Valet i Storbritannia vart eit val med absurde og paradoksale resultat. Dei konservative auka røystetalet med 6 prosent, 2,3 millionar fleire røyster, og fekk ein oppslutnad på over 42 prosent. Dette er eit resultat som overgår det Blair og Thatcher fekk til. Likevel fekk statsminister Theresa May færre mandat i Underhuset. Paradokset er at trass i ein elendig valkamp, fekk toryane større røystetilslutnad. Problemet var at dei var uheldige i fordelinga av mandat.

Labour tapte for tredje gong, men oppfører seg som om dei vann. Det kjem av at forventningane var så låge. Dei ligg framleis 50 mandat etter toryane. I Nord-Irland er alle moderate parti på den protestantiske og den katolske sida feia av bana til fordel for Sinn Fein og unionistane i Democratic Unionist Party (DUP) – eit konservativt parti som er motstandar mot abort og homofile ekteskap.

Tilbake står Theresa May med dramatisk svekt autoritet framfor brexitforhandlingane, nett det ho skreiv ut valet for å hindra. Finansministeren ho kasta ut, George Osborne, seier ho lever på lånt tid i ei dødscelle. I britisk politikk talar ein ikkje med sordin.

TOPARTISYSTEMET KJEM

Me spør difor ein som har følgt britisk politikk eit heilt liv, statsvitar Jeremy C. Mitchell, om det er mogleg å spora ein hovudtendens.

– Det ser ut til at landet er på veg attende til eit topartisystem. Det samla talet på røyster til Dei konservative og Labour har ikkje vore så stort sidan 1950-talet. Støtta til United Kingdom Independence Party (UKIP), det innvandringskritiske partiet, har falle saman og er no på berre 2 prosent. Veljarane deira meinte vel at føremålet med partiet – brexit – var oppnådd. Mange hadde venta at røystene deira ville bli overførte til toryane, men det ser ikkje ut til å ha skjedd. I dei fleste valkrinsar ser UKIP-røystene ut til å ha vorte delte mellom toryane og Labour nokolunde likt. Nigel Farage, den førre UKIP-leiaren, sa sjølv at ein stor del av arbeidarklasseveljarane hadde vendt attende til Labour, inspirerte av Corbyns tradisjonelle sosialistiske valmanifest.

Mitchell vil likevel ikkje trekke argumentet om topartitrenden for langt. Tendensen gjeld i fyrste rekke i England. Det kom andre resultat i Skottland, Wales og Nord-Irland. Når no Theresa May må samarbeide med dei nordirske unionistane (med ti plassar i Westminster), så ikkje gløym at dei er sosialkonservative: Dei er mot abort og homofile ekteskap, dei er for innvandring og opne grenser til Irland, dei er skeptiske til sparelina til dei konservative, dei trur ikkje på klimaendringar og det finst kreasjonistar blant dei. Dei vil ha ein svak brexit, ikkje – som May – ein hard.

KVA SKJER I NORD-IRLAND?

– Å sikra freden i Nord-Irland er sterkt avhengig av DUP, seier Mitchell.

– Men no er heile avtalen sett i spel fordi katolikkane ikkje ser med blide auge på eit parti som vert så nært knytt til den britiske regjeringa. Avtalen mellom May og DUP kjem difor med ein pris som kan bli høg for freden i Nord-Irland. Endar det heile med ein hard brexit, med grensesperringar mot republikken, vert konfliktnivået høgare. Koalisjonen me no ser forma seg, vert ikkje stabil. Mays bærebjelke, at ho stod for fast leiarskap, er blitt ein tom frase. Sant å seie minte det mange om retorikken og personkulten i autoritære regime. Ekstra pinleg vart dette då det vart klart at ho ikkje hadde nokon personlegdom å fylle talemåtane med. Tidlegare eksperiment med Tory- og DUP-koalisjonar har slutta nokså triste, til dømes under Labour-regjeringa til James Callaghan i 1976–79. Då kom dei stadig med krav som gjorde samarbeidet vanskeleg. Alliansen har aldri freista til gjentaking.

MEIR INNFLØKT

– Det synest som om andre skiljeliner enn det klassiske høgre–venstre har kome sterkare attende, som sentrum–periferi og alder, men ikkje kjønn?

– Ja, senter–utkant er blitt viktigare. Vi såg til dømes korleis dei konservative medvite zooma seg inn på dei nordengelske valkrinsane der det hadde vore eit sterkt brexitresultat, eller der UKIP stod sterkt i 2015, med eit tvitydig resultat.

Når det gjeld alder, seier Mitchell at Jeremy Corbyn lukkast med å mobilisere dei under 25.

– Tradisjonelt har dei vore sett på som meir venstreorienterte, men vanskelegare å få til å koma til urnene. Det var ikkje tilfelle denne gongen. Det var kødanning ved registreringskontora. og deltakinga var høg, noko som sikkert òg hadde samanheng med Corbyns ynske om å ta bort dei høge universitetsavgiftene. Gjennom å unngå den høgrevridde pressa unngjekk ungdomane også demoniseringa og sjikanen av Corbyn. Dei opererte meir på sosiale medium der biletet av Labour har vore meir positivt.

