Embetsstillingar

Av Vidar Ystad

vidar@dagogtid.no

Carl I. Hagen seier til Dag og Tid at han meiner det er svært uryddig at Erna Solberg har innført den praksisen at regjeringskollegaer utnemner kvarandre til nye statlege embete. Hagen reagerer særleg på Bakke-Jensen-saka der søknaden til overmål vart halden hemmeleg, og synest det er bra at Dag og Tid klaga hemmeleghaldet inn til Sivilombodsmannen som så kom med klar kritikk av hemmeleghaldet. Ombodsmannen understreka nettopp poenget med behov for innsyn når søkaren var medlem av same organ som stod for tilsettinga.

Hagen sat sjølv i kontrollkomiteen på Stortinget gjennom fire stortingsperiodar, i 16 år, og var ein av dei representantane som hadde størst innsikt og engasjement i konstitusjonelle spørsmål og naut respekt på tvers av partigrensene.

Det har, slik Dag og Tid tidlegare har dokumentert, vore fast praksis heilt sidan 1908 at statsrådar som har ynskt seg andre stillingar i det offentlege, har måtta gå av som statsråd før dei kunne søke nye stillingar.

Dag og Tid har fleire gongar påpeika det underlege i at Stortinget ikkje har reagert på utnemningane av dei to fylkesmennene Elisabeth Aspaker og Bent Høie i 2014 og 2018. Men ved utnemninga av Frank Bakke-Jensen til fiskeridirektør kom reaksjonane.

Krev svar

Kontroll- og konstitusjonskomiteen har no bede næringsminister Iselin Nybø (V) om innsyn i «all relevant kommunikasjon» knytt til utnemninga av Bakke-Jensen som fiskeridirektør. Medlemene i Ap, Sp og SV har også bede statsministeren om svar på kvifor regjeringa hennar har brote ein meir enn 100 år gammal praksis og føresetnad frå Stortinget om at regjeringa ikkje utnemner eigne medlemer til nye embetsstillingar. Dette ville regjeringspartia og Frp ikkje vere med på, men statsministeren må no svare.

Dei same partia ville heller ikkje vere med på å be Frank Bakke-Jensen opplyse om kven som bad han søke stillinga. Han har tidlegare opplyst at han vart oppmoda om å søke, men nekta å fortelje kven det var. Også Bakke-Jensen må no gje eit svar til komiteen. Svarfristen er ei veke.

Medansvarleg

Frp-leiar Siv Jensen har ifylgje Dag og Tid-kjelder også tidvis markert interesse for og kunnskap om konstitusjonelle spørsmål. Difor er det noko overraskande at Frp no i kontrollkomiteen ikkje ville vere med på å stille spørsmål til statsminister Solberg om den utnemningspraksisen. Men så var då også Siv Jensen som finansminister med på utnemninga av både Aspaker og Høie.

I dag er det Solveig Horne som representerer Frp i kontrollkomiteen. Ho var sjølv statsråd i Erna Solbergs regjering frå 16. oktober 2013 til 17. januar 2018. Ho var såleis medansvarleg for utnemninga av regjeringskollega Elisabeth Aspaker til fylkesmann i Troms i 2014. Då Horne gjekk ut av regjeringa, gjekk ho tilbake til Stortinget. Ho søkte og var i konkurranse med Bent Høie om fylkesmannsjobben i Rogaland i 2018. Solveig Horne seier ho har teke standpunkt her på eigen kjøl utan å snakke med Siv Jensen.

Eit klart døme

Sigbjørn Johnsen, som i to omgangar var finansminister, først i Gro Harlem Brundtlands tredje regjering frå 3. november 1990 til 25. oktober 1996, så i Jens Stoltenbergs andre regjering frå 2009 til 2013, kan fortelje fylgjande:

– Då Kjell Borgen, som var fylkesmann i Hedmark, døydde i august 1996, gjekk eg til Gro og sa at eg ville gå ut av regjeringa for å kunne søke jobben som fylkesmann i Hedmark. Eg var heilt klar på at eg ikkje kunne søke på den jobben så lenge eg sat i regjeringa. Det var Gro samd i. Gro sa då at det ville løyse seg, og at eg måtte vente. Løysinga kom nokre månader seinare, då Gro gjekk av og regjeringa med henne. Då kunne eg søke fylkesmannsjobben som eg fekk.

Solbergs argument

Avisa Klassekampen konfronterte før helga statsminister Erna Solberg med opplysningane frå Dag og Tid om stortingsbehandlinga av Løvland-saka i 1908–1909. Solberg forsvarte eigen praksis med at Løvland-regjeringa var eit såkalla forretningsministerium då utnemningane skjedde i 1908. Ho hevda at i hennar tilfelle er det ei ordinær regjering som står for utnemningane.

Vi har bede statsministeren opplyse kvar ho har teke opplysningane om at Stortinget la inn eit slikt skilje, frå. Og vi har bede statsministeren dokumentere dette.

Statsministerens kontor svarar med at «korkje Grunnlova eller anna regelverk forbyr å utnemne eller tilsetje sitjande statsrådar i andre stillingar i staten så lenge dei generelle krava til habilitet og reglane for tilsetjing blir fylgde. Det er heller ikkje forbode for medlemer i regjeringa å søkje stillingar i staten.»

Kontoret framhevar vidare at regjeringa Løvland var eit forretningsministerium då dei omstridde utnemningane vart gjorde, noko som inneber avgrensa fullmakter.

Heilt annleis meiner Statsministerens kontor det er når Solberg-regjeringa utnemner sitjande statsrådar, sidan det er ei ordinær regjering som gjennomfører utnemningane med eit parlamentarisk grunnlag i Stortinget.

Castberg i Stortinget

Realiteten er at Stortinget ikkje gjorde noko slikt skilje. Statsminister Gunnar Knudsen (V) forsikra kong Haakon i første statsråd i mars 1908 om at hans regjering ikkje ville utnemne eigne medlemer til nye embetsstillingar. Og då utnemningspraksisen vart debattert i Odelstinget i september 1909, kunne justisminister Johan Castberg opplyse at ein avgått statsråd hadde blitt utnemnd til ei ny stilling etter at han først hadde søkt avskil og gått ut av regjeringa – og ny statsråd var på plass.

Dag og Tid har heller ikkje fått svar på spørsmålet vi stilte Statsministerens kontor for fleire veker sidan: Går det ei grense for kor mange regjeringsmedlemer regjeringa Solberg kan tenkje seg å utnemne til nye embete medan dei sit som statsrådar?