Matprat og alder
Sei meg korleis du uttalar namn på matvarer, og eg skal seia kor gamal du er.
Eg har ein tendens til å snubla over artiklar om ting eg har gjort feil heile livet – frå å skjera melon til å reinska granateple, som eg strengt teke berre har halde på med dei siste åra.
Ingen hadde granateple då eg vaks opp. Ikkje sushi heller. Då eg vaks opp, var sushi eit skjellsord. Rå fisk?! Har du ikkje høyrt at du kan døy av det om det vert laga på feil måte?
Det næraste sushi me hadde på kjøkenet, var Kikkoman. Ingen kalla det soyasaus, me kalla det for merket som gjorde det kjent. Nett som Melitta-posar, som mor kallar kaffifilter, sjølv om ho kjøper eit heilt anna merke.
No får borna mine sushi som lunsj når dei er på fotballcup. Framleis er mor usikker på kor i ordet ho skal leggja sj-lyden, så ho heilgarderer seg og seier shushi.
Kor gamal er eg? Eg las ein gong at den tryggaste staden å vera då atomkraftverket i Tsjernobyl eksploderte 26. april 1986, var i magen til mor si. Både dei som var fødde før eksplosjonen, og dei som vart til etterpå, kunne få skadar som fylgje av det radioaktive støvet. Men dei som alt var i magen, var trygge. Dette tok eg til meg, for eg vart fødd ni dagar seinare. Sundag fyller eg 38 år. Det er då ingen alder.
Dei som vert 100 år, reknar me som gamle. Men dei lever faktisk berre i 36.500 dagar. Det er ikkje så mykje likevel. I månadslønsland vert det rekna som lite.
Kor mange dagar er det sidan år null? Tjue 100-åringar stabla oppå einannan. Det er år null. 739.276 dagar sidan.
Alder er berre eit tal som fortel kor mange soloppgangar du har anda deg gjennom. Talet mitt er 13.878. Når eg reknar livet mitt i dagar, høyrest det så lite ut.
«Er det berre ordet kebabpizza eg meiner ikkje er eit mållag verdig?»
Mor kallar meg ungdom, eg er jo minstejenta hennar, men eg er så pass oppi åra at eg hugsar fyrste gong eg åt taco. Eg var elleve år. Det var storesyster mi som drog det inn i huset og laga det til. Me varma harde skjel og fylte i med kjøtdeig, ost, mais og salsa.
Tomat og agurk vart kutta på heilt nye måtar, hakka opp i småbitar og ikkje i skiver, og rå lauk var for dei spesielt interesserte. Skjelet knuste idet eg beit over, eg skar meg i ganen. Dette var taco, og noko mor aldri laga. Ho lukta på tacokrydderblandinga og rynka på nasen. Ville eg ha taco, måtte eg varma skjela, steikja kjøtdeigen og raspa osten sjølv.
Nokre år seinare kom det lefser i butikkhyllene, til same bruk som skjela. Tortilla stod det på pakken, så det var det me sa, tortilla. Fyrste nokre år etter det igjen møtte eg nokon som hadde lært seg spansk og kunne korrigera uttalen: Dobbel l vert uttala som ein j. Tortija, heitte det, og dette sa dei på ein måte som om dei alltid hadde visst det, som om dei aldri hadde sagt feil.
Det var dei same folka som kunne fortelja at den tacoen me et i Noreg, ikkje er det minste lik den tacoen dei et i Mexico.
Oftare og oftare tek eg meg sjølv i å lukta på krydderblandingar og rynka på nasen.
Sidan eg var elleve år, har taco vorte noko ein kan implisera i mange rettar. Tacosalat, tacopizza. Fyrste gong eg fekk tacosuppe, var på Nærbø i 2009. Mor til ein studiekamerat hadde fått ei oppskrift frå nokon i klubben, og laga no tacosuppe til oss, som me åt med skei og nachochips.
– I dag laga me tacoburgar i mat og helse, sa sonen min hin dagen.
Han er tolv år og oppvaksen med både taco og burgar, men tacoburgar var nytt for meg.
Ein i klassen laga kjøtkakene, ved at han blanda tacokrydder i kjøtet før han forma kakene og steikte dei.
– Eg laga maisstuingen, sa sonen min.
Det gjorde han ved å blanda ein boks mais og eit beger lettrømme med ein stavmiksar og smaka til med salt og pepar. Denne smurde dei i botnen av burgarbrødet. I staden for pommes frittes og ketchup på sida hadde dei nachochips og salsa.
