«Der er neppe noget sted i Verden, hvor det bliver sagt saameget dumt som i et Malerigalleri. Forsaavidt er man heldig ved ikke at forstaa Sproget her: man forstyrres ikke af de Omkringstaaendes Bemærkninger.»

Eg kunne ikkje sagt det betre sjølv, Alexander Kielland.

12. mai 1878 drog 29 år gamle Kielland åleine til Paris, og ei dryg veke seinare stod det fyrste av ein liten serie reisebrev på trykk i Dagbladet, Fra en tilfældig Korrespondent.

I 1991 vart desse med då professor Owe Apeland (1919–2014) valde ut tekstar av Kielland og Gyldendal gav ut boka Løvene i Fontainebleau – reisebrev og novelletter fra Paris, ei bok eg på slump plukka med meg frå eit antikvariat i Stavanger i vinter.

Boka las eg i badekaret heime. Skildringane av naturen, menneska og den franske kulturen var levande og morosame. Måten Kielland møtte byen på, tala til meg, og eg fekk ei heureka-oppleving: Eg skal oppsøkja Kiellands Paris! Iallfall noko av det.

May Linn Clement dreg på ferie mellom Barcelona og Paris.

Så her står eg ein sommardag i august øvst i den botaniske hagen, Jardin des Plantes, med «de smukkeste Træer i Paris» og klyp meg i armen: Her var Kielland i 1878.

Eg spurde ei parkvakt etter vegen til sedertreet frå Libanon som vart planta her i 1735 av botanikaren Bernard de Jussieu (1699–1777), «der siges at have bragt Stiklingen til den hjem i Frankrige i sin Hat».

Når Kielland skildrar treet 143 år seinare, er stamma tre meter i omkrins*, «og Grenene strække sig fladt ud i et utroligt Omfang. Det er et forunderlig imponerende Træ, enten man staar under det, eller man fra Taarnet, der kroner Labyrinten, ser ned paa de mægtige Grene, der ere bedækkede med tætte, lysegrønne Naale».

146 år etter Kielland – 289 etter Jussieu – er eg her. Treet er her, labyrinten og tårnet er her, og eg er her!

Eg tek handa på borken og vert både rørt og ør.

Tidsperspektivet, at dette treet har levd nettopp her og gjeve nye kongler sidan før den franske revolusjonen, gjer noko med meg, som om eit innvendig lyn stadfestar at eg finst, at eg er ein del av alt dette som har vore og er.

Det same hende då eg 18 år og to dagar gamal såg Eiffeltårnet for fyrste gong, eg måtte setja meg rett ned. Tårnet var så mykje større enn eg hadde sett føre meg.

For eg har vore i Paris før. Vegen min hit var både krunglete og lang, full av håp og knuste draumar.

Det største ynsket mitt som lita var å reisa til Paris. Ingen eg kjende, hadde vore der. Alt eg høyrde om denne byen, frå makronar og croissantar til mimarar og alpehuer, verka så forlokkande.

Far min sa – og dette passar eg på å minna han om så ofte som råd – at dersom eg klarte å spara nok pengar til å reisa, skulle han og eg dra til Paris.

Eg spara meir enn nok, men det vart ingen tur. Han hadde heile barndommen min på seg, men tok meg ikkje til Paris, som han lova.

Då eg var elleve år, arrangerte Nestlé ein teiknekonkurranse. Fyrste premie var ei reise til Paris og Disneyland, eg teikna og sende inn. Det var ikkje utenkjeleg at eg skulle vinna; året før hadde storesyster mi vunne ein teiknekonkurranse hos same selskap: ei optimistjolle med Nesquik-segl.

Brevet frå Nestlé kom i posten. Eg vann! Andrepremien, eit fotoapparat.

Ungdomsskulen byrja med ein ny gneiste, eg kunne læra fransk i valfag. Me var seks elevar som ville ha fransk, det var for lite til å danna ein klasse. Så det vart tysk.

I tenåra kom nye kulturelle impulsar frå landet eg lengta etter, det heile toppa av musikalen Moulin Rouge! i 2001. Nicole Kidman som kurtisør og den store stjerna ved danseklubben på Montmartre, Ewan McGregor, som håplaus forelska, fattig poet. Alt fletta saman med popmusikk frå 1900-talet.

Eg byrja på vidaregåande same år som Herborg Kråkevik gav ut albumet Eg og Edith. Herborg ovundra eg frå før, no fall eg pladask for Edith Piaf, og den vonde historia om den vesle dama med den store stemma. I ei skuleoppgåve skulle me, med valfritt kunstuttrykk, løfta fram ei viktig, død kvinne. Sjølvsagt valde eg Edith Piaf. Komposisjonen eg bygde av kartong, gamle medisinflasker og pilleglas, heng framleis på ein vegg i barndomsheimen.

Eg var 17 då eg kom over ein ny konkurranse, denne gongen hos reisebyrået Travellink: Skriv eit dikt til den du vil ha med deg, og vinn ei helg i Paris. Ein månad tidlegare hadde eg slått opp med kjærasten min, og angra sårt. Så eg skreiv eit dikt, sende det inn, og denne gongen vann eg fyrstepremie.

7. mai 2004, to dagar etter eg fylte 18 år, sat eg på flyet til Paris. Utan far, men med han som tok meg tilbake. 

18 år og to dagar gamal såg Eiffeltårnet for fyrste gong.

«Det er ikke til at undres over, at denne store By gjør den Fremmede, især den der kommer fra smaa Forholde, ganske fortumlet», skeiv Kielland. Det hadde han rett i.

Fyrste utfordring var å finna hotellet. Det låg ved Notre Dame, i gata Rue. Det var iallfall det eg trudde, til frustrasjon for taxisjåføren. Han vifta aggressivt handa mot alle gatene me passerte, og ropa: «Rue! Rue! Rue!»

Eg kunne ikkje fransk, berre tysk, men slik lærte eg at rue på fransk betyr gate.

Andre kneik var tida me hadde valt å reisa på. Den einaste heile dagen me fekk i Paris, var laurdag 8. mai. Frigjeringsdagen! Alt er stengt i Frankrike på frigjeringsdagen. Utanom Disneyland, då.

Men eg fekk sett Triumfbogen, vore i toppen av Eiffeltårnet og teke kjærastebilete framføre Notre Dame med fotoapparatet eg vann då eg var elleve. Forholdet tok slutt, igjen, så ingen av desse bileta kjende eg det rett å dela på sosiale medium då katedralen brann i 2019.

«Ich bin krank», mumla eg, på skuletysk.

Barndomsbiletet eg hadde av Paris, var ikkje ekte – det var ikkje som i musikalen En amerikaner i Paris (1951), der alle er med på dansen – men biletet mitt av byen er vorte nyansert gjennom gjentakande besøk, og no er eg her igjen.

Eg legg opp dagane med éin fastlagd aktivitet, så kan eg heller gå dit nasen peikar etterpå – sniff, sniff, er det franske ostar og champagnebobler eg kjenner?

På føremiddagen hadde eg ei avtale i la belle époque. Tivolimuseet Musée des Arts Forains har den største samlinga av gamle tivoliattraksjonar i Europa. Det meste kjem frå la belle époque, den skjønne tida, frå 1870-åra og til fyrste verdskrig i 1914.

Dette samsvarar med Kielland sine opphald i Paris. Det siste reisebrevet han skreiv, er datert 13. november 1904, halvtanna år før han døydde. Då var metroen, som opna i 1900, den store nyvinninga. Frå gateplan såg det underleg ut korleis menneskestraumen flaut mot desse nye nedgangane midt på fortauet og vart borte, «ligesom Vandet i Badekaret, naar det paa Slutten suges ned i det svingende Hul».

I museet vart eg guida rundt på engasjerande vis og fekk både høyra om og prøva attraksjonane, som i si tid var meinte for vaksne. Alt var ekte og vel bevart, og alt fungerte framleis.

Her køyrde eg karusellar, spelte mekanisk hesteveddelaup og fekk trø på den siste av tjue sykkelkarusellar som er att i verda. Den er laga av engelskmenn, og korleis veit ein det? Jo, han går med klokka, ikkje mot, som dei andre merry-go-round-ane frå denne tida.

Delar av Woody Allen-filmen Midnight in Paris (2011), som fetisjerer Paris endå meir enn eg sjølv gjorde, vart spelt inn her i dette museet.

Sykkelkarusellen går med klokka, ikkje mot, som dei andre merry go round-ane frå denne tida.

Det er mykje å gjera og sjå i Paris som eg ikkje gjer og ser andre stadar.

Det overraskar meg kor mykje folk les her. Det verkar som om dei alltid har ei pocketbok lett tilgjengeleg. Ikkje nye, men gamle, slitne bøker av store forfattarar. Det er Bukowski i parken og Vergil på metroen. Mange har verken veske eller sekk, det ser ut som alt dei har teke med seg ut døra om morgonen, er ei bok, og det skal ikkje mykje ledig tid til før dei opnar henne heller.

Eg såg ein smal film i ein gamal kino midt på lyse dagen – det er slikt eg kan finna på å gjera i filmbyen Paris – då noko hende med filmrullane og alt gjekk i svart. Lyset i salen kom på, og ei eldre dame som sat nokre tomme sete bortanfor meg, såg på meg med eit oppgitt andlet og sa noko eg tolka som: «Arg, er det ikkje berre typisk?» Eg svara med eit uttrykk som spegla hennar, me smilte kjapt, før ho trylla fram ei pocketbok av Balzac og byrja å lesa. Etter nokre minutt var filmen i gang igjen.

Det er noko med det å verta sett og anerkjent i eit anna land av nokon du ikkje betalar. Og spesielt i Paris.

Så er det butikkane. Eg gjekk langs den ureine Seinen og tenkte med Kielland at her er «en liden, elegant Duft av Bedærvethed», då eg smatt innom ein butikk som sel sennep. Punktum. Sennep på glas og sennep på tapp. Hugs å ta med eige glas.

Ein butikk sel sennep. Punktum. Sennep på glas og sennep på tapp.

Ein annan eg såg, sel hengelåsar, og berre det. Veggane er fulle frå golv til tak med hengelåsar.

«Tilsidst holder man op med at forundre sig, og om jeg en Dag stødte paa en stor Butik for bare Tandstikker, vilde det neppe forbause mig.»

Eg lener meg inntil den gamle trestamma og rotar i berenettet etter vassflaska mi. Å hugsa å drikka nok vatn, spesielt i denne varmen, er sjukeleg innprenta på hjernen.

Støtt ser eg etter drikkefontener, må syta for at flaska alltid er full, men denne jakta etter nytt vatn trur eg kan ha gjort meg dårleg.

Kvelden før spaserte eg i området rundt Bastillen og fylte i flaska mi for kvar drikkefontene eg passerte.

Det nærma seg tida for reservasjonen på Chez Paul, ein klassisk fransk bistro i Rue. To løvehovud stakk ut frå veggen der gata byrja. Eitt av dei med ein kontinuerleg vasstråle ut av munnen, så eg fylte opp flaska og svelgde unna nokre gode slurkar på veg til bistroen, der eg vart plassert ved bordet inst inne.

Det starta som ei autentisk fransk oppleving, både klientellet og personalet var som teke rett ut frå ein film av Jean Renoir, og heldt fram i same stil.

Eg tinga eit glas champagne med det same og såg på menyen, oh là là! så mykje freistande!

Bordet vart fylt opp med franske rettar. Harepaté og sniglar. Suppe kokt på kalvehovud, med bitar av hjerne og feittklumpar flytande. Og ein enorm porsjon konfitert and.

«En Erfaring, man gjør, er, hvor utroligt lidet den Smule Stuefransk, man har hjemmefra, slaar til, naar man kommer mellem Franskmænd», skriv Kielland. «Kundskaber reduceres til: Pardon, merci og bon jour! og med dette Ordforraad risikerer man, om end ikke at sulte ihjel, saa dog at spise alt det, man mindst synes om.»

Ikkje eit vondt ord om hjerne og sniglar, altså! Alt før eg byrja å eta, vart eg varm i hovudet, sveitten pipla, eg kjende ein kvalme stiga frå magen og opp mot halsen, og pardon-a meg fram til toalettet. «Ich bin krank», mumla eg, på skuletysk.

Det må ha vore løvefontena på veggen, og mordvåpenet? Ureint vatn.

Middagsselskapet mitt åt med dei makta, men eg måtte kasta inn den raudruta servietten og sa «merci» og «bon jour!», sjølv om det var kveld.

På vegen vekk derifrå passerte eg fontenene på veggen igjen. Eg skulte mot den spyande løva; det var deg, var det ikkje! Greitt nok at eg har med meg Løvene i Fontainebleau, men eg hadde verkeleg ikkje tenkt å enda kvelden med eit løvefontene-blæh!

Drikkefontene, eller berre pynt?

Eg er godt dulla inn i Paris og fortida når notida hamrar på døra og klaskar meg i andletet.

Krona er rekordsvak målt mot euroen, melder dei norske avisene.

Generasjonen min kan ikkje høyra snakk om euro og kurs utan å leggja til at dei hugsar då han kosta åtte kroner. Men det er lenge sidan no. «Lær deg tretten-gangen», rår NRK, som eit ferietips.

Det siste året har det gått som eit refreng i nordmenn å påpeika og klaga over kor dyrt alt er vorte. Å byggja terrasse, byggja steinmur og dra på ferie. Det er altså vorte så dyrt, men dei gjer det likevel.

 Eg skal iallfall ikkje klaga. I staden vert eg sitjande under det snart 300 år gamle treet og forhandla med meg sjølv, rettferdiggjera pengebruken.

Ok, eg røykjer ikkje, snusar ikkje, kjøper ikkje dyr narkotika. Fargar ikkje håret, skyr shopping og drikk gratis vatn frå ei dyr flaske. Sacré bleu, eg må då kunna unna meg eit glas champagne til den konfiterte anda.

I tillegg er det ei oppleving som er vanskeleg å setja prislapp på, å få sitja her, inntil denne sederen.

«Isandhed – jeg misunder ikke den, der kommer hit for at bedømme; han kan neppe gjøre Andet end at anvende hvad man kunde kalde – den kronologiske Methode: at prise det Gamle og fordømme det Nye.»

Herre min flosshatt, eg vert trøytt i Paris!

Siste kveld av ferien har eg det som Kielland; augo fell igjen med eit lite smell, og ein tjuv kunne ha plyndra heile husværet utan å forstyrra svevnen min. «Kun mine smukke, blanke Tyvefrankstykker kan ingen faa fat i, for dem har jeg brugt op.»

 May Linn Clement

May Linn Clement er fast teiknar og
skribent i Dag og Tid.

*Etter ferien sender eg e-brev til Jardin des Plantes og spør etter omkrinsen på stamma i dag. Ein skogbruksekspert måler diameteren til 150 centimeter, som gjev ein omkrins på 471 centimeter.