Ida Lødemel Tvedt

ida@dagogtid.no

Eg var på reise gjennom Tyrkia og Georgia av to grunnar: 1. Erdogan hadde gått på ein gigantisk smell i lokalvala i Tyrkia, noko som overraska heile verda, og 2. det gjekk storpolitiske rykte om at Georgia var det neste landet på ønskelista til Putin, og at regjeringspartiet, Den georgiske draumen, no lét seg utpresse for å tekkast Kreml.

Eg hadde reist med buss, tog og minibuss frå Istanbul til Ankara, tvers over landet frå vest til aust, frå Europa til Asia, frå sommar i Bosporossundet til snø i Anatolia.

Den 20. april gjekk eg til fots over grensa frå Tyrkia til Georgia, langsmed Svartehavet, gjennom ein passkontrollbygning som kjendest som ein flyplass. På andre sida av grensa endra alt seg: valuta, alfabet, metodane for å lokke folk inn i taxiar.  

Eg tok minibuss til Batumi. Der vandra eg rett inn i ein demonstrasjon på Europaplassen. Barn, gamle, skeive ungdommar og folk i rullestol song EU-songar og nasjonalsongar og dansa rundt eit gigantisk, asurblått EU-flagg som dei strekte ut og blafra med slik at stjernesirkelen blei ein båt på ope hav.

Langt ut i natta heldt dei fram, midt i den oljerike resort-byen. Å krysse grensa inn i denne rikdommen kjendest som ein nakkesleng etter å ha skrangla meg gjennom dei harde fjella på den tyrkiske sida av grensa.  

David og Marika, to demonstrantar i Batumi.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Midtvegs på ei 27 timars togreise frå Ankara til Kars las eg nyhenda om at Den georgiske draumen ville innføre den såkalla utanlandsagentlova, trass i demonstrasjonane førre gong dei foreslo ho. Lova krev at alle medium og menneskerettsorganisasjonar som får meir enn 20 prosent av midlane sine frå utlandet, registrerer seg som «utanlandske agentar».  

Kritikarar meiner at lova i realiteten er ei knebling av det sivile samfunnet, klipt og limt frå ei tilsvarande lov som Kreml bruker for å halde folket sitt i sjakk. «Den russiske lova» kallar dei ho, og konspirasjonsteoriane florerer om at Russland i det skjulte tvingar regjeringa til å innføre ho, under truslar om invasjon, eller at grunnleggaren av Den georgiske draumen, ein milliardær som har tent formuane sine i Russland, framleis trekker i alle trådane og berre sikrar eigne pengeinteresser.

Brussel åtvarar om at ei slik lov vil gjere at det spøker for georgisk medlemskap.

Av alle landa som låg an til å nærme seg opptak i EU i fjor ­­­– Ukraina, Moldova, Bosnia-Hercegovina og Georgia – er Georgia det einaste landet som ser ut til å bevege seg i motsett retning, vekk frå Vesten.

Midt inne i Tyrkia, forseinka av diverse transportproblem, var eg redd eg skulle komme for seint fram til Georgia for å få med meg dei massive folkemengdene som hadde strøymt ut i byen og blokkert hovudgata – men det viste seg at dei berre så vidt var i gang.

Eg kjem tilbake til alt som skjedde undervegs. Eg må byrje med slutten, med den aller siste dagen på reisa, då eg i ein nyhenderedaksjon ved fredsplassen i Tbilisi møtte Dominik Cagara, ein polsk journalist som viste seg å vere ein sjølvlært nynorskskrivar.  

– Eg kjem frå ei avis som heiter Dag og Tid, sa eg. 

– Nynorskavisa?, sa den unge og openbert gneistrande intelligente polakken. 

Som ungdom reiste Dominik til Jæren for å vitje ein ven frå ei språkutveksling. Der høyrde han om nynorsk, blei sjarmert av nærleiken mellom skriftspråket og det norske dialektlandskapet og bestemte seg for å lære seg språket.

No har han budd i Georgia i tolv år, der han skriv for Open Caucasus Media, eit engelskspråkleg mediehus som rapporterer frå heile Kaukasus. Dei har dekt demonstrasjonane minutt for minutt den siste tida; kontora ligg rett ved hovudgata der eg kvelden før hadde stått i enorme massar av demonstrantar.

