Erlend Skjetne

redaksjonen@dagogtid.no

Eit stort skilt på veg ned perrongen etterlèt ingen tvil: «Ní cheadaítear alcól ar aon seirbhís de chuid Iarnród Éireann.» Den engelske versjonen er nesten overflødig: «Alcohol is not permitted on any Iarnród Éireann train.»

Difor har min gode ven Kristian kome opp med den lyse ideen at vi – dersom vi mot alle odds skulle bli tekne – berre skal lata som at vi ikkje kan engelsk, og heller ikkje gælisk, openbert.

– Men det skjer jo ikkje, seier han.

– Dette er Irland, trur du verkeleg nokon bryr seg om at vi tek ein liten øl på toget?

Vi kjenner Irland fyrst og fremst gjennom musikken til The Dubliners, og i songane deira kan ein få inntrykk av at det meste er tillate her borte. Like fullt handlar heile togturen frå Dublin til Galway, som er drygt to timar lang, om å skjule ølboksen for konduktøren som plutseleg kan dukke opp i midtgangen.

– Forresten, kva har det å seia om vi blir kasta av toget i Tullamore eller Ballinasloe? Er vi ikkje her for å oppleva Irland, argumenterer Kristian medan vi rullar tvers over den grøne øya.

Fangeskipet

Vi er eit reisefylgje på fem og må difor dele oss mellom to sitjegrupper på fire. Slik har det seg at ei eldre dame vert sitjande andlet til andlet med Kristian. Ho har munnbind og er vanskeleg å lesa, men blikket hennar verkar kritisk. Nervøsiteten min veks i takt med den dårleg løynde tomgodsposen under bordet.

Når vi langt om lenge rullar inn på nest siste stasjon før Galway by og enno sit trygt, ser det unekteleg lyst ut. «Baile Átha an Rí», står det på skiltet, på engelsk Athenry. Berre éin skarve stasjon til no, så...

Men så byrjar Kristian å syngje! «Now a prison ship lies waaaiting in the baaay», syng han, så malmfullt som ein tonedauv nordmann berre syng med eit par einingar innabords.

No skjer det, tenkjer eg, no ropar gamlemor på konduktøren. No blir vi dømde nord og ned for å forstyrre offentleg ro og orden, bøtelagde og kasta av i fart her i det store inkje, i beiteengene utom Baile Átha an Rí. No kjem vi aldri til å koma til hotellet vårt i Galway, turen er øydelagd.

Men så skjer det mirakuløse: Den gamle dama smiler. Kristians rabulisme har lokka fram solskinet i steinandletet hennar, den songglade unge jenta ho ein gong var, ein kvitrande fugl i hennar irske indre.

«Vi hadde kanskje i overkant store forventningar til synet av Galwaybukta.»

The Fields of Athenry

Artisten Pete St John vart i si tid invitert til Athenry på ein takkseiingsseremoni, og det på grunn av éin einaste song. «The Fields of Athenry» kunne på 1980-talet høyrast frå tribunen når Galways hurlinglag spela kampar, men vart seinare adoptert av det irske fotballandslaget og fotballklubben Celtic. Sanneleg kom også Liverpool fotballklubb på andre sida av Irskesjøen på bana med ein eigen song på same melodi, «The Fields of Anfield Road» – småfrekt, vil eg påstå.

Den originale teksten handlar om ein ung ire som under den store hungersnauda på 1840-talet stel mat til familien sin, og blir dømd av engelskmennene til å verta send til straffekolonien Botany Bay i Australia. Det er ein rørande song med eit vakkert refreng, og særleg vakker er songen når The Dubliners syng han. Men her finst òg ein klår brodd mot den engelske overmakta og dei mange overgrepa mot det irske folket. Den mannlege hovudpersonen Michael er stolt når han snakkar til si kjære Mary: «Against the famine and the crown/ I rebelled – they cut me down./ Now you must raise our child with dignity.»

Fangeskipet som skal føre Michael til Australia – og oss heim til Noreg på grunn av det eklatante brotet på alkoholreglane på den irske jarnbanen – ligg og ventar i Galway Bay. I siste vers seglar det i veg.

Bukta

Vi hadde eigentleg planlagt å leige bil og køyre Irland på kryss og tvers, men nokre veker før avreise gjekk det opp for underskrivne at irane køyrer på feil side av vegen, og dimed forsvann nattesvevnen. Eg såg mørkt på å skulle bruke dei fåe feriedagane mine på å sitja med hjarta i halsen i feil køyrebane. Då vi landa i Dublin og såg biltrafikken kringom flyplassen der, verka dette som ei god avgjerd.

Utan bil måtte vi redusere ambisjonane om kor mykje av Irland vi kunne få opplevd på nokre fåe dagar. Dublin og Galway, det fekk halde. At det vart akkurat Galway, var kanskje noko tilfeldig: Vi hadde ikkje stort anna å basere oss på enn førekomsten av ulike stadnamn i ulike songar av The Dubliners, og ein viss overflatisk kunnskap om at Galway – den fjerde største byen i republikken Irland – er kjend for «irskheita» si, for musikk, song og dans og for å vera «gæliskhovudstaden» i Irland, jamvel om dei fleste også her snakkar engelsk til dagleg.

