Morten A. Strøksnes

morten@dagogtid.no

Han debuterte som forfattar i 2015 med Sauebondens liv. Slik tittelen avslører, handlar boka om livet hans som sauebonde, i The Lake District, heilt nordvest i England. Boka blei ein kritikarfavoritt og hamna i den ettertrakta kategorien «internasjonal bestseljar». Blandinga av naturskildringar, detaljerte skildringar av arbeid på garden og ein smittande kjærleik til heimplassen (der bønder som han lenge har kjempa hardt for å overleve) blei til ein merkeleg magisk mikstur.

I 2020 kom oppfølgjaren Livet på landet, som òg vart ein suksess. I denne boka tar James Rebanks nokre av perspektiva i Sauebondens liv over i ein nasjonal og internasjonal kontekst. Det handlar om korleis vi dyrkar mat og tar vare på naturen – og korleis dei to har kome i sterk konflikt med kvarandre. Den store industrialiseringa av landbruket i etterkrigstida, med stadig større einingar som dyrkar ei eller to grøder ved hjelp av megamaskinar, kunstgjødsel og plantevernmiddel, blir sett under lupa.

No har Rebanks nett kome med ei ny bok, Fuglevokteren fra Vega. Her byter han ut sitt eige øyrike, det britiske, med eit anna, nærare bestemt eit av dei små dunværa heilt vest i havet utanfor Vega på Helgeland. Det er ei historie om samspel mellom menneske og natur, om å finne ein ny veg, om sjølverkjenning og integritet, alt i form av eit kammerdrama med dei tre personane på øya: Anna, Ingrid og Rebanks. Anna er fuglevaktaren, ukueleg som få, men no fysisk svekt av alder. Rebanks og Ingrid er assistentane hennar gjennom det som er meint å bli Annas siste sesong på Fjærøy (alle namna er oppdikta, for å verne plassane og personane).

Eg avslutta boka klokka to natta før og er liksom enno litt der ute på «Fjærøy» når eg ønsker Rebanks velkomen heim til meg – etter at han har halde foredrag på eit seminar på Maihaugen med tittelen «Naturkrise = Kulturkrise».

«Før ville eg berre krangle med miljøvernarar. No freistar eg å vere ein betre miljøvernar enn dei er.»

James Rebanks

– Først, gratulerer med ny bok.

– Takk, eg håper du likte henne.

– Ja, eg er imponert, eg synest boka er svært godt skriven, tenkt og følt. Omsetjinga er forresten òg spesielt god. Da vi møttest på Lillehammer i 2016, hugsar eg at eg spurde meg sjølv: «Har han fleire bøker i seg?» Boka var personleg og sjølvopplevd, ho handla om ditt liv, din familie, dine omgivnader. Du hadde passert 40 år da du debuterte. Eg tenkte det kanskje var dette du ville skildre, og når du no hadde gjort det, kunne det hende du var nøgd og gjekk tilbake til livet som sauebonde, som vi alle no visste var meir enn nok krevjande i seg sjølv?

– For å vere ærleg: Eg visste heller ikkje svaret etter Sauebondens liv. Det høyrest kanskje dumt ut, men det kjennest som om to versjonar av meg kjempar for å vinne over kvarandre. Den eine ville dra heim og berre vere bonde, og nokre gonger skulle eg ønske denne versjonen av meg sigra. Denne versjonen av meg er ikkje så komfortabel i denne verda, han er litt sky og utilpass, og vil helst halde på med det som er trygt og kjent. Så har du den andre sida av meg, forfattar-eg, som alltid freistar å bryte ut av den rolla og sjå kva eg kan få til. Desse to kjempa litt mot kvarandre på den tida. Eg hugsar eg las Svetlana Aleksijevitsjs De siste vitnene, om minna til alle desse sovjetiske barna og alt det fryktelege som hende med dei under andre verdskrigen. Eg tenkte: «Dette er så bra! Kan eg klare å skrive noko som er i nærleiken av like godt?» Det var forfattar-eg som var på veg tilbake, og eg bestemte meg for å gjere eit nytt forsøk, og i alle fall gjere mitt beste. Men dei to, ikkje-forfattaren og forfattaren, driv og knivar mot kvarandre heile tida.