Eg veit ikkje kor han har det frå, men når guten skal seia quesadilla, seier han det rett. Kesedija. Eg føretrekkjer å seia det med ein italiensk schwung, kuesedilla.
Eg er redd for å bli ein slik som bruker alderen til folk mot dei, å aldersdiskriminera dei som er fødde etter meg. Eg gløymer ikkje fyrste gong eg hadde ein tannlege som var yngre enn eg, eg trudde ikkje det var mogeleg, eg var jo ikkje eingong 30. Men det gjekk heilt fint, ho kunne setja sprøyter og trekkja tenner betre enn eg sjølv hadde klart det.
Gjennom heile livet har eg høyrt uttrykket «dette hugsar ikkje du», fordi eg ikkje var fødd eller var «for ung til å hugsa». Det er den verste hersketeknikken. Eg er så lei av å høyra om krone-isar til éi krone.
Ein skulle tru det ikkje var andre måtar å tileigna seg kunnskap på enn å ha vore der då det skjedde. Det er få, om nokon i det heile, av dei mange som skriv bøker om andre verdskrig i dag, som opplevde krigen sjølv. Anten var dei ikkje fødde, eller så er dei for unge til å hugsa.
Når eg er på møte i mållaget, trekkjer eg snittalderen ned. Der er eg den unge, den som knapt kan hugsa noko som helst. Ikkje kan eg hugsa butikken på kaia, og ikkje kor spanande det var då rutebåten kom. Når dei andre spør meg om noko, byrjar dei gjerne setninga med: «Du som er så ung...»
Men brått snur det, og det er når maten kjem på bordet.
– Det vert det vanlege, seier mållagsleiar Målfrid, og dei andre gnir seg nøgde i nevane.
For det har vorte ei fast greie at leiaren tingar kebabpizza – pizza med fyll av alt det ein puttar i ein kebab. Kebabpizza må ein eta med bestikk, for det er så mykje salat og dressing oppå han som fell og renn av når ein prøver å letta eit stykke med handa.
Både kebab og pizza er tilbod som har kome til kommunen i mi tid, altså dei siste 15 åra, men var det naudsynt å slå dei saman? Pizzaen er grei, han, det er ikkje det. Er det berre ordet kebabpizza eg meiner ikkje er eit mållag verdig?
Bestefar min åt ikkje pizza, av den enkle grunn at han las z som s og ikkje likte ordet pizza. Men eg likte godt pizza, og noko måtte han jo eta, så eg byrja å kalla det gjærdeig med kjøtfyll. Og gjærdeig med kjøtfyll likte han kjempegodt.
«Hæ? Er det sånn man sier det?» var tittelen på siste saka eg las om ting eg har gjort feil heile livet. Det handla om matvarer.
Fyrste rett var ’nduja. «Den smørbare salamien fra Calabria i Italia finner du på alle pizzamenyer for tiden. Lett å bestille, ikke like lett å uttale. En-duu-ja.»
Eg lærer vidare at saltet maldon skal uttalast måldn, gnocchi vert njåkki, chorizo tjå-rithå og gyros er jirros, «gjerne med en svakt lespende s».
Til slutt er det matvara acai: «Ingen smoothiebowl uten, men hvordan sier du det? Asa-ii.»
Det er berre det at eg aldri har ete smoothiebowl, eg veit ikkje kva det er. Ut frå namnet trur eg det er ei skål med smoothie, altså frukt og bær som er blanda i ein blender, men eg trur òg at det kan vera feil. For då ville ein vel berre sagt ei skål med smoothie?
Nei, eg må googla. Det viser seg å vera ei skål med smoothie.
Då har eg sikkert ete smoothiebowl, likevel, då.
May Linn Clement
May Linn Clement er fast teiknar og skribent i Dag og Tid.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Eg har ein tendens til å snubla over artiklar om ting eg har gjort feil heile livet – frå å skjera melon til å reinska granateple, som eg strengt teke berre har halde på med dei siste åra.
Ingen hadde granateple då eg vaks opp. Ikkje sushi heller. Då eg vaks opp, var sushi eit skjellsord. Rå fisk?! Har du ikkje høyrt at du kan døy av det om det vert laga på feil måte?
