Dans

Carte Blanche og Tori Wrånes:

Retro katt

Koreografi, scenografi, kostymedesign og maskedesign: Tori Wrånes
Komposisjon: Tori Wrånes og Joar Renolen
Lysdesign: Robert Roespel
Lyddesign: Gunnar Innvær
Kostymeansvarleg: Indrani Balgobin
Stavanger konserthus og fleire stader rundt om i landet

Tori Wrånes er ein kunstnar som lenge har lukkast i å etablere absurde univers som på sitt vis speglar tida me lever i. Ho fekk sitt gjennombrot med bestillingsverket Yes Nix til Performa 13-biennalen i New York i 2013, og ho har sidan gjort det stort i både inn- og utland. I installasjonar og performancar skildrar ho ofte famlande forsøk på å tilpasse seg omverda, kombinert med humor.

Parallellar til folkeeventyr er ein gjengangar, ikkje berre i kulissar og kostyme, men også i undertonane av etikk. Nyleg fekk me vite at Wrånes blir festspelkunstnar i Bergen i 2025. Oppsettinga Retro katt er denne hausten på turné, til svært begeistra meldingar, og eg møter opp i eit fullsett Stavanger konserthus med store forventningar.

«Eitt etter eitt forsvinn trolla inn i hybriden av kroppsopning og himmelsk portal, og det blir mørkt.»

Moderne troll

På scena ser me bakenden på ein fleire meter høg, loden skapning med hale. Mørket senkar seg, og ein rytmiske dur aukar i volum, som lyden av ein katt som mel. Litt etter litt kjem skapningar med flekkete, kvite klede krypande ut av pelsen. Dei ser forundra ut og beveger seg som i sakte film bortover golvet utan å ense kvarandre. Ryggsekkar, liknande dei gamle tursekkane i kanvas, ser ut til å vekse ut av ryggen. Høge panner, flokete langt hår, fire fingrar og store nasar gjer at skapningane minner om troll.

Bassduren blir høgare og meir rytmisk, som ein helikopterrotor kombinert med musikken frå ein actionfilm frå 80-talet. Rørslene til trolla aukar i same tempo. Dei hoppar, viftar med armane og spring på kryss og tvers på scena. Med eitt løftar kattehalen seg, og ein lysande portal openberrar seg akkompagnert av ei sørgmodig hymne.

Eitt etter eitt forsvinn trolla inn i hybriden av kroppsopning og himmelsk portal, og det blir mørkt. Det heile gjentek seg fleire gonger, og for kvar runde blir trolla meir sosiale. Dei vinkar, tek følge, og eit par lenar seg mot kvarandre og voggar i same takt, før dei vender om og vippar sakte vidare på dei svære, kvite støvlane som får trolla til å sjå små ut, og på merkeleg vis minner om både Moon Boots og Nike Air Max.

«Dei får ikkje gjere det dei er best til, og dei meistrar ikkje heilt det dei er sette til.»

Utviklinga mot utforsking og sosialisering blir fleire gonger avbroten av høge bjeff. For kvar gong blir reaksjonen til trolla meir synkronisert, og det auka samhaldet i møte med ytre fare er rørande og tankevekkjande. Her er opning for å gruble vidare på korleis ein felles fiende samlar oss, men også kan gå over til polarisering og fordommar. Når me definerer kven som er i ei gruppe, blir det også tydeleg kven som er utanfor. Her er framsyninga på sitt beste og kastar ei line tilbake inn i vår verd og vår tid.

Dissonans

Som tilhengar av det repeterande og absurde i både kunst, film, dans og teater må eg likevel seie at det er noko som ikkje fungerer her. Kostyma er effektfulle, og me veit at dette er dansarar på svært høgt nivå, men det er ein dissonans mellom kapasiteten til dansarane og figurane dei skal representere. Dansarane får ikkje gjere det dei er best til, og dei meistrar ikkje heilt det dei er sette til.

Situasjonen får meg til å tenke på beatpoetsalmen «A Hard Rain’s A-Gonna Fall», opphavleg innspelt i eitt «take» i 1962. Songen trefte tidsånda sterkt i ei tid prega av den kalde krigen. Over 30 år seinare framførte Dylan songen saman med Tokyo filharmoniske orkester, noko som fjerna alt av rå intensitet og fekk songen til å minne om musikken til ein tårevåt Disney-film. Temaet var like aktuelt, men orkesteret var sett i ein håplaus situasjon. Det same gjeld Carte Blanche-dansarane, og det er ikkje deira ansvar.

Ein lysande portal openberrar seg under halen til katten, og manar trolla gjentekne gonger inn til ein form for tryggleik.

Øystein Haara

Det absurde kan likne vår verd, som i Samuel Becketts teaterstykke Medan me ventar på Godot. På sitt aller beste blir me med inn i det absurde, opplever tiltru og ser tilbake på vår verd med eit nytt, forfriska blikk. Nettopp dette er Becketts motivasjon når han nyttar det absurde for å gripe essensen i vår eksistens, og det er noko Wrånes har klart mange gonger før. I Retro katt gløymer eg derimot aldri salen eg sit i. Det er nesten oppsiktsvekkande at kostyma, rørslene, lydane og den lysande portalen ikkje er nok til å skape illusjonen av ein annan plass.

Blir tvinga fram

Styrken i framsyninga er vekslinga mellom utforsking og frykt, men eg saknar det nølande, skitne, forkrøpla, fortapte og samstundes uskuldige, frå tidlegare vesen skapte av Wrånes, ikkje minst i dei ho spelar sjølv. Noko er borte på vegen til danseframsyning. I Wrånes’ performance «Hot pocket» (2017) gir det absurde meining, for det kommuniserer noko som eg ikkje kan sjå er mogleg å seie på anna vis.

Når trolla til Carte Blanche beveger seg sakte eller veiver febrilsk med armane, blir det for tydeleg at dei lèt som. Det rare og tilfeldige blir tvinga fram, og dette må du nesten vere skodespelar for å sleppe unna med. Sjølv det absurde kan bli overspelt, og sjølv det absurde er avhengig av ei form for truverd om det skal bli meir enn underhaldning, men forventningane til Festspela 2025 er ikkje mindre. Det er ingen andre som gjer det Wrånes gjer, og det lovar alltid bra.

Mona L.D. Mørk

Mona L.D. Mørk er kunsthistorikar, lektor og musikar.