– Samstundes var det alt i debuten tydeleg at du var noko mykje meir enn ein sauebonde som hadde greidd å skrive ei bok. Du blei kanskje framstilt litt slik, men du er trass alt utdanna i Oxford og var kanskje meir av ein intellektuell enn ein kunne få inntrykk av i media? Uansett: Boka var svært velskriven og godt komponert, heilt på nivå med erfarne, profesjonelle forfattarar.

– Denne diskusjonen minner meg om den eg hadde med ein nabo. Han ville vite om eg er bonde eller forfattar. Han meinte eg er bonde. «Du er ein av oss», sa han. Nå seier du nesten det motsette, at eg mest er forfattar, he-he. Men OK, eg skjønar litt kor du vil. Eg las ein gong ei bok om sauegjetarpoetane i Storbritannia på 1800-talet. Mange av desse poetane kom frå arbeidarklassa på landsbygda og hadde stor suksess som poetar. Folk hadde romantiske førestillingar om gjetarfiguren, og desse poetane blei nærast tvinga til å spele rolla. Så det er nok noko der i vår kultur, og når eg dukka opp, var det kanskje mange som fekk liknande assosiasjonar, ikkje minst journalistar. Det var den første boka mi, eg var ganske blakk og svolten på suksess, og på den tida spelte eg kanskje litt opp til rolla sjølv òg, eg gav dei til ein viss grad det dei ville ha. Men no har eg skrive tre bøker, eg er vel kanskje blitt begge delar? Eg freistar å vere ein så god bonde som eg kan vere, og ein så god forfattar som eg kan vere.

Rebanks på sin eigen gard i The Lake District i Cumbria nordvest i England.

Foto: Ian Rutherford / REX / NTB

– Korleis deler du livet ditt mellom det å vere bonde og det å vere forfattar?

– 95 prosent av tida er eg berre bonde. Så lenge det er dagslys ute, er eg bonde. Eg skriv om kvelden, dei to første bøkene skreiv eg etter at ungane hadde lagt seg (Rebanks har to gutar og to jenter). Om eg får idear, skriv eg dei ned på telefonen mens eg har familien min rundt meg. Nokre gonger skreiv eg mesteparten av natta, men det greier eg ikkje lenger. No arbeider dottera mi på garden, og når redaktøren blei for utolmodig med den siste boka, sette eg av seks veker der eg berre jobba to timar om dagen med gardsdrift.

– Resultatet av neste forsøk, etter Sauebondens liv, blei Livet på landet, der du utvidar frå det lokale og personlege til det nasjonale og globale, med mange av dei same problemstillingane knytte til landsbygd, matproduksjon og natur, og korleis vi skal få ein betre balanse mellom dei.

– Ja, og det blei på mange måtar vanskelegare. Den første boka gjorde meg til ein elska person i mitt eige nærområde i The Lake District, for boka handlar på ein måte om kvifor omverda skal bry seg om oss og det vi driv med. Så andre bønder i regionen fortalde meg ting som: «Om eg kunne skrive ei bok, så skulle det vore den boka!» Men eg kunne jo ikkje skrive den boka på nytt. Og på den tida var eg stadig involvert i debattar og diskusjonar om landbruk var bra for miljøet eller ikkje. Eg blei stadig meir merksam på at det var problem med den verda far og bestefar min hadde vore med på å bygge. I den første boka blei bønder på ein måte heltar. I den andre freistar eg fortelje kva som er gale med måten landbruket blir drive på.

«Og når eg ser på det no, var eg ramma av bedragarsyndromet: Eg trudde eg kom til å bli avslørt.»

