Den siste positivisten
Jon Elster fór opp i høgdene saman med Marx og Hegel. Men etter års vandring frå hytte til hytte i evig krangel om åndsfenomenologi og historisk dialektikk, tok Elsters turkameratar til å skrante.
«Naturen må vike for klimaet», seier filosofen og samfunnsforskaren Jon Elster og meiner med det at vi ikkje må setje respekten for villmark og naturopplevingar høgare enn overlevinga til menneskeslekta. Men er ikkje klima natur, tenkjer eg medan eg skriv ut refleksjonane mine over samtalen med Jon Elster.
I heimebiblioteket mitt finn eg fleire av bøkene hans, mellom anna Marx idag, ein antologi Elster redigerte i 1973. Eg las den boka i min grøne ungdom og slakta henne som urøynd kritikar i Arbeiderbladet, fordi politisk teori om kapital, profittrate og «arbeidets subsumpsjon» baud meg imot. Eg kunne ikkje fatte korleis marxistiske teoretikarar fann tildriv til å gravleggje seg levande i så daud materie.
Sirenesongen
Men i biblioteket finn eg òg Elsters ungdomsverk De evige spørsmål og vår tids svar, som har fleire margnotat som vitnar om interesse hos lesaren. Dessutan boka Rasjonalitet og rasjonalisme, Elsters analyse av filosofi og vitskap i det 17. hundreåret. Tilhøvet mellom rasjonalitet og irrasjonalitet er temaet for Elsters mest kjende og lovpriste verk, Ulysses and the Sirens (1979).
Tittelen viser til scenen frå Homers Odysseen der Odyssevs bind seg til masta medan han siglar forbi øya til dei forførariske sirenene. Ingen mann kan halde stand mot sirenesongen, men dei som fylgjer han, er fortapte. Odyssevs tettar difor øyro til mannskapet med bivoks så dei ikkje kan høyre songen, og lèt seg sjølv verte bunden til masta fordi han veit at han ikkje kan stå imot songen.
Slik nyttar han rasjonaliteten sin til å verne seg mot det irrasjonelle. Han bind seg, men lèt øyro vere opne. «Bind mig väl, ni krigare,/ men lämna mitt öra fritt!» heiter det i Karin Boyes dikt «Odysseus vid masten». «Allt som hörs och syns och känns/ ska bli mitt!»
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