Stemninga i redaksjonslokala var ung og konsentrert, broten av brå begeistring då den eine journalisten fekk melding om at ein økonom ho openbert såg opp til, hadde blitt lauslaten frå fengsel i Aserbajdsjan. Ho spratt frå stolen, gliste rørt, byrja ringe rundt, orientere seg. 

ILT: Korleis har den siste veka vore? 

DC: Utmattande. 

ILT: Med alt som skjer i Kaukasus akkurat no, og med all merksemda som det nye lovforslaget og protestane får i internasjonale medium, fryktar eg at eg, som ein utanforståande, blir distrahert av dei mest dramatiske overflatehendingane, slik at eg ikkje ser det store biletet. Er det rett å sjå på denne våren som ein skjebnetime for Georgia? 

DC: Ja. Alle tabu har blitt brotne og no må georgiarar velje kva retning landet vil gå. Tidlegare var det utenkeleg for ei regjering å ope støtte illiberale verdiar og antivestleg politikk, men ikkje no. Den noverande statlege korrupsjonen er eineståande, det same med undertrykking av ytringsfridommen, institusjonalisert homofobi og kvinnehat. Georgiarar står ved eit avgjerande vegskilje. Dei må forstå at det no ikkje finst anna val enn mellom den historiske sjansen til å integrere seg med EU eller å falle tilbake inn i den russiske innverknadssfæren. Det fordrar at ein tar eit endeleg val om kva slags verdiar ein vil halde fram med å bygge dette landet på. 

ILT: Etter at protestane braut ut for nokon dagar sidan, blei det sagt at ein skulle ta ein pause fram til neste runde med behandling av lovforslaget, men eg har vore på demonstrasjonar i både Batumi og Tbilisi dei siste dagane, og der fekk eg inntrykk av at ingen har tenkt å jenke seg med det første. Er ting i ferd med å eskalere?  

DC: Dette er berre byrjinga. Retorikken blir skarpare. Eg lurer på kva som vil skje når folk innser at denne lova kan bety slutten for Georgias draum om EU-medlemskap. Det har ikkje vore klart kvar regjeringa står i dette spørsmålet, men no har dei byrja hinte om at kanskje vi eigentleg ikkje treng EU. For nokre dagar sidan sa statsministeren at Georgia kanskje ikkje skal sikte mot EU-medlemskap likevel. Det vågar dei å seie sjølv om 85 prosent av georgiarane vil inn i EU. 

Dominik Cagara, polsk journalist og ven av nynorsken som har budd i Georgia i tolv år.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

ILT: Eg blei overraska då eg for eit par dagar sidan stod blant demonstrantane på Europaplassen i Batumi og merka at eg blei rørt til tårer. Patosen i den scena vekte ikkje det minste ironisk distanse i meg. Eg blei bevega, samstundes som det heile trass alt også kjennest som ein eksotisk fiksjon. Vi nordmenn er jo vane med å sjå på EU berre som eit tregt og fjernt byråkrati. Korleis ser eigentleg EU ut herifrå? Kva er det dei føler, desse demonstrantane som samlar seg i gatene kvar kveld, inntulla i EU-flagg?  

DC: Folk i Vesten bør forstå at det som kan sjå ut som tungt byråkrati for dykk, kan vere svært attraktivt for folk i Kaukasus og på Balkan. Eit EU-direktiv ser ikkje berre ut som ein tørr og treg regel i eit land av vill kapitalisme, som Georgia, der ein ikkje har noka form for arbeidsrettar eller forbrukarrettar, eigentleg ingen standarar for noko som helst. Det er ei vid kløft mellom den austeuropeiske og den vestlege venstresida. Den største forskjellen er at i land som har lidd under ikkje-demokratiske regime, så ser mange på EU som ein garantist for stabilitet. Og medan den vestlege venstresida har sett på Nato som ein aggressiv allianse, ser vi på alliansen som fredsbevarande. Krigen i Ukraina har sant nok fått mange i Vesten til å justere haldningane sine. Når ein lever under konstant trussel frå Russland, ser Nato ut som den einaste tryggleiksgarantien. De ser det ikkje slik i Noreg. De grensar til Russland, men den nærleiken kjennest ikkje så farleg.  

