Veka før eg reiste til Danmark, var eg som snarast innom Kaffistova i Oslo, der eg tilfeldig trefte på ein tidlegare forlagsredaktør i Aschehoug. Ja, eg kan no like gjerne fortelje kven: gladguten Trygve Åslund frå Hunndalen.

Under praten fekk eg no fram at eg skulle på sykkeltur, og ved eit treff hadde eg reiseruta i baklomma, og han leita fram brillene, bretta ut kartet, brumla anerkjennande og sa så:

– Du skal til Nykøbing, ja.

– Ja?

– Det er heimbyen til Aksel Sandemose.

– Er det?

– Yes.

Det er dit eg skal i dag.

Klokka halv sju vaknar eg på Hotell Skandinavien i Rudkøbing og er lys vaken. Det er halvannan time til frukosten blir servert, og for å fylle denne glipa av liv med innhald, strekker eg meg etter fjernkontrollen. Eg kunne ha lese i En flyktning krysser sitt spor, men bøker gjer meg svevnig, og særskilt den boka.

Nei, då er det meir oppkvikkande med Go’ morgen Danmark, for dei evnar å gripe fatt i det folk flest er opptekne av, og denne morgonen er det munnbind. Frå i dag er det slutt på å bruke dette mislikte munnbindet, og ein reporter er sendt til Hovedbanegården i København, der han stansar to jenter og spør korleis det kjennest? Superdejlig, svarar ho eine, superrart, svarar hi.

Sendinga elles handlar igjen om EM-kampen på laurdag, då Christian Eriksen frå Middelfart fall om av hjartestans og Danmark overraskande tapte 1–0. Som alltid etter eit tap, eller når livet generelt går ein imot, vil ein leite etter ei forklaring, og – om mogleg – finne nokon å skulde på. Vanlegvis får spelarar eller trenaren skulda for tap, men i dette dramaet er jo dei heltane.

Dei gjorde alt rett, slik dei tårevåte stilte seg opp for å skjerme den livlause lagkameraten, slik dei gav han fyrstehjelp, slik dei trøysta Christian Eriksens fortvila sambuar, slik dei trass i den dramatiske hendinga gjekk ut på bana to timar seinare for å spele kampen ferdig, og slik dei då dominerte spelet og jaga scoring med 15.000 oppelda tilskodarar i ryggen, men på den forbandede aften klarte dei ikkje å bryte gjennom det godt organiserte og kjempande finske laget, og i staden var det Helsinki-guten Joel Pohjanpalo som stupte gjennom det danske forsvaret og nikka inn 0–1, og sjølv ikkje eit tvilsamt idømt straffespark nokre minuttar seinare berga danskane, og dei måtte gå av banen med tap.

Var det mogleg? Danmark var storfavorittar, og så taper dei mot skårungane frå Suomi. Var EM-draumen alt knust?

Når ein nasjon koker over av kjensler og motløyse, må ein ventilere ut trykket, og spørsmålet var: Kan vi skulde på nokon?

Sjølvsagt kunne dei det! Skulda blei retta mot dei høge herrar i Det europeiske fotballforbundet, mot dei korrupte, pengegriske pampane, mot desse kaldhjarta, rigide regelryttarane som sende dei traumatiserte drengene rett ut igjen i strid. Jo, jo, rett nok fekk spelarane sjølve avgjere om dei ville spele kampen ferdig, men var spelarane – etter alt dei hadde vore gjennom – i stand til å ta den rette avgjerda?

– Når det skjer noko sånt, har ein ikkje overskot eller overblikk til å ta viktige avgjerder. Det skal vere nokon som gir beskjed om at her stoppar vi, meinte fotballegenda Michael Laudrup, og det er dette narrativet Go’ morgen Danmark spinn sendinga rundt denne måndagen.

Direktøren på Hotel Skandinavien i Rudkøping veit ikkje kva godt han kan gjere for gjestene sine.

Klokka kvart på åtte klarar eg ikkje vente lenger, eg må ha mat og tek heisen ned, og for fyrste gong utan munnbind, og det kjennest, ja, superrart. I resepsjonen blir eg møtt av hotelldirektøren, ein serviceinnstilt mann i 60-åra med korterma kvit skjorte. Han følgjer meg inn i den tomme matsalen, og snart etter ber han inn eit brett med det beste av dansk morgenmad, toppa med ein velluktande og raus porsjon eggerøre og bacon.