NYE SJANSAR I EUROPA

– Kvifor er ungdomen i Storbritannia så positive til EU, medan norsk venstreungdom stort sett er frosne fast i ein kritikk av EU som ei blokk med demokratisk underskot og kapitalistisk økonomi?

– Delvis fordi dei er mindre knytte til fortida. Dei har ikkje noko tilhøve til ord som «imperium» eller perioden då Storbritannia kunne bli sett på som ein verdsmakt. Akademiske utvekslingsprogram har auka kunn

skapen deira om europeiske tilhøve. Eg trur dei ser på «Europa» i meir kulturelle enn politiske og økonomiske termar. Dei ser på Europa som ein sum av akademiske og personlege opningar. Eg spurde dotter mi om dette, og ho sa at nett fordi ho var vakse opp som europear, ser ho ikkje på Europa som noko trugsmål, men som eit sett av nye sjansar. Fleirkulturen har òg bygd ned synet på eige land som særmerkt eller overlegent.

DEI SÆRMERKTE SKOTTANE

– I Skottland gjekk nasjonalistane i Scottish National Party (SNP) tilbake?

– Ja, men eg vil åtvara mot å overvurdere tilbakegangen. Før 2015 hadde dei seks parlamentsmedlemmer, no 35. I Skottland er dei framleis det største partiet. Før valet hadde dei 56 av 59 plassar i det skotske parlamentet, og det er klart at ein slik posisjon ikkje kunne haldast. Nicola Sturgeon, SNP-leiaren, dreiv heile kampanjen sin for å få til ei folkerøysting nr. 2 om å forlate Storbritannia. Ho vart møtt med unison motstand frå dei andre partia – Conservative, Labour og Libdem – som samla fekk fleire røyster enn SNP. Ho vart òg møtt med klager om dårleg politikk heime. SNP har trass alt styrt i fleire år no. Ei overraskande feilvurdering her av Sturgeon. Eit skotsk brot med Storbritannia er sett på vent. Kampanjen i Skottland var ein triumf for leiaren av dei konservative, Ruth Davidson. Men nok ein gong ser ein dei innfløkte skiljelinene: Davidson er tilhengjar av brexit, og vil såleis verta eit problem for May.

SOSIALISTISK RENESSANSE

– Me kjem ikkje utanom framgangen til retrososialisten Corbyn. For meg er programmet til Corbyn eit attersyn med gløymde år: nasjonalisering av jernbana og auka satsing på vegar, barnehagar, skule og den nasjonale helseorganisasjonen NHS. I det heile ei opprusting av offentleg sektor finansiert med auka skattar på høge inntekter, klassisk retro-Labour frå tida før Blair. Var det dette som appellerte?

– No må vi fyrst spørja kva som ville skjedd med han om kampanjen til toryane hadde vore meir kompetent, eller om programmet til Labour hadde vore undersøkt av skarpskodde økonomar.

I starten av kampanjen såg det ut til at May skulle få eit fleirtal på over 120.

– Valforskarveteranen ved Nuffield College, David Butler, sa at han aldri hadde sett eit så snøgt og djupt omskifte nokon gong. Og han har følgt alle val frå 1945. Dette fallet er enormt. May vart opplevd som opportunistisk og kald. Ho stilte ikkje opp på partileiardebattar, heldt seg til kontrollerte møte og var frå 2010 ansvarleg som innanriksminister for djupe kutt i politistyrkane. Det gjorde seg dårleg etter terroråtaka i Manchester og London.

Corbyn symboliserte år med frustrasjon etter «austerity», George Osbornes spareline, toryanes ekstreme fokus på offentlege budsjettunderskot.

– Han drog landet rundt, nærast som ei rockestjerne, og tala direkte til ungdomen – om framtidsvon, ikkje for dei få, men for dei mange. Og for styrkt offentleg sektor. Han gjekk fram med eit klassisk sosialistisk program, seier Mitchell til slutt.

Som David Butler alltid har sagt det: «Never predict!» No vert det liv i maktkorridorane. Historia til toryane er klar: Dei held seg aldri inne med taparar. Og til eit spørsmål vi ikkje har vore inne på her: brexit. Eg tippar at EU no ser sitt snitt til å gje britane ein endå dårlegare avtale enn det ein kunne tru før valet. Såleis har May tapt på to frontar.

Bernt Hagtvet

Bernt Hagtvet er professor i statsvitskap ved UiO og
Bjørknes Høyskole og fast skribent i Dag og Tid.

Jeremy C. Mitchell (1941) skreiv doktorgrad om britisk valhistorie på Yale University med den norske statsvitaren Stein Rokkan som rettleiar. Han har undervist ved Jesus College i Oxford og ved The Open University.