James Rebanks

Bøkene til James Rebanks er omsette til norsk av Hege Mehren.

Foto: Forlaget Press

I Livet på landet kritiserte Rebanks heile fundamentet for moderne landbruk. Han skriv om korleis jordsmonnet og økologien på landsbygda er blitt utarma. Heile utviklinga i dei siste generasjonane har vore eit kappløp i retning av industriell monokultur, som har vist seg å vere drepen både for bygdene og artsmangfaldet. Kjemiske plantevernmiddel har skapt eit «våpenkappløp» mellom insekt, mikrobar og kjemikal. Systemet med roterande avlingar, som har vart sidan «tidenes morgon» for å halde jorda frisk, er blitt erstatta av enorme åkrar med den same grøda, som i dag ofte er genetisk modifisert.

For å drive denne typen industrilandbruk har ein rett og slett fjerna naturen, i form av skogholt, bekker, hekkegjerde og andre økologiske soner der det levde eit stort mangfald av insekt, fuglar og andre dyr. Ingen stader er det meir synleg enn i Midtvesten i USA, som er ein stor åker eigd av gigantiske korporasjonar, omgitte av døyande, fråflytta småbyar. Også europeisk, inkludert norsk, matjord er i ein usunn tilstand (den økonomiske kostnaden av dette er estimert til rundt 500 milliardar kroner). Det er for mykje nitrogen og restar av sprøytemiddel i jorda, og stadig fleire insekt, amfibium, fisk og fuglar hamnar på raudlista over truga artar. Industrilandbruket har gjort det mogleg å fø mange milliardar fleire enn det som elles ville vore mogleg. Men utviklinga har òg skapt ei naturkrise og ei kulturkrise.

– For ti år sidan tok du over familiegarden som du så langt hadde drive saman med far din. Du bestemte deg for å prøve ut nye metodar som spelte meir på lag med naturen, og som kanskje kunne rehabilitere natur som var øydelagd av metodane som var blitt brukte. Korleis har dette gått?

– Far min var deprimert over utviklinga i hans eiga levetid, han skjønte at det bar i galen retning. Da vi tok over, freista vi som du seier å snu garden rundt, frå noko negativt til noko positivt. Vi freista hardt å nytte dei beste metodane vi kjente frå fortida, dei som bestefar min nytta, kopla med ny vitskap om metodar for godt beite og for å få nitrogen i jorda utan å bruke kunstgjødsel.

– Korleis?

– Det har til dømes vore ein revolusjon dei siste 30 åra i det vi veit om korleis husdyr bør beite. Tidlegare tenkte ein kortsiktig: Ein dyrka same grasart, dynka beitemarka i ammoniumnitrat og sleppte størst mogleg mengde dyr ut på desse beitemarkene. Vi veit no at dette ikkje er lurt. Det er mykje betre å la dyra vere på éin plass i ganske kort tid, og så flytte dei rundt, slik at jorda får tid til å heile seg. Når ei grøn plante når moden alder, startar ho å pumpe karbon ned i bakken, og dette skaper ei mykje meir næringsrik jord. På garden vår skifta vi ut det monokulturelle graset med mykje lengre planter, og mykje større mangfald av planter – gras, urter, blomstrar. Så laga vi smale og svært lange beitemarker, der sauane trampa graset ned i jorda. Dette har gjort jordsmonnet markant meir fruktbart. Biomassen av gras som vi produserer, har skote i vêret.

– Var det så enkelt?

– Eg seier ikkje at det berre er lett, for du må lage eit nytt mønster for beite. Men dette lar seg gjere, og gevinsten kan vere stor. Mykje handlar om å ikkje vere redd for endring. Ein ting vi gjorde, var å invitere til kritikk. Vi inviterte ulike typar ekspertar, agronomar, økologar, insektforskarar, biokjemikarar, alle som kunne bidra, til å vitje garden og peike på kva vi gjorde rett, og kva vi kunne gjere betre. Det ville far min aldri ha funne på, han ville ikkje ha nokon på garden til å fortelje han kva han kunne gjort betre. Men dette blei ein suksess for oss. Vi har gjort dei mest produktive delane av garden meir produktive.