Han veit ikkje kva godt han kan gjere, og kjem stadig til bordet og spør om det er noko eg manglar, og kvar gong må eg dra ut øyrepluggane, og eg seier nei, alt er fint, tusen takk, men så er han der igjen, meir kaffi, ja, takk, meir brød, nei, takk, juice, nei det går fint, og til slutt må eg spørje om eg er den einaste gjesten på hotellet.

– Nei, nei, han har fleire gjester, seier han, og eg set i øyrepluggane i, men så står han der igjen.

– Eg følte berre trong for å seie…

Eg dreg ut øyrepluggane.

– Ja?

– Ja, berre i tilfelle du ikkje trur meg. Det er faktisk fire gjester til.

– Ok.

– Men dei har bede om frukost klokka ti.

– Ok?

– Ja, eg ville berre seie det. I fall du trudde eg laug.

Igjen set eg i øyrepluggane, men no har eg mista tråden og må spole tilbake i podkasten, som handlar om dei 130 kriminelle utlendingane som statsminister Mette Fredriksen ville sende til Langeland.

Desse karane har skapt hovudbry for danske politikarar i mange år, og kort fortalt er dette innvandrarar som har gjort seg skuldige i kriminelle handlingar og har sona straffa, men som av ulike grunnar ikkje kan sendast ut av landet. Blant desse er mannen som ville slå teiknaren Kurt Westergaard i hel med øks, og spesielt han har skapt raseri: Her sit den danske ytringsfridomsforkjemparen innesperra i sin eigen heim, mens den somaliske attentatmannen går fritt i kring.

Ikkje heilt fritt, rett nok, for saman med dei andre har han opphaldsplikt på utreisesenteret Kærshovedgård i Midtjylland. Som det heiter: «Beboerne er ikke frihedsberøvede og kan derfor frit komme og gå på centret.» I fjor haust avslørte Ekstra Bladet at politiet hadde reist til saman 127 siktingar mot desse bebuarane for mellom anna butikktjuveri, hærverk, narkotikabruk, truslar og vald.

På Kærshovedgård bur dei saman med lovlydige innvandrarar, og barnefamiliar, og ønsket er å plassere dei ein stad der dei gjer minst mogleg skade.

Det har vore mange forslag til korleis ein kan handsame denne kinkige saka. På den eine sida står dei som vil gjere livet til desse «så surt som mogleg, ja, utoleleg», og på den andre sida står dei som er opptekne av menneskeverd og rettsprinsipp.

I fyrste gruppa er Dansk Folkeparti, som vil sende dei til ein nedlagd flåtebase i ein fjordarm på Grønland, og i den andre Radikale Venstre, som vil utstyre dei med fotlenke og dagleg meldeplikt. Då kan dei bu kvar dei vil i landet, og ein slepp å samle dei på éin stad med alt det fører meg seg av uvilje og redsle – og kriminalitet.

I 2018 løyvde Lars Løkke Rasmussen og den borgarlege regjeringa nær 800 millionar kroner for å sende dei 130 til ei aude øy mellom Sjælland og Møn. På Lindholm hadde Veterinærinstituttet i mange år forska på husdyrsjukdommar som svinepest og munn- og klovsjuke, men no var øya forlaten og avstengd. I vårt hjørne av verda er det jo berre i Danmark ei regjering kan foreslå noko slikt. Hujedamej om dette hende i Sverige, nei, det er ikkje eingong å tenke på, men òg i Noreg ville eit slikt forslag skapt ramaskrik.

Ja, berre tanken på å kategorisere desse utlendingane i ei definert gruppe, er langt bortanfor norsk og svensk realpolitikk. No skal det seiast at forslaget òg skapte rabalder i Danmark, og det på fleire vis. På venstresida snakka dei om rasisme og umenneskeleg behandling. Mens i den nærliggande byen Kalvehave lét innbyggjarar seg intervjue og fortalde at dei no ville strekke piggtråd rundt eigedomane sine og skaffe seg våpenløyve. Ho som la fram saka, var den lite omtykte, men også høgt elska utlendingsministeren Inger Støjberg, som på mange vis – eller eigentleg på alle vis – er Danmarks Sylvi Listhaug. Dei to er vel forlikte og har uttrykt gjensidig respekt.