Det næraste sushi me hadde på kjøkenet, var Kikkoman. Ingen kalla det soyasaus, me kalla det for merket som gjorde det kjent. Nett som Melitta-posar, som mor kallar kaffifilter, sjølv om ho kjøper eit heilt anna merke.
No får borna mine sushi som lunsj når dei er på fotballcup. Framleis er mor usikker på kor i ordet ho skal leggja sj-lyden, så ho heilgarderer seg og seier shushi.
Kor gamal er eg? Eg las ein gong at den tryggaste staden å vera då atomkraftverket i Tsjernobyl eksploderte 26. april 1986, var i magen til mor si. Både dei som var fødde før eksplosjonen, og dei som vart til etterpå, kunne få skadar som fylgje av det radioaktive støvet. Men dei som alt var i magen, var trygge. Dette tok eg til meg, for eg vart fødd ni dagar seinare. Sundag fyller eg 38 år. Det er då ingen alder.
Dei som vert 100 år, reknar me som gamle. Men dei lever faktisk berre i 36.500 dagar. Det er ikkje så mykje likevel. I månadslønsland vert det rekna som lite.
Kor mange dagar er det sidan år null? Tjue 100-åringar stabla oppå einannan. Det er år null. 739.276 dagar sidan.
Alder er berre eit tal som fortel kor mange soloppgangar du har anda deg gjennom. Talet mitt er 13.878. Når eg reknar livet mitt i dagar, høyrest det så lite ut.
«Er det berre ordet kebabpizza eg meiner ikkje er eit mållag verdig?»
Mor kallar meg ungdom, eg er jo minstejenta hennar, men eg er så pass oppi åra at eg hugsar fyrste gong eg åt taco. Eg var elleve år. Det var storesyster mi som drog det inn i huset og laga det til. Me varma harde skjel og fylte i med kjøtdeig, ost, mais og salsa.
Tomat og agurk vart kutta på heilt nye måtar, hakka opp i småbitar og ikkje i skiver, og rå lauk var for dei spesielt interesserte. Skjelet knuste idet eg beit over, eg skar meg i ganen. Dette var taco, og noko mor aldri laga. Ho lukta på tacokrydderblandinga og rynka på nasen. Ville eg ha taco, måtte eg varma skjela, steikja kjøtdeigen og raspa osten sjølv.
Nokre år seinare kom det lefser i butikkhyllene, til same bruk som skjela. Tortilla stod det på pakken, så det var det me sa, tortilla. Fyrste nokre år etter det igjen møtte eg nokon som hadde lært seg spansk og kunne korrigera uttalen: Dobbel l vert uttala som ein j. Tortija, heitte det, og dette sa dei på ein måte som om dei alltid hadde visst det, som om dei aldri hadde sagt feil.
Det var dei same folka som kunne fortelja at den tacoen me et i Noreg, ikkje er det minste lik den tacoen dei et i Mexico.
Oftare og oftare tek eg meg sjølv i å lukta på krydderblandingar og rynka på nasen.
Sidan eg var elleve år, har taco vorte noko ein kan implisera i mange rettar. Tacosalat, tacopizza. Fyrste gong eg fekk tacosuppe, var på Nærbø i 2009. Mor til ein studiekamerat hadde fått ei oppskrift frå nokon i klubben, og laga no tacosuppe til oss, som me åt med skei og nachochips.
– I dag laga me tacoburgar i mat og helse, sa sonen min hin dagen.
Han er tolv år og oppvaksen med både taco og burgar, men tacoburgar var nytt for meg.
Ein i klassen laga kjøtkakene, ved at han blanda tacokrydder i kjøtet før han forma kakene og steikte dei.
– Eg laga maisstuingen, sa sonen min.
Det gjorde han ved å blanda ein boks mais og eit beger lettrømme med ein stavmiksar og smaka til med salt og pepar. Denne smurde dei i botnen av burgarbrødet. I staden for pommes frittes og ketchup på sida hadde dei nachochips og salsa.
Eg veit ikkje kor han har det frå, men når guten skal seia quesadilla, seier han det rett. Kesedija. Eg føretrekkjer å seia det med ein italiensk schwung, kuesedilla.
Eg er redd for å bli ein slik som bruker alderen til folk mot dei, å aldersdiskriminera dei som er fødde etter meg. Eg gløymer ikkje fyrste gong eg hadde ein tannlege som var yngre enn eg, eg trudde ikkje det var mogeleg, eg var jo ikkje eingong 30. Men det gjekk heilt fint, ho kunne setja sprøyter og trekkja tenner betre enn eg sjølv hadde klart det.
