkontrollerte provinsane og teksten: «Våre nye».

Foto: Alexander Ermochenko / Reuters / NTB

Om Zelenskyj signerer eller ikkje signerer lova om straff for å lagre ikkje-godkjend ved, vil truleg bli kjent etter at resultatet av det amerikanske presidentvalet blir offentleggjort. Eg har ei kjensle av at alle politiske prosessar i heile verda vil vere fryste fram til den augeblinken, med unntak for den russisk-ukrainske krigen, sjølvsagt. Han held fram og blir heitare og heitare trass i det kalde gufset vi opplever, og den første snøen i dei austre og midtre delane av landet.

Midt i den eskalerande militære aktiviteten langs mange delar av fronten minskar talet på internt fordrivne gradvis. I løpet av dei seinaste månadene har over 120.000 av dei vendt attende til heimane sine i dei okkuperte territoria.

Somme har til og med vendt attende til område som framleis er kampsoner.

Faktum er at staten har redusert visse typar hjelp til dei som er internt fordrivne, og ikkje vore i stand til å skaffe dei bustad. Det er ikkje alltid lett for slike å finne arbeid på ein ny stad. Somme vel å flytte til landsbyar, men fyringskostnadene svir.

Samstundes har dei russiske styresmaktene i okkuperte område auka kompensasjonsutbetalingane for øydelagde eller skadde husvære. For å få kompensasjon må bustadeigarane godta russisk statsborgarskap. Etter det byrjar ei lang byråkratisk historie som kan ende med ein kompensasjon på 500.000 rublar (46.000 amerikanske dollar) for eit øydelagt hus på 100 kvadratmeter.

Det ukrainske programmet for hjelp til internt fordrivne omfattar ikkje kompensasjonsutbetalingar for bustader som er øydelagde, skadde eller forlatne på grunn av okkupasjon. Alt dette oppmuntrar somme internt fordrivne til å vurdere om det er råd å flytte attende til dei tidlegare heimtraktene, sjølv om det ikkje finst nokon stad å bu der.

Sidan november i fjor har nesten 320.000 internt fordrivne freista å returnere til dei okkuperte områda via Moskva. 200.000 av dei vart nekta å kome inn i Russland. Dei vart tvinga til å reise attende til Ukraina eller bli flyktningar i utlandet.

Det er offisielt meir enn fire millionar internt fordrivne i Ukraina i dag – fire millionar menneske som er i ein vanskeleg situasjon, og som i større eller mindre grad er avhengige av statlege hjelpeprogram som er sørgjeleg utilstrekkelege.

I tillegg kan talet på internt fordrivne framleis auke på grunn av offensiven til det russiske militæret i Donbas.

Når ukrainarane helsar den første snøen, veit vi at vinteren alt har byrja, og at han lovar å bli kald og hard.

Onsdag morgon fekk ukrainarar to nyhende: Trump vann det amerikanske presidentvalet, og talsmannen til president Zelenskyj kunngjorde at Zelenskyj ikkje ville signere vedlova. Ukrainarane på bygda kan slappe av. Dei som bur i byane, blei tvert om nervøse. Dei ventar spent på dei første utsegnene frå Trump om krigen i Ukraina, som han har lova å stogge på éin dag.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle