JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

ReportasjeFeature

Om Gud og lausriving

Siste dag i oktober i 1880 lét Dia í Geil seg døype i hamnebassenget i Tórshavn, og etter det skulle Færøyane aldri bli det same.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
I hamnebassenget om lag her lét Dia í Geil seg døype grytidleg ein kald oktobersøndag for snart 150 år sidan. Det var starten på vekkinga som gjorde Brødrasamkoman til eit livskraftig samfunn som framleis styrer mykje på Færøyane.

I hamnebassenget om lag her lét Dia í Geil seg døype grytidleg ein kald oktobersøndag for snart 150 år sidan. Det var starten på vekkinga som gjorde Brødrasamkoman til eit livskraftig samfunn som framleis styrer mykje på Færøyane.

Alle foto: Hallgeir Opedal

I hamnebassenget om lag her lét Dia í Geil seg døype grytidleg ein kald oktobersøndag for snart 150 år sidan. Det var starten på vekkinga som gjorde Brødrasamkoman til eit livskraftig samfunn som framleis styrer mykje på Færøyane.

I hamnebassenget om lag her lét Dia í Geil seg døype grytidleg ein kald oktobersøndag for snart 150 år sidan. Det var starten på vekkinga som gjorde Brødrasamkoman til eit livskraftig samfunn som framleis styrer mykje på Færøyane.

Alle foto: Hallgeir Opedal

22661
20241004

Les også

Færøyane består av atten store øyar og nær åtte hundre småøyer, holmar og skjer. Sandoy er mi niande øy, og med den har eg då vore på halvparten av hovudøyane.

Færøyane består av atten store øyar og nær åtte hundre småøyer, holmar og skjer. Sandoy er mi niande øy, og med den har eg då vore på halvparten av hovudøyane.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Farvel, Færøyane!

Les også

Det var ein fiskar som oppdaga kvalflokken denne fredagsmorgonen, og så gjekk alarmen. Det blei bestemt at han skulle takast inn til Hvannasund. Der venta om lag hundre menneske som var varsla gjennom ei lukka gruppe på Facebook.

Det var ein fiskar som oppdaga kvalflokken denne fredagsmorgonen, og så gjekk alarmen. Det blei bestemt at han skulle takast inn til Hvannasund. Der venta om lag hundre menneske som var varsla gjennom ei lukka gruppe på Facebook.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Grinda kjem!

Les også

Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.

Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Turistinvasjonen har gjort Johan Jógvanson til den sintaste bonden på Færøyane.

Les også

Sauene er henta ned frå fjellet til garden til familien Lützen i Sydradalur for å bli klipte. Ein gong sa dei at ull var gull, men slik er det ikkje lenger. No blir det meste av ulla brend.

Sauene er henta ned frå fjellet til garden til familien Lützen i Sydradalur for å bli klipte. Ein gong sa dei at ull var gull, men slik er det ikkje lenger. No blir det meste av ulla brend.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Om sau og sjølvstende

Les også

Då nordmennene kom til Færøyane, eller Fårøyane, rundt 800 var «hagane fulle av sau, som irane hadde ale upp, bergi tekte med fugl, nøgdi med rekved til husbyggjing, fisk og kval utanfor døri og vetrar so milde at sau og hest levde ute», skreiv landsfaderen Jóannes Patursson i boka Frå Færøyane i 1925.  I dag er det om lag 70.000 sauer som går fritt ikring, også rundt Tórshavn.

Då nordmennene kom til Færøyane, eller Fårøyane, rundt 800 var «hagane fulle av sau, som irane hadde ale upp, bergi tekte med fugl, nøgdi med rekved til husbyggjing, fisk og kval utanfor døri og vetrar so milde at sau og hest levde ute», skreiv landsfaderen Jóannes Patursson i boka Frå Færøyane i 1925. I dag er det om lag 70.000 sauer som går fritt ikring, også rundt Tórshavn.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Ute i Atlanterhavet ligg Færøyane som ein front mot lågtrykk, vestavêr og liberale haldningar.

Færøyane 2024

I seks somrar på rad har Hallgeir Opedal vore på reise for Dag og Tid. Han har gått heim til Odda, padla Themsen, besøkt Sverige, Danmark, Finland og Island. Denne sommaren sende vi han til Færøyane. Her er rapporten hans.

