Etter kvart som vi nærmar oss jul og eit nytt år, har kulturlivet i Ukraina, som alltid er fargerikt, blitt enda livlegare. Alt blir gjort for at folk flest skal kjenne at høgtidene er i kjømda, trass i problematiske nyhende frå fronten.

Eit juletre er sett opp på Sofia-plassen i Kyiv etter ordre frå borgarmeisteren. Det er berre det at treet er halvparten så stort som treet i fjor, og ikkje like overdådig pynta. I røynda er det ikkje eingong eit ekte, grønt tre. Det er skinande kvitt, som om eit forferdeleg sjokk har teke fargen frå dei grøne greinene.

Utselde premierar på livlege framsyningar går på teatera, og reklame for gallashow med standupartistar finn ein over heile byen. Det er nok av billettar å få til underhaldninga, men eg reknar med at også desse snøgt blir utselde.

Velkurerte utstillingar har opna i museum og andre galleri, inkludert slike som handlar om ukrainske juletradisjonar. Landet freistar få opp humøret, i trong til å sleppe fri frå røynda for ei stund.

Søndag i førre veke bestemde eg meg for å støtte denne trenden og drog til kultursenteret Det ukrainske huset for å sjå ei utstilling av ukrainsk naivistisk kunst.

Eg venta meg ei lita utstilling sentrert kring den mest kjende naivistiske kunstnaren vår, Marija Prymatsjenko. Museet som er vigd til arbeidet hennar i nærleiken av Kyiv, vart øydelagt av eit russisk missil heilt i byrjinga av krigen. Det gjorde verka hennar enda viktigare og auka symbolverdien deira. Måleria som overlevde åtaka, blir no oppfatta av ukrainarane som ein «føniks som stig opp av oska».

I 1966 fekk den enkle bondekvinna Sovjet-Ukrainas høgste ærespris for kunstnarleg virke. Prymatsjenko døydde i 1997, lenge før den russisk-ukrainske krigen. Men posthumt har ho blitt ein aktiv deltakar i forsvaret av Ukraina, av landets nasjonale identitet.

Likevel var utstillinga ikkje i nærleiken av det eg hadde venta meg. Det var ingen verk av Marija Prymatsjenko der i det heile. I staden synte utstillinga at tradisjonen med naivistisk kunst er langt eldre og rikare enn ein kan tenkje seg. Hundrevis av verk som representerte naivistisk kunst frå heile Ukraina frå 1800- og 1900-talet, underheldt meg i over to timar.

Det var motvillig eg forlét utstillinga, for den naivistiske kunstens verd er ei verd av godleik, ei verd av mild fantasi, der ein ønskjer å opphalde seg lenge og ikkje vil forlate for å kome attende til krigens røyndom.

Fråværet av Prymatsjenko-verk opprørte meg ikkje i det heile teke. For ikkje lenge sidan vart det skipa ei stor utstilling av måleria hennar i Kyiv. Dei fleste ukrainarane kjenner måleria til denne meste kjende ukrainske naivistiske kunstnaren utaboks, så å seie, nesten som yndlingsdikt – særleg dei fantastiske lyse, fargerike dyrefigurane ho skapte.

I byrjinga av krigen vart eitt av verka hennar, «Blomar som voks nær den fjerde kraftblokka i Tsjornobyl», selt for ein halv million dollar i ein velgjerdsauksjon til støtte for det ukrainske militæret. Verket vart berga ut av ruinane av Prymatsjenko-museet, og pengane gjekk til 125 brukte jeepar, pickupar og minibussar til fronten.

Seinare vart fleire av verka hennar donerte av ukrainske samlarar av naivistisk kunst til liknande velgjerdsauksjonar. Prymatsjenko kan altså trygt kallast sponsor, frivillig for det ukrainske militæret og deltakar i den russisk-ukrainske krigen.

Russisk aggresjon har tvinga ukrainarane til medvite eller umedvite å oppfatte alle verka til Prymatsjenko som eit middel til å verne og styrkje den nasjonale identiteten. Så snart dei magiske dyra hennar var blitt eit «våpen», vart dei samstundes ei populær «vare» nytta til å uttrykkje tilslutning til saka.

Særleg den ukrainske eliten har vendt Prymatsjenkos motiv til eit varemerke som symboliserer landets høgste kunstnarlege prestasjonar. I dyre «Made in Ukraina»-butikkar får du kjøpt alt frå smykke til T-skjorter med desse motiva. Det ser ut til at ukrainsk naivistisk kunst har fått større styrke enn profesjonell kunstnarleg kreativitet.

Naivistisk kunst blir med rette assosiert ikkje berre med den «profesjonelle» naiviteten til amatørkunstnaren, men med hans eller hennar sansing av røyndomen i verda. Naivistisk kunst er likevel ikkje berre ikkje-valdeleg. Det var scener med «farvel» til tsarens militærstyrkar blant måleria i utstillinga i Det ukrainske huset, men eg fann ingen døme på naivistisk kunst frå dei tre siste åra som speglar den nye røyndomen vår, inkludert røyndomen ved fronten. Det hadde vore interessant å sjå scener frå sivilt liv i ei krigstid, scener frå tvungen mobilisering i gatene, til dømes.

Utstillinga fekk meg verkeleg til å tenkje på dei som naivistisk kunst i hovudsak vender seg til: «vanlege folk» eller – for å vere meir presis og politisk korrekt – alminnelege menneske, som utgjer 90 prosent av kva samfunn som helst.

Naivitet, særleg når det gjeld politiske og økonomiske saker, kjem høgt oppe på lista over kvalitetar nytta til å beskrive gjennomsnittsukrainaren, om noko slikt finst.

Kan hende står ikkje naivitet meir sentralt i Ukraina enn i karakteristikkar av folk i naboland, der politisk naivitet har bidrege til å bringe populistar til parlament og makt. På dette feltet er ikkje Ukraina særleg annleis enn Slovakia og andre land.

Økonomisk naivitet har gjort – og held fram med å gjere – ukrainarar fattigare, fordi dei stadig er offer for nettsvindel. Tidlegare var det pyramidespel – vanlege folk blei freista til å plassere pengar i «investeringsfond» med høge renter organiserte av kriminelle som når dei fekk nokon på kroken, stal heile investeringa deira. I dag handlar økonomisk kriminalitet om telefonsvindel.

Med få dagars mellomrom får eg ei tekstmelding om at pengar er overførte til meg frå staten, eller at FN har overført tusen euro til meg. Eg treng berre å fylle ut eit digitalt skjema, så får eg pengane. For å gjere dette må eg sjølvsagt klikke på lenkja som er vedlagd.

Eg slettar slike meldingar, men tusenvis av medborgarar klikkar på lenkja, og dei mistar til sjuande og sist sparepengane sine.

Sjølv dei som var økonomisk varsame før krigen og ikkje gjekk i slike feller, har mista noko av aktsemda og gjer feil fordi dei trur at verda har sympati med og hjelper Ukraina og ukrainarar. Det er lett å sjå for seg økonomisk hjelp som kjem rett inn på kontoen, og vanskeleg å førestille seg den typen menneske som vil lure deg når du lir under forferdeleg urettferd som det er.

Krig får folk til å tru på mirakel. Han får oss òg til å leve i noet. Vi ser på oss sjølve som krigsoffer, og det gjer det lettare å godta all hjelp vi får tilbod om – humanitær hjelp, statssubsidiar til hjelp i dagleglivet eller ved og kol til oppvarming frå frivillige.

Vi kan byrje å tru at straumen av velgjerd er endelaus, og det kan gjere sjølv velutdanna folk naive og sårbare for kriminelle.