– På kva måte er dette betre for vill natur?

– På dei mindre produktive områda på garden har vi freista å gjere det som er best for naturen og biomangfaldet. Vi freistar å skape alle slags typar habitat, der alt mogleg går føre seg. Derfor har vi planta skogholt og laga små tjern, og vi lar nokre område vekse vilt. Det viser seg at ulike habitat er ein verdi i seg sjølv, for mange artar trivst spesielt godt der ulike habitat møtest. Denne vinteren skal vi plante 26.000 nye tre.

– Det høyrest kostbart ut, dette. Subsidierer du gardsdrifta med pengane du tener som forfattar, som må ha vore mykje?

– Ikkje i det heile! Dei to verksemdene er heilt skilde frå kvarandre. Det eg tener på bøker, har aldri vore i nærleiken av garden. Kona mi, Helen, insisterer på at gardsdrifta skal vere lønsam. La meg fortelje deg kva som skjedde da vi slutta å kjøpe kunstgjødsel og kjemikal til graset: Vi slutta å tape pengar. Og det finst ein heil økonomisk vitskap rundt dette. Over heile verda er det faktisk slik: Gardsbruk som ikkje bruker pengar på kunstgjødsel og kjemikal, går ofte med overskot. Dei som driv industrielt og kjemisk, gjer det sjeldan. Heller ikkje i USA er sjølve matproduksjonen lønsam. Kvifor skal vi kopiere dei? Det er ikkje slik at dei må bere ei økonomisk utgift fordi dei gjer noko for naturen. Det er tvert om. Gardsbruk som vårt gjer det betre også økonomisk om dei speler meir på lag med naturen. Det er ikkje berre kjemikala, men også andre ting. Alle dyra våre drikk til dømes regnvatn som samlar seg i dammar og små tjern rundt på garden. Vi slepp å betale for drikkestasjonar og for vatnet dyra drikk. Vi treng ikkje bruke masse pengar på lagerskur, låvar, medisinar og så bortetter. Og møkka til dyra er mykje fastare og meir rik på næring enn ho pla vere da dei åt kraftfôr. Vi har starta ein god sirkel.

– Korleis merkar du konkret at jorda er blitt sunnare?

– For eksempel da eg begynte å plante nytt, variert gras og lage eit nytt beitemønster, var det heilt tydeleg kor fuglane samla seg. Det var stort sett berre på denne enga. For det var der alt livet var; insekt, froskar, edderkoppar, makk.

– Har andre begynt å ta etter deg?

– Ja, mange har det, mens andre vil drive som før. Det er deira sak, dei får fortsette slik dei ønsker. Mange ser fornufta i det eg gjer, men i alle samfunn er det alltid nokon som ikkje vil høyre dei dårlege nyhenda. Men eg er ikkje i tvil: Den nye måten vi driv på, er den beste for oss, og for at familien min skal ha ei framtid på garden vår. Og det kjennest faktisk som vi er i ferd med å vinne debatten. Garden vår, jorda vår, ser bra ut, det er produktivt, vi går med overskot, folk ser jo dette. I aukande grad kjem unge bønder i distriktet vårt og spør meg om korleis eg gjer ditt eller datt, for dei vil gjere det same sjølv.

Rebanks har faktisk vore to gonger i Noreg for å halde foredrag til norske bønder om metodane han nyttar. Han har sjølv 500 sauar og 50 kjøttfe. Det gjer garden hans liten i ein engelsk målestokk, men ikkje i ein norsk. På garden driv dei eit avlsprogram for dei gamle, hardføre rasane som stort sett klarar seg ute heile året.

– Rotasjonsmetoden kunne vore brukt her i Noreg. Mange stader er jordsmonnet her ganske tynt. Ved å rotere dyra oftare mellom beitemark kunne ein fått tjukkare og meir produktiv jord. Noreg er kaldare enn heime, men dei gamle sauetypane våre er nok meir hardføre, fordi dei er ute heile året i regn og snø. Det same med storfeet. Da vi for første gong hadde med ein okse av gamal rase med på utstilling, vann han førstepremie. Same dag blei han seld for rekordprisen 21.000 pund. Det var kanskje det stoltaste augeblikket i livet mitt. Ikkje minst var eg stolt av dottera mi, som driv med dyra og vil bli bonde.

– Kvifor er nokon villige til å betale så mykje for ein okse?

– Det er ein premieokse med stamtavle, og genetikken til denne oksen skal avlast inn i ein annan flokk, for å avle nye, verdifulle oksar og kviger som òg blir avlsdyr, ikkje kjøttfe. Sjølv om dei betalte mykje, gjorde dei det for å tene pengar.

– Passar nokon av dei nye metodane som de no nyttar på familiegarden, også for den monokulturelle landbruksindustrien, med enorme åkrar som er heilt avhengige av kunstgjødsel og fossil energi for å vere produktive? Det er trass alt dei som produserer mesteparten av maten verda treng?

– Metodane passar best på mindre gardar. Og ein del av problemet er jo nett at gardane er blitt så store, og nyttar megamaskinar, men tilset svært få menneske. Dette har jo vore ein katastrofe for tallause små samfunn i Midtvesten og i Europa. Og denne måten å drive på øydelegg jordsmonnet, dei må bruke stadig meir kunstgjødsel og kjemikal for å halde det gåande. Det er openbert ikkje berekraftig. Dei beste storbøndene er interesserte i å reparere jorda, men dei kan ikkje begynne med slikt som rotasjonslandbruk fordi det er meir arbeidsintensivt. At det krev meir arbeid, er for meg ein god ting.

– Så ein må tenke annleis på heile feltet?

– Ja. Vi må lære korleis vi skal bu på landet ordentleg, korleis vi skal drive landbruk ordentleg, korleis vi skal ete ordentleg, korleis vi kan gi dei unge ein sjanse til å bli verande i staden for å flytte til byen. Vi må bygge nye bygdesamfunn. Turisme høyrer absolutt heime i denne miksen. Det er ein milliardindustri, og i The Lake District er det 41.000 fastbuande og 21 millionar turistar kvart år. Dei kjem for å sjå dei berømte landskapa, men svært lite blir igjen lokalt, og det er noko gale med at bøndene som tar vare på kulturlandskapet, ikkje får nokon av desse inntektene. På restaurantane serverer dei ikkje eingong lokal mat. Lammekjøtet er importert. Vi må få næringane til å verke saman og dra i same retning. På mange måtar treng vi å bli mindre globaliserte og meir lokale.

– Du veit, før ville eg berre krangle med miljøvernarar. No freistar eg å vere ein betre miljøvernar enn dei er. Eg vil vite meir enn dei gjer, eg vil endre ting, eg vil vere i forkant.

«Det høyrest kanskje dumt ut, men det kjennest som om to versjonar av meg kjempar for å vinne over kvarandre.»

James Rebanks

Som førre gong eg møtte Rebanks, finn eg det lett å prate med han om litteratur, landbruk, Nord-Noreg eller kva det skulle vere. Han verkar full av overskot, vitalitet og godt humør. Slik var det ikkje for nokre år sidan, da han gjekk på ein smell og trong å kome bort for å finne ny inspirasjon, ny kraft. Kor kunne han finne det?