Dag 3: Tórshavn–Saksun–Gjógv

22661
20241004

Les også

Færøyane består av atten store øyar og nær åtte hundre småøyer, holmar og skjer. Sandoy er mi niande øy, og med den har eg då vore på halvparten av hovudøyane.

Færøyane består av atten store øyar og nær åtte hundre småøyer, holmar og skjer. Sandoy er mi niande øy, og med den har eg då vore på halvparten av hovudøyane.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Farvel, Færøyane!

Les også

Det var ein fiskar som oppdaga kvalflokken denne fredagsmorgonen, og så gjekk alarmen. Det blei bestemt at han skulle takast inn til Hvannasund. Der venta om lag hundre menneske som var varsla gjennom ei lukka gruppe på Facebook.

Det var ein fiskar som oppdaga kvalflokken denne fredagsmorgonen, og så gjekk alarmen. Det blei bestemt at han skulle takast inn til Hvannasund. Der venta om lag hundre menneske som var varsla gjennom ei lukka gruppe på Facebook.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Grinda kjem!

Les også

Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.

Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Turistinvasjonen har gjort Johan Jógvanson til den sintaste bonden på Færøyane.

Les også

Sauene er henta ned frå fjellet til garden til familien Lützen i Sydradalur for å bli klipte. Ein gong sa dei at ull var gull, men slik er det ikkje lenger. No blir det meste av ulla brend.

Sauene er henta ned frå fjellet til garden til familien Lützen i Sydradalur for å bli klipte. Ein gong sa dei at ull var gull, men slik er det ikkje lenger. No blir det meste av ulla brend.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Om sau og sjølvstende

Les også

Då nordmennene kom til Færøyane, eller Fårøyane, rundt 800 var «hagane fulle av sau, som irane hadde ale upp, bergi tekte med fugl, nøgdi med rekved til husbyggjing, fisk og kval utanfor døri og vetrar so milde at sau og hest levde ute», skreiv landsfaderen Jóannes Patursson i boka Frå Færøyane i 1925.  I dag er det om lag 70.000 sauer som går fritt ikring, også rundt Tórshavn.

Då nordmennene kom til Færøyane, eller Fårøyane, rundt 800 var «hagane fulle av sau, som irane hadde ale upp, bergi tekte med fugl, nøgdi med rekved til husbyggjing, fisk og kval utanfor døri og vetrar so milde at sau og hest levde ute», skreiv landsfaderen Jóannes Patursson i boka Frå Færøyane i 1925. I dag er det om lag 70.000 sauer som går fritt ikring, også rundt Tórshavn.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Ute i Atlanterhavet ligg Færøyane som ein front mot lågtrykk, vestavêr og liberale haldningar.

Færøyane 2024

I seks somrar på rad har Hallgeir Opedal vore på reise for Dag og Tid. Han har gått heim til Odda, padla Themsen, besøkt Sverige, Danmark, Finland og Island. Denne sommaren sende vi han til Færøyane. Her er rapporten hans.

Dag 3: Tórshavn–Saksun–Gjógv

I heisen ned til matsalen på Hotel Hafnia denne morgonen kjem eg i snakk med ein komponist frå Hongkong. Han tek del i ein internasjonal festival for samtidsmusikk, fortel han, og i dag skal dei alle av garde for å høyre ein hornkonsert i ei kløft på ei øy nordpå. Kvar då? Han veit ikkje korleis han uttalar stadnamnet, så då vi kjem ut av heisen, leitar han fram namnet på mobilen. Gjógv.

Gjógv? Det er noko kjent, men i farten klarar eg ikkje plassere det. Hovudet er uansett fullt, og det er Jenis av Rana og åndskampen tankane krinsar om. Eg har avtale med han klokka ti, og rett etter skal eg treffe utanriksministeren Høgni Hoydal. Dette blir ein travel føremiddag.

Eg fyller tallerkenen med oppdrettslaks og eggerøre, finn eit bord ved vindauget og set meg til å google. Jenis av Rana er lege, politikar og predikant, og sidan 2001 har han vore partileiar i det kristenkonservative Midflokkurin. Kvar gong han blir omtala i danske aviser, handlar det anten om abort eller om homofili. I 2010, til dømes, fekk han merksemd då han nekta å sitje ved same bord som Islands statsminister Jóhanna Sigurdardóttir. Den lesbiske statsleiaren var på offisielt besøk og hadde med seg si kjære Jonina.

«Mitt parti er formelt imot ekteskap mellom homoseksuelle. Dersom eg deltek i middagen, ville det vise at eg stør ei sameining som strir imot naturen og er fordømt av Bibelen», sa Jenis av Rana. Men seks år etter skulle også færøyingane stri mot naturen. I 2016 – etter ei lang og dramatisk natt – vedtok lagtinget at likekjønna fekk gifte seg, men med eit unntak: ikkje i kyrkja. Vedtaket var nok eit nederlag for Jenis og hans folk.

Han hamna på ny i avisene i 2022. I Danmark var Søren Pape Poulsen statsministerkandidat for Det Konservative Folkeparti. Utan å nemne namn sa Jenis av Rana at han ikkje kunne støtte ein homofil statsminister.

«Å leve som såkalla homoseksuell er i strid med den grunnlova som eg personleg har, og som partiet mitt òg har, og som eg meiner Færøyane bør ha», sa han. Same år blei han sparka ut av regjeringa i samband med ei sak om rettane til skeive. Lagtinget hadde vedteke å likestille medmødrer med fødemødrer, slik at barn kunne få medmoras etternamn skrive inn i kyrkjeboka. Saka låg under departementet til Jenis av Rana, men han nekta å effektuere ho, og fekk fyken som utanriks-, kultur- og kyrkjeminister.

Jenis av Rana er superoptimist og meiner at alt no kjem til å snu, og at folk finn heim att til Jesus.

Jenis av Rana er superoptimist og meiner at alt no kjem til å snu, og at folk finn heim att til Jesus.

«Satan vil ikkje gje opp. Han er ein dårleg tapar.»

Jenis av Rana

Jenis av Rana er ein slik som mi innsidekjelde til færøysk kultur kallar hvitir talibanar, men som ein sa i sauefjøsen i Sydradalur i går: «Ein kan vere ueinig i mykje som Jenis av Rana står for. Men stemmer du på han, veit du kva du får, og han held det han lovar.»

Mens Jenis og hans trusfellar prøver å halde skansane, har det oppstått ein kraftfull og liberal motkultur i Tórshavn. Dei siste åra har fem tusen færøyingar gått i pride-parade, og utestaden Sirkus nede i hamna er blitt ein fordomsfri tumleplass for kjønn av alle slag. Der speler det færøyske pønkebandet Joe & The Shitboys, som består av fire biseksuelle veganarar og har songar som «Closeted HomoFObe» og «If You Believe In Eating Meat, Start With Your Dog».

Av ein aller annan grunn har eg fått for meg at lagtinget held hus på Tinganes. Eller – årsaka ligg vel i namnet. Men når eg kjem ut dit presis klokka ti, fortel dama i resepsjonen, ja, ho same som i går, at lagtingshuset, det ligg like ved Hotel Hafnia. Det er sju–åtte minutt å haste tilbake. Der ventar Jenis av Rana innanfor døra i det nye mellombygget i glas, og eg lyfter handa til helsing.

Han kjem straks ut og er ikkje synleg sur for at eg er sein. Han rekker fram handa, seier:

– Jenis av Rana!

Handtrykket er fast, og han smiler, men om det er eit fromt eller lurt smil, er eg ikkje i stand til å bedøme. Han er uformelt kledd i lyse bukser og ei fôra sommarjakke av merket Tommy Hilfiger. På jakkeslaget har han eit lite sylvmerke. Når vi kjem innanfor, held han slaget opp med tommelen.

– Det er føtene til eit foster i naturleg storleik ti veker etter at det er gitt liv til.

Han spør om eg vil sjå lagtingsalen, og det vil eg sjølvsagt. Her er det ingen vakter eller sikkerheitssluser, det er berre å gå rett inn.

