Reserveskjermen vert utløyst automatisk dersom ein sjølv ikkje løyser ut hovudskjermen. Litt som kollisjonsputa i bilen. Ho bergar deg, men det er inga god kjensle dersom det er siste skanse. Då har det har hendt noko som ikkje er bra.

Likevel inneber det at det er nesten klin umogleg å døy i ei fallskjermulukke, same kor mislukka hoppet skulle vere. Vissa om denne viktige detaljen spelte likevel ei underordna rolle.

I Noreg får ein ikkje hoppe ut i fallskjerm etter at ein har fylt 70 år, med mindre ein alt har hundrevis av hopp og eit dusin lisensar. Eg var 69 år. Dersom eg nokosinne skulle verte fallskjermhoppar, var altså denne sommaren siste sjanse.

Å hoppe ut i fallskjerm er ikkje viktig, eg veit det. Eg hadde berre lyst til å meistre luftrommet. Eg hadde lyst til å kaste meg ut frå eit fly og sveve gjennom himmelen. Svinge, stupe og leike meg i 200 km/t – og, ikkje minst, ha glede av det.

Ikkje spør meg kvifor. Anten skjønar du det, eller så skjønar du det ikkje. Ei forklaring er anten unødvendig eller til fånyttes. Eg hadde berre lyst til å skydive før eg døyr, hadde eg så nær sagt. Forstå det eller ikkje.

Så eg melde meg på eit fallskjermkurs på Jarlsberg – i løyndom. Til mine næraste sa eg at eg skulle på eit forfattarseminar i Tønsberg. Eg orka ikkje alle kommentarane om alderen min. Somme ville ha blitt imponerte, andre ville ha fnyst av ein patetisk olding som liksom skal vise at han framleis er ung og fryktlaus. Eg hadde ikkje trong for å høyre nokon av delane.

Dei andre deltakarane var småungar i byrjinga av 20-åra, eit par jenter i slutten av tenåra. Alle var høflege. Ingen såg rart på meg eller lurte på om eg hadde gått feil.

Kurset var eit såkalla AFF-kurs – Accelerated Free Fall. Det inneber at ein hoppar ut frå 4000 meter saman med to instruktørar som held tak i ein. 4000 meter gir nesten eitt minutt i fritt fall før ein må trekkje i skjermen.

Planen var at dette skulle gå heilt greitt. Eg var ikkje det minste engsteleg. Spent, men ikkje engsteleg. Kor vanskeleg kan det bli, liksom, å velte seg ut av ei flydør og så gjere – ja – ikkje noko? Berre dette mot bakken og gi seg over til tyngdekrafta i 50 sekund?

Dersom ein følgjer normal progresjon, hoppar ein åleine, solo, i det åttande hoppet. Dønn åleine. Dei fleste av kursdeltakarane gjorde det. Eg gjorde det ikkje.

Hopp nr. 18. Vi går rett dit. Mitt første solohopp. I alle dei føregåande hoppa var eg saman med minst éin instruktør. Ti av hoppa vart «ikkje godkjend». I varierande grad miste eg kontrollen i lufta. Frå flaksande kråke som ikkje eingong instruktørane greidde å fange, til «gløymde å trekkje i fallskjermen».

Det med skjermen skulle eg alltids ha kome på dersom eg hadde fått litt meir tid. Det er kråka eg hugsar best. Eg vart send frå den eine instruktøren til den andre. «Han er ein krevjande elev», var ei formulering eg overhøyrde.

– Har du nokon gong drive noko særleg med fysisk aktivitet, spurde ein av instruktørane då eg skulle trene på fritt-fall-stillinga på bakken, til alt overmål ei kvinne.

– Det har sikkert blitt altfor lite, sa eg. Kødd!

Men altså, hopp nr. 18. Første gong mutters åleine. Null-kontroll-hoppa skulle no vere tilbakelagde. Problemet var at i hovudet mitt levde «skadeskoten kråke» i beste velgåande. Det var faktisk det einaste som var der, ein pensjonist som spinn i alle plan og flaksar hjelpelaust mot bakken i 200 kilometer i timen.

Vi er 20 hopparar i flyet. Vi sit tett på to rekker. Eg sit omtrent på midten. Stemninga er munter og avslappa – hos dei andre. Når vi er komne opp i 4000 meter – 12.500 fot, for å vere nøyaktig – tek menneske til å forsvinne ut av flyet. Den eine etter den andre, omtrent som når passasjerar går av trikken. Kvart sjuande sekund rykker eg eit hakk fram.

Eg har aldri vore så redd i heile mitt liv. Eg veit det er ein floskel, men eg har aldri vore så redd i heile mitt liv. Eg er klam i hendene, men tørr i munnen. Eg er så redd at eg fryktar at beina ikkje kjem til å bere meg dei to stega bort til flydøra. Det må vere dette som heiter «handlingslamma».

Eg kjenner eg er på randa til å spy og torer ikkje ta ned visiret på hjelmen. Eg kjem ikkje til å sjå høgdemålaren dersom eg griser til innsida med oppkast.

Eg prøver å memorere alt eg skal tenkje på, men eg får berre fram eitt bilete: ei kråke som flaksar hjelpelaust mot jorda. Til gjengjeld går det biletet i ein utstoppeleg loop.

Vissa om idiotien i det heile er òg til stades. Eg er klar over kor meiningslaust dette er. Hadde eg i det minste tent mykje pengar! Men det er det motsette som er tilfelle. Det er svindyrt. Hadde eg i det minste blitt berømt! Men det er ingen som veit at eg er her eingong.