Gjennom heile livet har eg høyrt uttrykket «dette hugsar ikkje du», fordi eg ikkje var fødd eller var «for ung til å hugsa». Det er den verste hersketeknikken. Eg er så lei av å høyra om krone-isar til éi krone.
Ein skulle tru det ikkje var andre måtar å tileigna seg kunnskap på enn å ha vore der då det skjedde. Det er få, om nokon i det heile, av dei mange som skriv bøker om andre verdskrig i dag, som opplevde krigen sjølv. Anten var dei ikkje fødde, eller så er dei for unge til å hugsa.
Når eg er på møte i mållaget, trekkjer eg snittalderen ned. Der er eg den unge, den som knapt kan hugsa noko som helst. Ikkje kan eg hugsa butikken på kaia, og ikkje kor spanande det var då rutebåten kom. Når dei andre spør meg om noko, byrjar dei gjerne setninga med: «Du som er så ung...»
Men brått snur det, og det er når maten kjem på bordet.
– Det vert det vanlege, seier mållagsleiar Målfrid, og dei andre gnir seg nøgde i nevane.
For det har vorte ei fast greie at leiaren tingar kebabpizza – pizza med fyll av alt det ein puttar i ein kebab. Kebabpizza må ein eta med bestikk, for det er så mykje salat og dressing oppå han som fell og renn av når ein prøver å letta eit stykke med handa.
Både kebab og pizza er tilbod som har kome til kommunen i mi tid, altså dei siste 15 åra, men var det naudsynt å slå dei saman? Pizzaen er grei, han, det er ikkje det. Er det berre ordet kebabpizza eg meiner ikkje er eit mållag verdig?
Bestefar min åt ikkje pizza, av den enkle grunn at han las z som s og ikkje likte ordet pizza. Men eg likte godt pizza, og noko måtte han jo eta, så eg byrja å kalla det gjærdeig med kjøtfyll. Og gjærdeig med kjøtfyll likte han kjempegodt.
«Hæ? Er det sånn man sier det?» var tittelen på siste saka eg las om ting eg har gjort feil heile livet. Det handla om matvarer.
Fyrste rett var ’nduja. «Den smørbare salamien fra Calabria i Italia finner du på alle pizzamenyer for tiden. Lett å bestille, ikke like lett å uttale. En-duu-ja.»
Eg lærer vidare at saltet maldon skal uttalast måldn, gnocchi vert njåkki, chorizo tjå-rithå og gyros er jirros, «gjerne med en svakt lespende s».
Til slutt er det matvara acai: «Ingen smoothiebowl uten, men hvordan sier du det? Asa-ii.»
Det er berre det at eg aldri har ete smoothiebowl, eg veit ikkje kva det er. Ut frå namnet trur eg det er ei skål med smoothie, altså frukt og bær som er blanda i ein blender, men eg trur òg at det kan vera feil. For då ville ein vel berre sagt ei skål med smoothie?
Nei, eg må googla. Det viser seg å vera ei skål med smoothie.
Då har eg sikkert ete smoothiebowl, likevel, då.
May Linn Clement
May Linn Clement er fast teiknar og skribent i Dag og Tid.
Fleire artiklar
Det kjæraste eg har? Min ser ikkje slik ut, men eg er ganske glad i han, ja.
Foto via Wikimedia Commons
Smørbutten min får du nok aldri
Ei flygande badstove skal få ny heim, sit det nokon inni alt?
Foto: Maren Bø
Badstovene tek av
Det er interessant korleis badstove inne kan vere så ut, mens badstove ute er så in.
Morgonfrisk fersking
«Ein kan kjenna seg frisk og sterk, vera åndsfrisk eller endåtil frisk som ein fisk, friskna til, verta frisk att frå sjukdomen og heilt friskmeld.»
150-årsjubilant: den austerrikske komponisten Arnold Schönberg (1874–1951).
Fredshymne
Kammerchor Stuttgart tolkar Schönbergs «illusjon for blandakor» truverdig.
Marianne Nielsen i hovudrolla som Winnie. Gerald Pettersen spelar Willie.
Foto: Sebastian Dalseide
Beckett-klassikar av godt merke
Glade dager byr på ein strålande skodespelarprestasjon av Marianne Nielsen.