Men så vann Mette Fredriksen og Socialdemokratiet valet, og Lindholm-planane blei skrinlagde. Saka med dei kriminelle innvandrarane har sidan lege der som ei tikkande bombe, og i mai sprang ho. Sør på øya Langeland hadde regjeringa kjøpt eit tidlegare fengsel der dei ville etablere eit nasjonalt utreisesenter. Langelendingane var i harnisk, for kvifor skulle dei busette 130 utlendingar som var dømde for drap, valdtekt og terrorisme?

Nok ein gong blei Utkant-Danmark køyrd over av sentralmakta oppe i København og blei offer for det ein kallar «den sjællandske arrogansen». Langeland er ein region som har slite med fråflytting og opplevd nedlegging av skular, sjukehus, losstasjon, postkontor og politistasjonar. Dei har arbeidd målmedvite med å snu utviklinga, og var på veg til å lukkast. Folketalet var stabilisert, handelen hadde tatt seg opp og satsinga på turisme begynte å gje resultat. Og så kom denne knytnæve lige i maven frå regjeringa. Etter nokre turbulente veker med folkemøte og høglydte protestar, blei langelendingane til slutt redda av Folketinget. Fleirtalet ville ikkje stø forslaget. Og slik står saka i dag – uløyst.

I resepsjonen hamnar eg i snakk med hotelldirektøren, og fyrste temaet er utreisesenteret. Han er sjølvsagt letta over at det ikkje blei noko av. Det er vanskeleg nok å drive provinshotell på Langeland, og særskilt i Rudkøbing. Han vil pusse opp hotellet og har halde på i fleire år, og det er derfor baksida av den ærverdige fasaden er byggjeplass med stillas, presenning, provisoriske trapper og asfaltplater, for alt har stansa opp. Banken vil ikkje låne han pengar.

– For det fyrste, sa dei, er du for gamal. For det andre tener du for lite. Og for det tredje er du frå Langeland.

Når ikkje den Danske Bank har trua på Langeland, kven skal dei då gå til? I går kveld rusla eg gjennom dei brusteinslagde bygatene med pittoreske småhus, men nær alle var mørklagde. Fleire hus stod til nedfalls.

– Tidlegare var det buplikt i Rudkøbing, men så måtte vi velje mellom to vonde: Skal vi krevje at folk må bu her heile året, oppleve fråflytting og sjå hus forfalle? Eller skal vi oppheve buplikta, la folk pusse opp husa og bruke dei som sommarhus, og la det vere dødt heile vinterhalvåret?

– Føler du at Langeland er ein utkant?

– Jo, men vi plar seie at vi er ein strandkant.

– Hehe.

– Kor skal du vidare, spør hotelldirektøren.

– Eg tenkte meg over til Lolland.

– Så du skal til pandekageøen. Lolland er eit paradis for syklistar. Der er det verkeleg flatt.

Langeland er 52 kilometer lang, men berre litt over mila brei, og eg syklar tvers over til Spodsbjerg, der eg trillar om bord i ferja som tek meg over Langelandsbælt til Lolland. Det går ein underleg skapning i land på ferjekaien denne dagen. Han dreg på ein stor trillekoffert, og på ryggen har han sekk. Det pistrete håret er samla i ein topp midt på hovudet. Han har slitne joggesko, ein sid blå vest over ei korterma skjorte med falma fargar. No stiller han seg opp i vegkanten, hevar tommelen. Kven vil plukke han opp? Ingen, synest det som. Snart er det berre vogntog att, men dei forsøker han ikkje å få skyss med. Han begynner å gå langs vegen, trekkande på den svære kofferten.

Det er misforhold mellom Google Maps og skilta som viser sykkelvegen til Nakskov. Sjølv ville eg ha valt ei rute mellom desse to, men eg har heilt slutta å tru på meg sjølv når det gjeld retning, og følgjer sykkelskilta, men etter nokre kilometer er eg tilbake ved ferjekaien. Eg snur og lar Google velje veg. Det strir i meg, det må vere feil retning, vinden bles imot, og eg trør tungt. Brått skjønar eg at eg syklar utan motor. Eg slår han på, og igjen får eg denne handa i ryggen.