Å oppnå rettferd for offera for denne bølgja av økonomisk svindel er så å seie uråd. Medan politiet hjelper dei militære mobiliseringsoffiserane på gatene, i barar og på rockekonsertar, aukar talet på telefonsvindlarar. Vi snakkar om organisasjonar med titals «tilsette» som får ei grunnløn frå dei som organiserer denne typen kriminalitet, pluss ein prosentdel av pengane stolne frå bankkontoar.

Av og til klarar politiet å oppspore ein av desse organisasjonane og til og med arrestere nokon. Men så går saka til retten, og domstolane har titusenvis av saker som ventar på behandling. I nokre tilfelle kjempar saksøkte ved fronten, eller han eller ho har klart å bli flyktning i utlandet.

Ein freistnad på å fylle den kritiske mangelen på domarar kjem til å skape den største rekrutteringsprosessen i det uavhengige Ukrainas historie tidleg neste år, når det skal konkurrerast om 1800 domarjobbar.

Kan hende vil rekrutteringskampanjen gje positive resultat i kampen mot telefonsvindel og annan kriminalitet, men om han vil vere til hjelp i kampen mot den «nye» naiviteten, er eg ikkje viss på.

Dei som absolutt ikkje lir av noka form for naivitet, er det ukrainske militæret. Dei skjønar kor alvorleg og farleg den aktuelle situasjonen er. Dei rapporterer stadig om dette, ikkje berre til eigne offiserar og leiarskapen i landet, men òg til vanlege ukrainarar – dei som les meldingar og ser på YouTube. Meldingane har roande verknad, som ein kald dusj.

Samstundes aukar meldingane trua på mirakel blant mange ukrainarar. No er dei som trur, overtydde om at Trump vil utføre mirakelet, slik han lova før valet. Merkeleg nok er det nokre ukrainske talspersonar som støttar «mirakeltrua», sjølv om vi ikkje veit om dei verkeleg trur på det, eller om dei ganske enkelt ser at det er i deira eiga interesse å underbyggje naiviteten til vanlege ukrainarar.

For eit par dagar sidan melde sjefen for den regionale militærleiinga i Odesa, Oleh Kiper, at i byrjinga av fullskalakrigen vart Odesa redda frå russarane av byens ahafangel – erkebiskopen og leiaren av den ukrainsk-ortodokse kyrkja under Moskva-patriarkatet. I dei dagane reiste erkebiskopen langs heile kysten av Odesa-regionen med eit mirakelbringande ikon i hendene.

Det er òg sant at det rasa ein storm utanfor kysten av Odesa og Odesa-regionen dei ti første dagane av fullskalakrigen. Stormen såg ut til å hindre den russiske marinen i å landsetje troppar. Var det eit mirakel? På ein måte, ja. Men kan kyrkja under Moskva-patriarkatet gjere krav på å ha utført dette mirakelet?

Det er sikkert at dette er berre eitt av tusen mirakel som har gjort det mogleg for Ukraina å halde fram med å forsvare seg mot dei russiske styrkane og halde fram med å kjempe desperat på alle frontar i denne brutale og blodige krigen – på slagfronten, på den økonomiske fronten, på den diplomatiske fronten og, sjølvsagt, på kulturfronten.

Vi veit ikkje kva mirakel 2025 vil bringe oss. Vi veit ikkje kva mirakel vi kan vente frå Trump når han blir president i USA. Men eg er trygg på at med alle sine problem og bragder, sigrar og tap vil Ukraina gå inn i 2025 og halde fram med å kjempe. Med all sin naivitet, og all si tru på mirakel, vil det ukrainske folket framleis vere sta og vise styrke. Stivsinnet som får ukrainarar til å tru på mirakel – tru på det umoglege – sjokkerer meg stundom, og stundom frydar det meg.

Kan hende er det dette tilsynelatande stivsinnet som gjer ukrainarane uovervinnelege: Ukrainarane er alltid klare til å reise seg opp frå enda eit lag med oske, som den legendariske føniks, som måleria av Marija Prymatsjenko som vart berga frå det øydelagde museet i nærleiken av Kyiv.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse Takle