I 2012 var han spesialrådgivar for Unesco. Han skulle lære om korleis dei freista avgrense kor mange turistar som drog til dunværa på Helgeland. Rebanks fekk møte ein av fuglepassarane, og sjølv om møtet var kort, gløymde han henne ikkje. Det var noko med staheita og integriteten til den gamle kvinna som brende seg fast i Rebanks. Så har du ærfuglane, som kjem inn frå havet kvar vår for å legge egg og ruge, gjerne på same plass som året før, om husa deira er i god stand og blir opplevde som trygge. Før dei bestemmer seg, rekognoserer dei i vekevis, og sjølv om dei er svært skye, lærer dei seg å stole på menneske, eller på personar som Anna. Ho kan ta egg frå reira mens ærfuglane ligg på dei, utan at dei protesterer.

Ærfugl flyttar kvar vår inn i slike store og små kassar i dunværa på Helgeland. Her frå Vega.

Foto: Jo Halvard Halleraker / Wikimedia Commons

I 2019 drog han tilbake og blei med på ærfuglrøkt i ein sesong, frå tidleg vår til utpå sommaren. Det er dette opphaldet som er grunnlag for den nye boka Fuglevokteren fra Vega (engelsk tittel: The Place of Tides). Berre ein ordentleg god forfattar kunne ha skrive denne boka. Alt skjer svært sakte, men likevel har boka eit driv i seg. Hovudpersonen Anna er ein «vanleg» og lite snakkesalig person.

Rebanks’ stemme er heile tida prega av ein vilje og ei evne til å forstå. Og han må heile tida justere si eiga oppfatning av kva som går føre seg, ikkje minst psykologisk mellom dei tre personane, og mellom menneska og ærfuglane. Det er mykje venting framfor omnen, på grunn av regn og storm eller fordi ærfuglane skal vere i fred. I løpet av boka teiknar Rebanks eit portrett av Anna, ikkje som ein superhelt, men som eit individ som har levd eit liv fullt av opp- og nedturar, men som lever etter nokre faste prinsipp.

– Da eg las boka, slo det meg at krisa du opplevde, og som drog deg mot fuglevaktaren Anna, var ei slags protestantisk krise av moralsk sjølvgransking.

– Hmm... Eg trur eg likar dette... Kvifor protestantisk?

– På grunn av den moralske sjølvgranskinga. Det verkar ikkje som om du eigentleg hadde gjort noko gale, men at du er streng mot deg sjølv, og opplever at du ikkje har vore ein så god person som du kunne vore.

– OK. Eller meir enn OK. For det du seier, kling faktisk sant i mine øyre.

– Korleis vurderer du denne krisa no, mange år etterpå?

– Eg trur det gjekk opp for meg omtrent på denne tida kor skjøre vi er, kor lett vi kan gå sund. Eg grubla mykje. Når eg ser det no i ettertid, så trur eg at eg var utbrend.

– Du hadde blitt ein slags offentleg leiar eller førebilete for ei rørsle, eller mange rørsler, knytte til naturvern, økologisk landbruk, rewilding og så bortetter?

– Ja, slik var det. Eg kjente eit enda større press for å vere enda smartare og flinkare, og mange ville ha ein bit av meg, at eg skulle snakke offentleg, skrive artiklar og så bortetter.

– Men alt starta for lenge sidan, lenge før boka. Eg var eit barn som kom frå ein gard som var blakk, på randa av konkurs. Eg fekk det inn i hovudet at eg skulle bli den som redda garden, med hardt arbeid. Så eg gjekk på universitetet, arbeidde hardt for å få best mogleg karakterar, så skulle eg redde garden, enten fordi eg kom på smarte løysingar, eller fordi eg fekk ein jobb der eg tente mykje pengar. Da kunne eg bygge opp att verda til bestefar min, som var den verda eg elska. Eg var svært konkurransedriven, eg brann med eit sterkt lys for å få til dette. Eg hadde fått til mykje, men hadde eg overtydd alle rundt meg om at eg var ein slags robot som fekk til alt? For meg var dette ei stor krise, eg hadde mykje ansvar på garden og ville at alt skulle gjerast godt. Eg hadde bygd opp store forventningar frå dei rundt meg. No var eg i ferd med å gå tom for krefter, litt som ein bil som er i ferd med å gå tom for drivstoff. Eg blei redd, eg fekk angstanfall om kveldane. Kona mi, som er mykje smartare enn meg i slike spørsmål, såg at eg var i ferd med å gå på ein smell. Ho bad meg roe ned. Men eg var så programmert til å halde på at eg ikkje visste korleis eg skulle gjere det.