Dei andre hopparane kjenner meg ikkje som anna enn ein gammal mann.

Eg kan berre seie: «Beklagar, men dette fiksar eg faktisk ikkje.» Eg kjenner fleire som lever eit fullverdig liv utan å kunne liggje stabilt i fritt fall.

I den miljømedvitne omgangskrinsen min gir det heller ikkje kred å ha ein fritidsaktivitet som baserer seg på intensiv bruk av fly. Flyskam finn ein ikkje mykje av i fallskjermkrinsar.

Eg skal ikkje eingong halde fram med dette når denne sommaren er over. Då har eg fylt 70 år, og eg får ikkje lov til å hoppe lenger. Eg er innforstått med det.

Men frykt og redsle og fornuft og alle rasjonelle tankar blir overstyrte av ei vanvitig lyst til å få til dette. Same kva motførestillingar eg kjem med, blir dei mosa ned av: «Dette skal du faen meg fikse!» Det er som ei ytre kraft har overtatt heile styringssystemet. Eg vil ikkje. Jau, det vil du!

To hopparar til, så er det min tur. Det er heilt utruleg kor mange tankar og refleksjonar som kan gå gjennom hovudet på 14 sekund. Og det skjer på dei raraste stader. Som når ein skal hoppe ut av eit fly, til dømes. Andre gonger, når eg verkeleg har trong for å tenkje, kan det vere heilt daudt i timevis.

Peter Wessel Zapffe skilde mellom heteroteliske og autoteliske handlingar. Han hadde det sikkert frå ein grekar, men eg har det frå Zapffe. Den første er ei handling som vert gjord for å oppnå noko anna. Til dømes kan ein arbeide som telefonseljar for å få råd til ny motorsykkel.

Autotelisk er det motsette. «Ethvert engagement som har sitt maal i seg selv», for å seie det med Zapffe – «drevet av lekens og handlingens egenverdi», som det står i ordboka.

Hopp nr. 18 må liggje i den heteroteliske sektoren. Det kan ikkje vere noko mål i seg sjølv å kjenne ein slik kvalmande angst som eg kjenner no. Ingen med vitet i behald oppsøkjer dette av fri vilje. Men styringssystemet mitt er blitt kapra, seier eg. Eg jaktar på det som ligg på den andre sida av frykta. Nemleg meistring og kontroll – leikens eigenverdi. Frykta er berre ein terskel eg må passere for å kome dit – «en handling som foretas for å oppnå noe annet.»

Eg tenkte ikkje på Zapffe dei siste sju sekunda. Det ville ha vore å overdrive. Eg var berre redd. Redd, altså. Redd, som i livredd. Men eg greidde faktisk, med ein mikroflik av medvitet, ein slags nunatak som stakk opp av fryktgrauten, å tenkje at no er eg i eit rom der eg aldri har vore før. Eg opplever noko som få får høve til å oppleve. Iallfall i min trygge del av verda, eg får føye til det.

Eg opplever noko som er heilt unikt. Det er eg utruleg nok i stand til – eg vil ikkje seie «å reflektere over», det er for vidløftig, men det er faktisk ein tanke eg fangar opp på veg til døra. Eg opplever altså ei redsle som er sjølvpålagd, men likevel uønskt. Eg kan fjerne henne i denne augneblinken, men eg gjer det ikkje. Ver så god å bli galen! Eg veit at alt på det neste hoppet kjem frykta til å ha minka. Berre eg slepp å oppleve den kråka...

Der forsvann ein til. Sju sekund. No er det ikkje noko mellom meg og døra. 4000 meter under meg ser eg skjergarden utanfor Tønsberg. Dei har det sikkert fint der nede. Men er dei lukkelegare enn meg? Fuck lukke! Frykt er den nye lukka.

Hoppet gjekk heilt fint, det. Eg låg stabilt og naut synet av Tønsberg-skjergarden. Skjermen kom som han skulle. Og plutseleg hang eg der, 1500 meter over bakken – og grein. Ikkje berre grein. Eg hylskreik, det rann over, og eg greidde ikkje å stoppe.

– Du greidde det, Stein! Fy faen, du greidde det! Du greidde det! Du greidde det! Fy faaaaaen, Stein!

Eg hylte og grein om kvarandre. Tårene rann i strie straumar. Gamle mannen... Men om eg var lukkelegare enn dei som sat på svaberget utanfor Tønsberg, det lurer eg framleis på.

Og så til slutt: Lærte eg noko av hopp nr. 18? Hadde hoppet og frykta nokon overføringsverdi til noko som er nyttigare og meir meiningsfylt? Anar ikkje. Overføringsverdi til kva? Kva er sluttverdien, det som er så nyttig og meiningsfylt at det får to strekar under seg? Har ein noko nytte av livet, eigentleg?

I dei følgjande vekene passerte eg 60 hopp. Totalt nesten éin time i fritt fall. Før eg fylte 70, fekk eg A-lisens og vart «sjølvstendig fallskjermhoppar», som det heiter. Frykta for hopp nr. 18 kom aldri att. Men du verda for ein stad å ha vore!

Men det aller kulaste med ein fersk A-lisens i lomma, det var å stå i pølsekøen på Shell på veg heim frå hoppfeltet. Stå der, studere dei andre og kjenne på kjensla: Her står eg, og dei anar ikkje noko. Eg sa ikkje eitt ord, og dei kjem aldri til å vite at ein gong stod dei rett ved sida av ein sjølvstendig fallskjermhoppar.

Stein P. Aasheim

Stein P. Aasheim er eventyrar, forfattar, foredragshaldar og fast skribent i Dag og Tid.