Galwaybukta på vestkysten er temaet i minst to tradisjonelle songar, der essensen er at ein mann i Amerika lengtar heim til dette fagre området. I ein tredje song, ein parodi, har ein mann ei gneldrande kone med ein munn på storleik med Galway Bay.

Sjølv om du ikkje har høyrt så mykje om denne bukta, har du garantert høyrt julesongen «Fairytale of New York» med The Pogues og Kirsty MacColl. At MacColl var dotter av den venstreradikale visesongaren Ewan MacColl, som hadde sterk innverknad på Luke Kelly i The Dubliners, er ei historie for seg. Den herleg ujulete juleduetten fekk liksom ein ekstra dimensjon ved seg sist jul, etter at den engelskfødde, irskætta Shane MacGowan – ein stor fortolkar av irsk tradisjonsmusikk – døydde i november. I refrenget heiter det at «the boys of the NYPD choir», altså politikoret i New York City, syng nettopp «Galway Bay». Og rimet: «And the bells are ringing out for Christmas Day.»

Når alt dette er sagt, hadde vi kanskje i overkant store forventningar til synet av Galwaybukta. Samanlikna med mange bukter i Noreg ser ho heller ordinær ut.

Turdeltakar John Gunnar ynskte likevel å ta eit svalande bad i den vidgjetne bukta. Det er vel noko alle turistar i Galway må gjera?

Personleg syntest eg kanskje at vatnet såg noko brunt og grumsete ut. Og ganske riktig: Etter eit halvt minutt kom han symjande inn att med brekningar. Ein tilfeldig forbipasserande hundeluftar riste på hovudet og ropte ei tilråding om å ta ei stivkrampesprøyte. Stakkars John Gunnar måtte dusje i ein time før han igjen følte seg klar for Galways spenstige uteliv.

Dur og moll

Til å vera eit land med færre innbyggjarar enn Noreg har Irland ei stor mengd internasjonalt kjende musikarar. Den irske songskatten er formidabel, og mange av songane finst innspela i så mange versjonar at det kan vera vanskeleg å vita kva opphavet er. The Dubliners eksemplifiserer dette: Ein del av repertoaret sitt skreiv dei sjølve, men mangt var, og er, for allemannseige å rekne. Ein del av låtane er ikkje eigentleg irske heller, men skriv seg frå Skottland, England eller irske miljø i Canada og USA. «Ireland’s biggest export is people», har The Dubliners sjølve sagt, og med irane har den irske kulturen spreidd seg.

Ordet craic er eitt døme på kulturell eksport, det er eit gælisk ord som har vorte kjent langt utom Irland, og som i botn og grunn dreier seg om å ha det morosamt, fyrst og fremst i lystig lag med gode vener. Dette er visstnok svært viktig for irane, og når underskrivne ein sjeldan gong slepp unna familielivet, må eg ærleg innrømme at det er viktig for meg òg.

Titlar som «All For My Grog», «Jar of Porter», «Seven Drunken Nights» og «Nancy Whisky» ber unekteleg bod om mykje craic i den omfangsrike porteføljen til The Dubliners. Dei beste låtane deira er likevel dei som lyfter blikket frå glaset og seier eitkvart essensielt om den irske historia.

Eit døme kan vera «The Rising of the Moon», som er lett å syngje med på, men som handlar om noko såpass alvorleg som det store irske opprøret mot det britiske overherredømet i 1798. Det var i hovudsak organisert av den republikanske organisasjonen United Irishmen, som var inspirert av den amerikanske og den franske revolusjonen. Ein fransk ekspedisjonsstyrke bidrog då også på irsk side i konflikten. Opprøret vart slått ned, men hendinga vart seinare viktig i utviklinga av irsk nasjonalisme, og det er nettopp denne kombinasjonen av nederlag og ukueleg framtidstru som kling i songen.

Ein figur frå same historiske hending som har fått ein heilt eigen låt, er John Kelly of Killanne, sentral figur i United Irishmen, som omkring 25 år gamal vart dømd til dauden av britane, og hengd og halshoggen i County Wexford søraust i Irland. Kroppen vart kasta i elva Slaney, hovudet sparka gjennom gatene og til slutt sett på stake. Songen «Kelly, the Boy from Killanne» er endå ei fengjande skildring av vågemot, undergang og trassig von.

Eit anna populært tema er den store irske diasporaen, som i den festlege «Muirsheen Durkin», som fortel historia om ein ire som grev etter gull i California under det store gullrushet der på midten av 1800-talet. Det er ein uvanleg optimistisk låt samanlikna med andre som finst om same tema.

Namnet Amerika blir uttalt «Americay», som vanleg var mellom gælisktalande irar. «Muirsheen» er om lag uttala av namnet Máirtín eller Martin i vestleg irsk talemål. Melodien ein gamal «reel», ein folkedans. Det finst ein fortryllande video av The Dubliners som framfører denne låten på amerikanske The Ed Sullivan Show i 1968, med to blikkfløyter, to banjoar og ein gitar – og Luke Kellys røyst. Myten skal ha det til at dei ikkje fekk lov til å framføre «Seven Drunken Nights», som dei hadde gjort stor suksess med i England, fordi programverten Ed Sullivan fann denne låten for umoralsk for det amerikanske publikummet.