– Gjekk det ut over skrivinga?

– Sjølvsagt. Og når eg ser på det no, var eg ramma av bedragarsyndromet (the imposter syndrome): Eg trudde eg kom til å bli avslørt om eg ikkje leverte ei ny og god bok i løpet av relativt kort tid. Det høyrest dumt ut no. Eg hadde skrive ein bestseljar, hadde ein gard der alt gjekk bra, eg var gift med ei flott kvinne, og vi har fire vakre barn. Men krisa var likevel svært verkeleg for meg. Eg var livredd for å mislykkast. Utanfrå såg eg ut som ein suksess, men denne suksessen gjorde at eg kjente meg ekstra pressa til å skape ein ny, elles ville eg bli avslørt, og no ville jo fallet vore enda høgare. Samstundes spann eg rundt i mitt eige hovud, som om eg var i ferd med å miste kontrollen.

– Kvifor trudde du at ein fuglevaktar på Helgeland i Noreg kunne hjelpe?

– Ho minte meg om bestefar min, som er ein av dei mest karismatiske personane eg har møtt i livet. Anna hadde mykje av det same. Og ho hadde òg jobba hardt heile livet for å redde ei verd som kanskje var i ferd med å gå tapt. Dermed ante eg eit slektskap med henne, for eg freista å gjere noko av det same som ho hadde gjort. Ho hadde eigenskapar som eg ønskte meg.

– Det var mykje som kunne gå gale med prosjektet. Som lesar får ein ei kjensle av at heile greia er på randa av kollaps gjennom heile første halvdel av boka.

– Ja, og sjølv etterpå, når eg sat og skreiv, tenkte eg ofte: Dette kjem aldri til å bli ei bok.

– I starten oppdagar du at førestillingane dine om livet på ei aude øy har vore i overkant romantiske?

– Ja, omtrent like tullete som hos dei som kom til garden min, og til The Lake District, med romantiske idear om livet der.

– Du oppnår respekt frå dei gjennom å arbeide. Og det er mykje arbeid med alle dei store og små fuglehusa som skal settast i stand, all tangen som skal tørkast for at ærfuglen skal ligge godt og ruge. Ein må passe på at mink og oter ikkje kjem og røvar egg og fuglar. Etterpå skal dunet i reira reinsast for hand. De fekk drygt hundre ærfuglar til å legge seg til. Tre personar heldt på med dette i fleire månader, og resultatet blei ærfugldun nok til éi einaste dyne, pluss nokre egg. Det verkar på ein måte heilt meiningslaust, på ein annan måte uendeleg meiningsfullt.

– Den opphavlege planen var å vere som ein antropolog, som berre sat i eit hjørne og observerte. Og eg prøvde det i nokre dagar. Men dei senka ikkje garden i det heile. Og dessutan trong dei fysisk hjelp. Så eg måtte raskt endre strategien eg hadde laga, og hjelpe til. Det gjekk sjølvsagt betre. Dei opna seg meir opp, og ved å delta i arbeidet fekk eg også ei mykje betre kjensle av verda deira.

– No har du skrive ei god bok om noko som ikkje er ditt eige. Det er ei vakker og merkeleg bok, i positiv forstand, til tider nesten som ein fabel. Som forfattar greier du å halde ein fin balansegang mellom mange fallgruver. Du har fått fleire knallgode kritikkar, til dømes i den britiske vekeavisa Times Literary Supplement. No må du vel vere nøgd for ei stund?

