Essay
Om det norske og det samiske (2)
Korleis passar våre førestillingar om reindrift overeins med røynda? Har sjøsamar meir rett til fisken i havet enn etnisk norske fiskarar?
Ein fiskebåt i Nordland. Vert den neste rettsaken frå samar om den historiske retten til å hauste frå havet?
Foto: Morten Strøksnes
VI
Samane blir knytte til éin aktivitet meir enn noko anna: reindrift, som er både næringsveg, kulturform og identitetsberar. Eg voks opp med rein som kvart år var på sommarbeite – i hagen vår og i alle andre hagar i bustadfeltet. Mor mi jaga dei med ein kost, for dei åt opp blomstrane, skeit ut og trampa ned den alt stusselege hagen. Vi barna syntest sjølvsagt det var stor stas kvar gong reinen kom.
Mange som aldri har vore i Finnmark, både nordmenn og utlendingar, har påfallande pittoreske førestillingar om reindrift, som understøttar biletet av samane som eit folk som lever i pakt med naturen. Når dei tenker på samar, ser dei omtrent føre seg ein urgamal, nomadisk aktivitet – om ikkje med reinspent pulk over vidda, bak enorme flokkar av dei grasiøse dyra, så er det ikkje så veldig langt unna.
Venene mine i Sør-Noreg blir utan unntak forbausa når eg fortel dei at reindrift er ein relativt ny måte å leve på, og at fiske og jordbruk er mange tusen år eldre. Det har vore vanleg i forskinga å spore opphavet til tamreindrift til om lag år 1600, men nyare forsking viser at prosessen (der ein skiftar frå reinjakt til reindrift) tok til alt på 1400-talet.
Korleis tamreindrifta tok til, er usikkert. Men etniske nordmenn hadde drive med husdyr i ei æve, og flytta dyra rundt, som på sommarbeite. Samane såg jo alt dette. Dei hadde òg tamrein, såkalla «lokkedyr» som blei nytta under jakt og fangst, eller som trekk- og klauvdyr, før tamreindrifta starta opp, og ein dreiv store flokkar mellom innland og kyst.
Tamrein er forresten ikkje villrein som er tamde. Genetisk forsking har vist at dei er ein eigen stamme som først spreidde seg frå sør, kanskje frå Ural, til det nordvestlege Sibir, og derfrå vidare til Finnmark. På 1600-talet var det heller ikkje berre samar som dreiv med tamrein. Når eg trekker ut to jordebøker frå Finnmark, 1694 (utgitt i Oslo i 1932), les eg til dømes alt på side 2: «På bemeldte Øe [øya Loppa], er endeel Reinsdyr, som Presten tilhøerer.» At presten, som ikkje var same, dreiv med reindrift, viser i det minste: Reindrift var ikkje berre ein eksklusiv samisk aktivitet.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