Fløytespelaren frå Slovakia skal spele seg heilt til Finland i sommar.

På torget i Nakskov høyrer eg fløytespel. Det er renessansemusikk. Og der ser eg han, mannen frå ferja! Han må ha fått haik til slutt, for han sit no der på ein plaststol og speler. Eg låser Daisy til ein lyktestolpe, kryssar gata og seier: «Hei, hei, eg såg deg på ferja.» Meir skal det ikkje til for å starte ei samtale, om viljen er der, og det er han.

Han er frå Slovakia, fortel han, men hjarta hans ligg i Skandinavia. Her er så reint og ryddig, seier han, så trygt og fritt, fortset han, og eg vil jo berre høyre meir, og han seier at folk her er så venlege, og denne sommaren skal han spele seg opp til København, sidan inn i Sverige og deretter over til Finland. Nei, ikkje til Noreg, for der er det så dyrt, men han elskar Noreg. Han har vore der fleire gonger, for han har spelt på gata i 30 år, seier han, og peiker på ein handteikna plakat: «30 years playing in the streets.»

– Eg veit at eg ser ung ut, men eg er faktisk snart 50 år, seier han.

Sjølv ville eg trudd han var nærare 60, så det er ikkje noko å kommentere. Eg set meg ved eit bord på ein utekafé, og i tankeløyse blir eg sitjande med andletet mot fløytisten. Han speler ein ny song, og kvar gong eg kikkar opp, ser han rett på meg. Han hever augebryna i ei slags helsing, eg nikkar attende. Når han er ferdig, ser han på meg, held blikket, til eg skjønar at eg skal applaudere. Eg klappar, ikkje mykje, men nok til at nokre fleire hiv seg på. Han bukkar. Faen, no sit eg i saksa. No må eg sjølvsagt klappe etter neste låt også, klapp, klapp, klapp. Og neste, klapp, klapp. Han bukkar igjen, ropar over til meg.

– That was a song from Sweden.

Eg held tommelen opp, men så kjem takk og lov servitøren til bordet med noko som i menyen blei kalla bruschetta, men dette er ikkje bruschetta slik eg kjenner det, med rista brød og påfyll. Dette er ein slags deigete pai, og det er ikkje nokon usmak, men bruschetta er det ikkje.

Eg høyrer at servitøren er norsk. Ikkje etnisk norsk, men han har budd på Elverum, fortel han, på Kongsvinger, Hamar, Raufoss, og dei siste 18 åra har han budd her i Nakskov.

– Er det noko eg bør sjå her i Nakskov?

– Ja, kyrkja er fin, seier han.

– Kva med sukkermuseet?

– Ja, det ligg lige opp i gata her.

– Er det verdt eit besøk?

– Ja, om du likar sukker.

Takk og pris er sukkermuseet stengt. Så interessert er eg ikkje i sukker.

Det var på YouTube eg kom over ein amatørmessig film om Dansk Sukkermuseum, og eg tenkte at det var underleg å legge eit slikt museum her på Lolland. Men så viser det seg at Danmark er storprodusent av sukker. Det byrja under Napoleonskrigane, då sjøvegen til sukkerplantasjane i Karibia blei utrygg. I Tyskland fann dei på å utvinne sukker frå beter, og store delar av Lolland blir planta til med sukkerroer. Sjølv i dag kjem over 70 prosent av sukkeret som blir konsumert i Noreg, frå Danmark, og det takka vere rause subsidiar frå EU. Ja, vi har vel alle kjøpt kilospakningar med Dansukker?

På veg mot Dansk Sukkermuseum ser eg den store sukkerfabrikken, og det er nok på grunn av det overveldande fabrikkanlegget at eg syklar forbi museet, men så får eg snudd, og oppdagar til min store letnad at museet er stengt på måndagar. Så interessert er eg ikkje i sukker, og klokka er alt over to, meir enn halve dagen har gått. Eg må vidare og stiller Google Maps inn på Nykøbing. Det er seks mil.

Som hotelldirektøren i Rudkøbing nemnde, er det flatt på Lolland, og der det er flatt, er det lett å bygge vegar. Alt som krevst av ein vegingeniør, er eit kart og ein linjal, og slik er vegane her, linjalrette. Det er keisamt å sykle slike endelause strekker, og så er det denne svimlande varmen og knapt skugge, for her er åkerland med gras, korn og sukkerroer i alle himmelretningar.