ILT: Ein byrjar merke han litt.  

DC: Ja. Eg har ofte blitt forklart av vestlege kvifor EU hadde vore betre utan landa i aust, og då spør eg: Betre for kven? Det er så mykje ideologi i spel, så mykje hegning om snevre eigeninteresser. Dette er noko vestlege venstresidefolk nøler med å innrømme, fordi dei liker å tru at dei er moralsk overlegne. Dette er eit sårt tema for meg, fordi eg ikkje vil at venstresida skal vere så splitta som ho er. Men som sentraleuropear har eg agg mot den vestlege venstresida.  

– Dette er den heilage tre­eininga av splittande tema: abort, innvandring og LHBT

Dominik Cagara

ILT: Mange peiker på at det ikkje gir politisk meining for regjeringa å ta opp att dette lovforslaget nett no, eit halvår før neste parlamentsval. Kvifor ikkje berre unngå demonstrasjonane og vente til dei har vunne valet, og så presse gjennom lova då?  

DC: Det er tragisk at det har blitt så vanskeleg å fatte kva som eigentleg skjer. Det minner meg om å vere i Russland, der ein alltid må gjette seg fram til kva som skjer bak lukka dører. Det var ikkje slik som dette i georgisk politikk. Georgia har ikkje vore eit slikt land, men no finst det brått ikkje lenger nokon konsensus om kva i all verda det er som skjer. Det var denne regjeringa som innførte lova mot diskriminering av LHBT-personar, og no implementerer dei plutseleg ein motsett lov, basert på anti-LHBT-propaganda liknande den dei har i Russland. Desse brå endringane seier noko om kor lite ideologiske politikarane her er; dei tener berre skiftande interesser. No prøver ein brått å sverte alt som er vestleg. Eg får meg ikkje til å tru at denne regjeringa no handlar ut frå ein slags djup, ibuande konservatisme, slik som Viktor Orbáns folk i Ungarn eller den førre polske regjeringa. Dei var ekte konservative, dei trudde verkeleg på det dei sa. Eg trur ikkje den georgiske regjeringa trur på det dei seier. Denne regjeringa er ikkje ideologisk, ho er opportunistisk. Dette dreier seg om enkeltpersonar, ikkje politikk. Det handlar om finansielle interesser og korrupsjon.  

ILT: Du nemnde LHBT-lova. Det forbløffar meg at dette sakskomplekset har blitt eit hovudtema i kulturkrigane her òg. Det er sikkert ignorant av meg, men eg ville ha trudd at vi var for langt aust for slikt. Korleis skjedde det, og når skjedde det? I demonstrasjonane dei siste dagane har eg blitt slått av at forsamlinga var så veldig ung, og så skeiv.  

DC: Konflikten går tilbake til 2015, då det første forsøket på å halde ein fredeleg demonstrasjon for LHBT-rettar blei møtt med valdeleg motstand frå ortodokse kristne og konservative grupper. Fleire blei nesten drepne der og då, lynsja av mobben. Sidan den gong har det blitt eit stadig meir politisert spørsmål og ein prøvestein for georgiske styresmakter om dei klarer å sikre alle borgarar retten til fredeleg forsamling, uansett kor kontroversielle slagorda deira er. 17. mai-demonstrasjonane har vore lakmustesten i fleire år: Politiet har forsøkt å oppretthalde tryggleiken, trass i mobilisering frå den georgiske ortodokse kyrkja og nokre høgreekstreme konservative grupper. Men situasjonen endra seg drastisk med fullskalainvasjonen av Ukraina, då endra heile utanrikspolitikken seg. Plutseleg slutta den georgiske regjeringa seg til den russisksponsa demoniseringa av skeive saker. Homofobi har lenge vore eit russisk eksportprodukt som har vist seg å vere effektivt i mange land. Ein politiserer kjønnsspørsmål i eit forsøk på å splitte samfunnet langs desse linjene. I mange europeiske land blir desse sakene brukte internt som ein avleiingsmanøver frå meir presserande problem. Dette hjørnet av kulturkrigen inkluderer ofte også tema som abortrettar og innvandring. Dette er den heilage treeininga av splittande tema: abort, innvandring og LHBT.  