Men – anten ein no er i Americay eller Galway eller gamle Noreg: Det kjem alltid til eit punkt der festen dabbar av, og også for denne stemninga har The Dubliners laga mykje musikk. Ein favoritt for min del har alltid vore den internasjonalt kjende kjærleikssongen «Peggy Gordon», som truleg har opphav på Nova Scotia i Canada. Eg vil ikkje minst slå eit slag for den vemodige «Schooldays Over», som handlar om overgangen frå glade unge år til den beinharde kvardagen som gruvearbeidar. Også her har Luke Kelly vokalen – han var kanskje ingen uttalt sosialist, men sympatiserte sterkt med den vesle mannen i musikken sin.

«Luke Kelly var kanskje ingen uttalt sosialist, men sympatiserte sterkt med den vesle mannen i musikken sin.»

Dirty Old Town

Denne reportasjen skulle handle om The Dubliners, men så langt har vi berre vore i Galway. Det går heldigvis tog attende òg, med same strenge reglement og same sløve eller overberande mannskap. «The Rocky Road to Dublin», det heiter ein sann klassikar i irsk folkemusikk, om ein mann som reiser frå Tuam nær Galway via Dublin til Liverpool, og opplever lite anna enn vanskar og audmjukingar. Ein eksepsjonelt vanskeleg song å syngje, blir det sagt, for teksten rullar og går i eit forrykande tempo, og vokalisten har knapt tid til å puste. Men Luke Kelly fiksar den saka òg.

Attende i Dublin har vi i grunnen berre eitt mål for auga, og det er å finne O’Donoghue’s. Det finst sikkert tusen pubar i denne byen, men vi må til akkurat denne eine, fordi det var her The Dubliners byrja karrieren sin. Dei tok til å spela her i 1962 under namnet The Ronnie Drew Ballad Group.

Men Ronnie Drew sjølv – med ei røyst som ein produsent skildra som «lyden av koks som blir knust under ei dør» – var ikkje særleg nøgd med det namnet. Forslaget The Dubliners dukka opp fordi Luke Kelly dreiv og las James Joyces novellesamling Dubliners frå 1914, som i naturalistisk stil handlar om livet til ulike menneske i Dublin i ei tid då irsk nasjonalisme og identitetsleiting var på sitt mest intense, på godt og vondt.

I tillegg til Drew og Kelly var Ciarán Bourke og Barney McKenna grunnleggjarane av bandet, som opp gjennom åra har hatt ei rekkje ulike medlemer og på sett og vis eksisterer framleis, no i form av The Dublin Legends, der berre ein einaste mann kan seiast å ha høyrt til det eigentlege The Dubliners. Alle dei fire grunnleggjarane er for lengst avlidne. Det er liten tvil om at Kelly og Drew – som døydde i høvesvis 1984 og 2008 – er dei mest legendariske. Ikkje berre fordi dei har vokalen på mange av dei mest kjende låtane, men også fordi dei båe var svært distinkte karakterar og dyktige formidlarar, med eit heilt eige nærvær på scena.

Det finst gode opptak frå ein konsert som The Dubliners heldt under ein irsk festival i Harstad i 1980. Diverre er dette litt trist å sjå på, både fordi Luke Kelly på denne tida sleit med depresjon – utvilsamt relatert til alkohol og ein intens livsstil – og tydeleg ikkje er seg sjølv, og fordi det norske publikummet rett og slett ikkje samhandlar like godt som det irske med dei levande legendene dei har framfor seg på scena. Nordmennene sit pent og pynteleg og applauderer etter kvar låt, men musikken inviterer til langt meir innleving og engasjement enn som så.

Veggen

O’Donoghue’s har levande musikk, visstnok kvar kveld. Det er god musikk av drivande dyktige utøvarar. Her er det trekkspel og blikkfløyte, banjo og gitar, og både kvinner og menn spelar, i eit aldersspenn frå tjue til åtti. Ein av utøvarane er på utveksling frå Australia, og plutseleg kjem ein tyskar med sitt eige trekkspel inn frå vengen og bed aller nådigast om å få spela ein låt eller to i lag med det vesle orkesteret, noko han syner seg å greie med glans. Det er definitivt lov til å syngje med.

O’Donoghue’s er ein populær pub, og kanskje litt vel turistifisert – men med kva rett klagar eigentleg ein turist på dette? Iallfall blir det folksamt og uhyre trongt inne ved bardisken og orkesteret, og vi må til slutt kapitulere og trekkje ut i bakgarden for å få litt luft.

Her møter vi endeleg The Dubliners andlet til andlet – i form av eit veggmåleri. Folk skålar og ler og skrålar, men dei hårete hovuda kikar med glede ned på dette kaotiske og forgløymelege vaset, denne øydslinga med tid og pengar, utsiktene til ein blytung morgondag, sannsynlegvis på eit fangeskip.