– Ja, men eg har ho enno, den stemma i hovudet som er så redd for å mislykkast, eller som seier eg kjem til å mislykkast. Eg er berre blitt betre til å få ho til å bli litt meir rimeleg, og til å innsjå at det ikkje betyr så mykje, til å gi meg sjølv litt slakk. Kona mi har også lært meg å tilgi den mannen eg var før, som dreiv seg sjølv for hardt, fordi han hadde dei rette grunnane til å drive på, han gjorde det for familien sin, for garden. Og det er jo sant. Den karen fekk unna ein heil masse arbeid! Det er ein ambivalens der. Det som gjer deg vellykka på ein alfahannmåte, er også dei største veikskapane dine. Ja, du får gjort mykje, men du er antakeleg også den verste personen i rommet, for du veit ikkje når du skal skru av, eller korleis du skal gjere det.

No freistar han å seie nei mykje oftare.

– Eg vil ikkje vere ein leiar, ein politikar, og eg elskar livet mitt heime. Eg skriv bøker og freistar å dele ideane mine på den måten. Men ikkje misforstå, eg klagar ikkje. Når eg spør meg sjølv kvifor eg gjer alt eg gjer, er svaret også: fordi eg er så heldig at eg har sjansen.

– Sjangeren du skriv innanfor, blir kalla nature writing i England. Vi har ikkje eit tilsvarande omgrep på norsk, kanskje fordi vi inntil nyleg var så rurale at nesten all skriving hadde element av det. Les du mykje litteratur i denne sjangeren?

– Nei, det gjer eg ikkje. Eg freistar ligge unna slike bøker så eg ikkje skal bli for påverka, eller kanskje til og med kopiere dei. For eg er litt slik, eg er lett påverkeleg. Om eg les ein roman, merkar eg at eg skriv litt i same stilen veka etter. Så eg ligg stort sett unna. Eg vil ikkje høyrast pompøs ut, men eg freistar skrive litt annleis bøker enn andre britiske nature writers, og da hjelper det å ikkje lese for mykje slik litteratur. Samstundes er eg klar over at eg står i den tradisjonen, og har lese nok til å vilje sleppe unna visse trekk ved sjangeren. Som at alt får betydning og blir poetisk fordi det blir observert av ein kvit, «einsam, oppglødd mann», som den kjente forfattaren Kathleen Jamie formulerte det. Eg kjenner godt denne forfattarfiguren frå mine eigne landskap, og eg freistar til dels å dekonstruere han i mi eiga skrift. Eg vil ikkje la denne mannen bli helten, men folka han er saman med. Eg trur vi kan lære minst like mykje av ei gamal kvinne på ei avsides norsk øy som av leiarar på Wall Street eller ved Oxford-universitetet. I den forstand er boka mi romantisk.

– Lever «Anna» enno?

– Ja, og eg var saman med familien hennar i Oslo for berre eit par dagar sidan. Ho driv no og les boka på norsk.

– Trur du dunværa har ei framtid?

– Kanskje. Unge folk har begynt å interessere seg for å ta over. Men det går føre seg så mykje i havet som endrar livsvilkåra for ærfugl og annan sjøfugl, og bestandane går kraftig ned. Sjølv marinbiologar og fugleforskarar innrømmer at dei ikkje veit kva som går føre seg. Det er så mange variablar, med nedgang i fiskebestandar, varmare hav, forureining og så bortetter. Forskarane kom til «Fjærøy» for å spørje Anna og Ingrid kva dei trudde gjekk føre seg. Pilane peiker nedover, men eg trur eller håper vi snart kjem til eit punkt der det snur, og at botnpunktet ikkje blir så lågt som det kan bli, at vi blir klokare, tar til å reparere ting og sluttar å øydelegge i same katastrofale skala som vi har gjort. Eller så blir det eit slags armageddon, og det vil bli mange færre av oss. Men i hjartet finn eg det vanskeleg å tru at vi berre er øydeleggarar. Ein del av meg trur dei kjem til å sanke dun på Helgeland om tusen år.