ILT: Utanlandsagentlova kjem til å bli vedteken 17. mai, trur du ikkje?

DC: Det står ikkje klart for meg. Dei har alt gitt seg éin gong, og det er mogleg at dei gir seg igjen. Men det vil i så fall vere audmjukande for dei. Kanskje eg er naiv, men eg klarer framleis ikkje fatte at denne regjeringa, som jo nettopp var provestleg, plutseleg skulle gjere dette. Noko er i gjære.  

ILT: Kor sterk er frykta for at Georgia er det neste landet på ønskelista til Putin? 

DC: Den frykta har alltid vore der. Georgia har fleire traume, krigen mot Russland i 2008 er berre eitt av dei. Område av Georgia er i praksis okkuperte av Russland, sjølv om dei områda i stor grad er nøgde med det. Eg trur ikkje dynamikken er svartkvitt, men mykje tyder på at den noverande regjeringa fryktar Russland. Kanskje blir dei utpressa. Mange trur det. Eg er ikkje så sikker. Men her finst ei ekte uro for kva Russland har av planar for Georgia.  

Den kvelden slutta eg meg til demonstrantane for tredje kveld på rad, før eg sklei unna og gjekk ein siste tur gjennom gamlebyen. Der blei alt brått heilt stille, som før ein tsunami, og eg blei i stuss om det var trygt å halde fram, gjennom den brått aude, mørke brusteinsgata. I ei lita lysning på andre sida av smauet forstod eg kvifor alt hadde verka så dødt. Der sat og stod om lag hundre politimenn, som ein løveflokk, heilt stille. Eg nikka til dei, dei nikka tilbake, og eg tenkte at dei nok var der i tilfelle demonstrantane skulle snirkle seg inn i turiststrøka.  

Den natta marsjerte demonstrantane forbi hotellvindauget mitt. Eg sovna til slagorda deira og drøymde rare, geopolitiske stordraumar før eg i firetida måtte ørske meg mot flyplassen.  

Rett før denne avisa går i trykken, slår politiet ned på demonstrantane med vald, tåregass og gummikuler. Titusenvis hadde tatt til gatene i ein «marsj for Europa». Tidlegare i veka talte stats­minister Irakli Kobakhidze. Parti­leiinga i Den georgiske draumen seier at dei for lengst ville ha samla landet og fått slutt på polariseringa, om ikkje det var for utanlandsk innblanding. Dei hevda at framande makter i den georgiske opposisjonen bevisst trekker Georgia inn i ideologiske konfliktar. 

Regjeringa siktar mot å vedta utanlandsagentlova 17. mai. Dagen er ikkje tilfeldig vald: Den internasjonale dagen for homofile rettar førte for eit tiår sidan til valdelege samanstøytar i gatene i Tbilisi. Den ortodokse kyrkja erklærte nyleg den same datoen for kjernefamiliedagen. Og slik gjekk det til at skeive rettar blei ein heilt sentral progressiv markør i Georgia, einstydande med å vere europear.

Eg sovna til slagorda deira og drøymde rare, geopolitiske stordraumar. 

Dominik meiner likevel at regjeringa overvurderer kor mykje mobilisering dei kan forvente å få ut av kristenfolket ved å velje akkurat denne dagen å vedta lova på. Han sa også at problemet med demonstrasjonane mot lova er at dei manglar leiarar og krav. Dei er mot mykje, men dei veit ikkje kva dei er for, meinte han.

Noko kjem uansett til å skje. Samstundes som Noreg om eit par veker feirar nasjonaldagen, kjem gatene i Batumi og Tbilisi til å vere fylte med marsjerande kroppar sveipte i EU-flagg, og gråsonene der borte vil få nye sjatteringar, i ein skjebnesvanger interessekamp mellom eit tilsynelatande leiarlaust folk som vil vestover, og ei regjering som kanskje ikkje veit heilt kva ho vil, men som i alle høve oppfører seg kryptisk.  

Framhald