– Vi er 33 lagtingsmedlemer, og fremst sit regjeringa. Eg blei vald inn fyrste gong i 1994 og har hatt to faste plassar, alltid på kantane. Ikkje av politiske grunnar, men fordi eg er lege og lagtingsskrivaren meinte eg må sitje laust om noko skulle skje.

Vi tek trappene opp i andre etasje, og han opnar døra til eit møterom. Vi skal ikkje sitje på kontoret hans, nei, han vil byrje her.

– Dette er det riktige rommet for å snakke om åndskampen. Fordi: Kjenner du til færøyske kulturpersonlegdomar? Ikkje? Vi har ein forfattar som heiter William Heinesen, seier han, går til vindauget og peikar ut i ein hage. Bak nokre store lauvtre er eit raudt hus med torvtak.

– Det er William Heinesens hus.
– Jøss! Budde han der?
– Ja, og ser du det vesle kvite huset ved sida av? Det er huset til William Gibson Sloan. S-L-O-A-N. Åndskampen på Færøyane blei intensivert då han kom hit i 1865.

William Gibson Sloan var opphavleg frå Skottland, men reiste til Shetlandsøyane for å selje kristne bøker. Der kom han i kontakt med Plymouth-brørne, ei lågkyrkjeleg rørsle grunnlagd i 1831 i Plymouth på sørkysten av England. Samfunnet har ingen prestar og legg vekt på fellesskap og ein enkel livsstil.

– På Shetlandsøyane opplevde Sloan ei åndeleg vekking. Sidan møtte han fiskarar som fortalde at det fanst eit folk på nokre øyar lenger nordvest. Han hadde aldri høyrt om Færøyane, men blei fortald at dei seks–sju tusen menneska der ute var i ein frykteleg åndeleg tilstand. Folk gjekk drukne rundt, og visste ingenting om Jesus eller den kristne bodskapen. Så Sloan bestemte seg for å ta til Færøyane.

Våren 1865 fekk han skyss med ein shetlandsk fiskebåt, og blei sett i land i Tórshavn. Med seg hadde han danske biblar og ei engelsk-dansk ordbok. Havsurt regn plaska ned i hamna denne nitriste dagen, og rundt låg eit hundretal hus, mange av dei falleferdige rønner. Sloan la seg inn på eit gjestehus og blei servert kvalkjøt og spekk. Han kjende på mismot.

Det blei ein trasig sommar. Han skjøna ikkje språket, og folk var mistenksame. Om hausten blei han henta utan å ha frelst ei einaste sjel. Dei neste åra reiste han rundt som evangelist i Skottland, Shetland, Noreg og på Island, men kvar sommar vende han attende til Færøyane.

– Dei fyrste åra blei han forfølgd og trakassert. Dei nekta han mat og husly, og han sov i uthus eller under open himmel. På Suduroy, der eg kjem frå, var det berre to stader han var velkomen til å bu: Det eine var hos ein familie sør på øya, og det andre var i huset til forfedrane mine i Trongisvágur.

I 1879 slo William Gibson Sloan seg ned i Tórshavn for godt, fortel Jenis av Rana. Han står framleis ved vindauget.

– Han budde og heldt møte der i huset, men det gjekk mange år før den fyrste færøyingen tok imot bodskapen.

Ein sundag morgon i slutten av oktober i 1880 lét Dia í Geil seg døype i hamna i Tórshavn. Dei ville ha minst mogleg merksemd. Difor blei han dukka under klokka fem om morgonen. Men nokon fekk det med seg, og rykta gjekk. Den ukristelege vaksendåpen var blasfemisk og førte til oppstandelse og hysteri. Men snart bølgja vekkinga over øyane, og slik byrja det.

Arven etter William Gibson Sloan er eit Guds øyrike med eit trettital forsamlinghus.

– I dag meiner eg at 20 prosent av folket på Færøyane høyrer til Brødrasamkoman. Rundt ti tusen, vil eg tru. Sjølv høyrer eg til eit karismatisk samfunn som heiter Livdin – det tyder skjul. Men åndskampen? Kor tid starta den?
– Spør du meg?
– Ja. Veit du ikkje? Det fyrste slaget i åndskampen startar i 1. Mosebok, kapittel 3, vers eitt. Der ormen spør Eva: «Har Gud verkeleg sagt at de ikkje skal eta av noko tre i hagen?» Det var startskotet. Ho byrja å tvile, åt eplet, og då var vi i gang. Og når slutta kampen?
– Han er vel ikkje heilt slutt…
– Åndskampen slutta på Golgata då Jesus hang på krossen og sa: «Det er fullført», seier Jenis av Rana, og lagar ein smaskelyd.
– Då var åndskampen vunnen, men han er ikkje heilt over, for Satan vil ikkje gje opp. Han er ein dårleg tapar. Vi kristne skal ikkje fortsetje kampen mot han, men fortelje om sigeren igjen og igjen.
– For i praksis er ikkje kampen heilt over?
– Jo, her skal du få to bøker som eg har skrive, seier han og legg to bøker på bordet.
– Dei er sprengfylte med døme frå mitt liv på at kampen er vunnen. Denne heiter Lat einki stedga tær. Lat ingen stanse deg. Skal eg nemne nokre døme? Eg kan vere kort, lover han, men det klarar han ikkje, for Jenis av Rana er omstendeleg av seg, og fortel ei detaljrik historie som endar med at ein taxisjåfør blei frelst i Ilulissat på Grønland i 2004.
– Du er lang i praten…
– Ja, det er eg.
– Vi må snakke om dagens åndskamp. Slik du ser det: Er du og dine på vikande front?
– Nei. Det trur eg ikkje. I det aller, aller siste har noko skjedd.

Brødrasamkoman held søndagsmøte med musikk på trappa til hovudkvarteret deira i Tórshavn, Ebenezer Hall. Det er same namnet som grunnleggjaren William Gibson Sloan brukte på det fyrste møtelokalet sitt.

Brødrasamkoman held søndagsmøte med musikk på trappa til hovudkvarteret deira i Tórshavn, Ebenezer Hall. Det er same namnet som grunnleggjaren William Gibson Sloan brukte på det fyrste møtelokalet sitt.

Kvar veke i nitten år har Jenis av Rana hatt eit program på nærradio, fortel han. Og for seks veker sidan intervjua han ei kristen kvinne frå Island.

– Og du veit at Island, Noreg, Sverige og Danmark har vore i fyrste rekke når det gjeld avkristning, men så seier ho: «Det skjer noko på Island.» Son hennar var 22 år gammal, og han sa: «Mor, eg orkar ikkje desse frie grensene meir.» Dei unge islendingane vil no ha rammer, dei vil ha noko trygt og fast. Det er fantastisk! Sjå kva som skjer i Amerika – det er ei vending mot kristne verdiar. Og EU-vala viste at politikken dreier seg mot høgre. Bortsett frå svenskane og danskane, eg kan ikkje forstå dei, men never mind.
– Og korleis er det her på Færøyane?
– Nei, altså… Dei negative kreftene har aldri våga å ta opp kampen. Dei prøvde no i samband med forslaget om å endre abortlova. Og den avgjerande dagen, det var beint fram…, seier han og peikar mot vindauget.
– Mens debatten gjekk her i lagtinget, blei huset til Sloan fullt av menneske som bad, dei lovsong og prisa Gud. Eg har aldri opplevd åndskampen så sterkt som den dagen, og byrja å gråte. Styrlaust. Eg følte eg stod i striden som aldri før. Så gjekk eg hit til lagtinget, frå ein ytterkant til ein annan, og ut på kvelden var det avstemming. Det blei femten for, og femten mot, og forslaget fall. Og nokon seier: Det kunne like gjerne vippa den andre vegen. Nei! Det kunne det ikkje.
– Saka kjem vel opp att?
– Det er mogleg, ingen veit, men Gud har eit svar på det òg: «Vej har du alle steder, dig midler fattes ej.» Det er mange kristne menneske på Færøyane, utruleg mange, som står saman med meg i åndskampen.
– Kva er kampsakene? Det er homofili...
– Ja, den saka kosta meg ministerposten. Og det har eg sagt mange gonger: Eg kjem alltid til å lyde Gud meir enn menneske.
– Etter di meining – har Gud skapt homofile?
– Nei. Absolutt ikkje. Eg veit godt at det er nokon som kjenner ei dragning mot sitt eige kjønn…
– Ja?
– ... men eg veit òg at du kan bli sett fri frå dragninga. Eg har fleire døme på det. Men eg er optimistisk, fordi eg veit at det snart vil snu. Det må snu! Det er jo reine galskapen at vi skal godta at eit menneske berre kan seie at «eg er ikkje ein mann, eg er ei kvinne». Dei menneska har bruk for hjelp, ikkje aksept for den unormale tankegangen sin. Det er også galskap at vi drep barn i mors liv! Det er lov å håpe at det som skjer på Island og i USA, også kjem hit til oss. Jesus kan hjelpe med alt som er. Nei, så eg er superoptimist.

Klokka er over elleve, eg må vidare til utanriksministeren.

– Ja, men hels Høgni frå meg. Vi er meget gode venner.

Utanriksminister Høgni Hoydal går ofte i genser. Ja, det var i genser han leia fridomsrørsla i det førre hundreåret.

Utanriksminister Høgni Hoydal går ofte i genser. Ja, det var i genser han leia fridomsrørsla i det førre hundreåret.

«No er vi som eit barn i ein altfor liten sparkedress.»

Høgni Hoydal

Det er kald vind og ti sure grader når eg hutrar gjennom gamlebyen for tredje gong denne dagen. Kontoret til utanriksminister Høgni Hoydal er som ei varm og triveleg loftsleilegheit på Grünerløkka. Det er skråtak, synlege bjelkar og eit rotete skrivebord. Han har blå joggesko, blå bukse og ein brunmønstra strikkegenser med sylvknappar på venstre skulder. Fyrst vil han forklare kvifor han ikkje har svara på e-postane mine.

– Du sende dei til den gamle adressa mi i lagtinget, seier han og set seg ved møtebordet.
– Nettopp.
– Ja. Men no er du her, og eg skal forklare færøysk politikk på eit enkelt vis, seier han, og leitar fram ein post-it-lapp.

Med kulepenn teiknar han ein kross.

– Vi har ei venstreside og ei høgreside, men så har vi òg ein akse mellom dei som vil ha sjølvstende, og dei som enno vil vere i union med Danmark. Vi har altså eit dobbelt aksesystem, og fire store parti som ligg i kvart sitt verdshjørne, seier han og teiknar fire firkantar i kvart hjørne.
– Vi har to sjølvstendeparti, eit på høgresida og eit på venstresida, og to danskvenlege parti, eit sosialdemokratisk og eit borgarleg. Desse fire partia får kvar om lag 20 prosent av røystene, og slik har det vore i 70 år. Så har vi nokre småparti, og kor skal vi plassere partiet til Jenis av Rana? Det ligg faktisk til venstre når det gjeld sosialpolitikk, men til høgre når det gjeld verdispørsmål.

Han teiknar ein ny firkant. Hans eige parti Tjódveldi svarer til SV i Noreg.

– No er regjeringa sett saman av mitt parti, det liberale separatistpartiet Framsókn og dei danskvenlege sosialdemokratane. Vi er stort sett einige om skattepolitikk og sosialpolitikk, men altså ikkje når det gjeld sjølvstende.
– Til det spørsmålet – kvar står saka no?
– Ja. Eg kom jo inn i politikken etter den store krisa då Færøyane var i ferd med gå totalt fallitt…

Heilt på slutten av 1980-talet fall lønsemda i fiskeriet, noko som førte til konkursar og arbeidsløyse. Mange meinte at det var færøyingane sjølve som hadde lagt grunnlaget for krisa, som førte til ei politisk omlegging frå offentleg eigarskap med subsidiar til marknadsøkonomi. Krisa ramma òg bankane, ein gjekk konkurs, to andre blei fusjonert i Føroya Banki.

I 1993 blei landsstyret tilbydd å ta over aksjemajoriteten i banken. Det som ikkje kom fram, var at Føroya Banki var nedsylta i gjeld. Brått sat Færøyane med ei statsgjeld som var halvannan gong større enn bruttonasjonalproduktet. Igjen måtte dei krype til Danmark. Dei fekk eit nytt milliardlån, og rekninga blei send til færøyske skattebetalarar. Danskane hadde oppført seg som ein militærjunta i ein bananrepublikk, blei det sagt, og i kjølvatnet følgde eit politisk kaos med veljarar på flukt.

Færøysk politikk slik Høgni Hoydal ser han – på ein post-it-lapp.

Færøysk politikk slik Høgni Hoydal ser han – på ein post-it-lapp.

I januar 1998 kom den danske statsministeren Poul Nyrup Rasmussen ut frå Hotel Hafnia, ja, det er ikkje noko dårleg hotell eg bur på. Han blei straks omringa av rasande demonstrantar, og blant dei var gymnaslæraren Zakarias Wang, som overleverte ein resolusjon. Av denne gjekk det fram at dei ikkje lenger anerkjende Rasmussen som statsminister.

Det var i dette kaoset Høgni Hoydal reiste seg. Han var ein profilert TV-journalist som hadde laga dokumentarar om bankkrisa for kringkastaren Sjónvarp Føroya. Til lagtingsvalet i april 1998 blei han beden om å stille for Tjodveldi.

– Det var berre fordi eg hadde eit kjent andlet, seier Høgni Hoydal.

I strikka brun ullgenser målbar han misnøya og surfa på ei bølgje av unge folk som drøymde om sjølvstende og fridom. Han gjekk til val med éi kampsak – lausriving – og fekk det høgste talet på røyster til eit lagtingsval nokosinne. Nede i København skjøna dei kvar stemninga låg, og lova meir sjølvstyre. Men lausriving? Danmark og Færøyane var så tett knytte saman både historisk og kulturelt, det gjekk ikkje.

Men på Tinganes sat ei regjering som hadde til hensikt å lausrive seg, og i mars 2000 reiste ein delegasjon til Danmark for å forhandle om ei overgangsordning. Dei ville ha ei gradvis nedtrapping av blokktilskotet over 15 år. Poul Nyrup Rasmussen sette hardt mot hardt. Fullt sjølvstende måtte bli følgd av fullt opphøyr av økonomiske tilskot frå Danmark, meinte han, og tilbaud ei overgangsordning på tre til fire år! Draumen om sjølvråderett var knust. Med i delegasjonen var sosialdemokraten Sjúrdur Skaale, som skreiv dagbok frå forhandlingane på Christiansborg:

«Når færøyingar drep kval eller sau, er dei harde og kontante. Ikkje fordi dei likar det, men nettopp fordi dei ikkje likar det. Å drepe byr dei fleste imot. Men gjer ein det rådvilt og famlande, blir det verre, fordi det er fare for at dyret ikkje døyr med det same. I denne augneblinken minte Poul Nyrup Rasmussen om ein mann som drep ein sau.»

– Det var ein trussel, og alle blei redde fordi vi skulda milliardar av kroner til mange land. Så draumen om sjølvstende stranda den gongen på økonomien, og vi sa OK: Vi må endre strategi.
– Og kva var den nye strategien?
– Då eg tok til i politikken, utgjorde blokktilskotet rundt 30 prosent av BNP. Så vi gjorde ein avtale om å kutte ned på overføringane. Vi kutta ned ein tredjedel med det same. Og mens beløpet tidlegare blei inflasjonsregulert, fraus vi det fast på det nominelle kronebeløpet. Mens vår økonomi veks, blir det danske bidraget ein mindre og mindre del. Det har lukkast så godt at no utgjer dei danske pengane berre 2 prosent av BNP.
– 2 prosent! Kor mykje utgjer det?
– 540 millionar danske kroner. Og det er rett nok 8 prosent av landsbudsjettet vårt. Så nokre seier: «Å, det er stadig mykje pengar!» Jo, men då eg byrja, var det ein tredel av det heile. Så no er ikkje fokuset på pengar. Dei fleste er einige om at vi kan klare oss sjølve godt økonomisk.
– Så kva står igjen?
– Eit par ting: Vi har nytta salamimetoden og teke over stadig fleire ansvarsområde. Berre i år har vi overteke fyrvesenet og sjøtryggleiken. Til neste år overtek vi kontrollen over luftrommet, og det einaste som då står att, er politiet, fengselsvesenet og domstolen. Så etter synet til mitt parti manglar vi berre… På færøysk seier vi trístøk. Kva heiter det på norsk, den olympiske øvinga der ein…
– Tresteg?
– Ja, vi er berre eit tresteg frå frigjering. Det første steget er å ta over politi og domstol, det neste steget er den siste 2-prosenten av pengane, og det siste er ei folkeomrøysting. That’s it!