I fyrstninga tenkte eg at eg har aldri vore på Lolland før, og det å utforske upløgd mark er alltid spanande, men brått ser eg eit skilt og skjønar at eg har vore på Lolland mange gonger: Rødbyhavn.

På interrail har eg teke nattoget frå København til Hamburg og har vakna til rykk og skramling idet toget køyrde inn på ferja mellom Rødbyhavn i Danmark og Puttgarten i Tyskland. Det at eg alt har vore her, tek den siste piffen. Når eg kjem midtvegs, finn eg togstasjonen i Maribo. Eg kjøper billett – og pladsbilet – til Nykøbing.

Hausten 1933 starta den norske arbeidarrørsla opp Tiden Norsk Forlag, og ei av dei fyrste utgjevingane var ein roman av den unge, talentfulle Axel Nielsen – eller, som han kalla seg, Aksel Sandemose. Han var fødd og oppvaksen i Nykøbing, men året han fylte 30, flytta han til Noreg. Mor hans var frå Skedsmo. Men som det heiter: Du kan ta Nielsen ut av Nykøbing, men aldri Nykøbing ut av Sandemose.

Dette blei tydeleg i romanen En flyktning krysser sitt spor, som delvis er sjølvbiografisk. Han handlar om mordaren Espen Arnakke frå byen Jante. Den merkelege, psykologiske romanen skapte forvirring hos meldarane, og sjølv om fleire hadde problem med å setje ord på kva det var dei likte, var alle einige om at boka var eit meisterverk som ville sette spor etter seg. Det fekk dei jo rett i.

Kvar kveld undervegs har eg lese nokre sider, etter kvart med ulyst, for det er ei skremmeleg og fragmentarisk bok, men for to kveldar sidan kom eg til det som har gjort henne udøyeleg. På side 67 formulerer forfattaren Janteloven: Du skal ikkje tru du er noko, og så vidare. Lova skildrar gifta i dei danske småbysamfunna og det misunnelege menneskets trong til å bryte og trykke ned andre.

«Jante og Nykøbing er den same byen», sa Sandemose sjølv, «så lenge det gjeld omrissa, naturen, dei daude tinga. Menneska kan ein like gjerne setje til Ribe eller Arendal».

Eg hoppar av toget ein stasjon før Nykøbing. Dei siste kilometerane inn mot byen, som har fått eit herostratisk ry gjennom litteraturen, skal eg sykle. På veg over brua til Falster ser eg byen, og han er mykje større enn eg hadde førestilt meg. Eit enormt sukkerfabrikkanlegg ruvar mot aust, og mot nord eit aude hamneområde av betong og asfalt med lagerskur, siloar og kranar, og alt dette strekker seg som ei kald sperre mellom bykjernen og sjøen. Eg hadde sett omrissa av Nykøbing som ein småbyidyll, men dette minner meir om ein engelsk industriby.

Eg syklar langs hamna og opp til eit torg. Der set eg meg på ein murkant for å søke etter hotell på telefonen.

Det går kaldt nedetter ryggen på meg.

På Google får eg opp tre Nykøbing.

Men pokker ta, kva er no dette?

Det syner seg at det er tre Nykøbing i Danmark. Det er Nykøbing på Falster, som eg er komen til, det er eit anna Nykøbing på Sjælland, og så er det eit tredje Nykøbing som ligg nord på Jylland. Og det er det som er barndomsbyen til Aksel Sandemose. Eg er altså i feil Nykøbing, er det mogleg?

Kan eg skulde på nokon? Ja visst kan eg det:

Hei, Trygve Åslund frå Hunndalen! Du skal ikkje tru at du er noko, og du skal ikkje tru du er klokare enn oss. Du skal ikkje innbille deg at du er betre enn oss eller veit meir enn oss. Og éin ting til, Trygve Åslund: Du skal berre ikkje tru at du kan lære meg noko.

Nykøbing skuffar på fleire vis, for det einaste hotellet i byen ligg fem kilometer utanfor sentrum. Eit forretningshotell i eit omland av business parks.

Hallgeir Opedal

Framhald neste veke: Vi skal til Odense, men legg vegen om Møn for å kikke på innvandrarøya Lindholm.