Til lagtingsvalet i 2026 håpar han å vere eitt steg nærare.

– Men i dei to siste vala har ikkje spørsmålet om sjølvstende vore tema. Vårt parti har alltid meint at vi berre skal lausrive oss. Heller i går enn i morgon, men vi må ha eit fleirtal. Derfor har vi gått den lange og tunge vegen, tatt steg for steg, vi tek over alt, vi betaler for alt, men utan å få fordelane.
– Og kva er fordelane?
– Frihandelsavtalar. Vi kan bli medlem av EFTA som Noreg er, og inngå eigne avtalar. Eg har forhandla med Kina og skal no til Japan, og dei seier OK, vi vil gjerne inngå en frihandelsavtale, men kva er Færøyane eigentleg? Er det eit land? Vi får ikkje sitje ved bordet. Vi vil bli medlemer av internasjonale organisasjonar, ha tilgang til FN, vi vil ta del i klimaforhandlingar og bidra til å skape fred i verda.

Men så til det store spørsmålet: Kvifor tviheld danskane på Færøyane?

– Ja, kva er eigentleg dei danske interessene her? Utåt er Danmark ein demokratiforkjempar som stør sjølvstenderørsler i andre delar av verda. Kvifor ikkje støtte oss? Eg forstår svært godt kvifor dei ikkje gjer det. Å miste Færøyane vil vere eit prestisjetap. Om eg set meg i den danske statsministerstolen, forstår eg det godt: Eg vil ikkje vere den statsministeren som mister meir av det danske riket. Og så er det éi sak til, og dette prøver eg å få danskane til å innrømme: Grønland og Færøyane er gode kort å ha på handa i det geopolitiske spelet. Dei har mykje å seie for Danmarks internasjonale posisjon, og gir dei enorme utanrikspolitiske fordelar.

Nokre meiner at dette ikkje handlar om Færøyane, men om Grønland. Det er verdas største øy som gjer danskane til ein storpolitisk aktør i nordområda. Frykta er at om færøyingane får sjølvstende, kan grønlendarane krevje det same.

– Ja, men vi skal ikkje nedvurdere betydninga Færøyane har, seier Høgni og reiser seg.

Han hentar ei trykksak: Arktiski politikkur Føroya 2024. På framsida er det eit kart.

– Sjå her! Vi ligg i midten og har kan hende ei viktigare strategisk plassering enn Grønland. Vi skal ikkje tenkje på Færøyane som eit lite land. Vi er eit enormt land, om vi tek sjøen med. Med kontinentalsokkelen er det om lag 300.000 kvadratkilometer. Når eg snakkar med politiske kollegaer i England, pleier eg å seie: You may think we are in the middle of fucking nowhere, but in fact we are in the middle of everything.
– Du er no 58 år. Vil du få oppleve eit fritt Færøyane i di levetid?
– Ja, det er eg sikker på. Eg trur alltid det vil skje til neste val, og det trur eg også denne gongen. Kanskje endå sterkare. Vi utviklar oss ikkje som menneske og nasjon utan at vi er ein del av verda. No er vi som eit barn i ein altfor liten sparkedress. Vi får ikkje bevega oss. Det er som ei tvangstrøye.
– Apropos det: Du har så fin genser. Kor er den frå?
– Før fekk eg genserar som bestemor mi strikka, no er det kona mi som gjer det. Men akkurat denne er kjøpt hos Navia. Dei har hovudkvarteret sitt i Toftir på Eysteroy, til venstre etter den undersjøiske tunnelen.
– Eg tenkte meg fyrst til Saksun?
– Saksun, ja. Då må du snakke med bøndene der. Vi har inga utmark på Færøyane, alt blir brukt til sauebeite, og vi har heller ikkje hatt allemannsrett. Det har vi gjort noko med, slik at færøyingar no kan gå kor dei vil. Sjølv om halvparten av bøndene festar grunn av staten, agerer dei som om dei eigde jorda sjølve. For ein månad sidan laga vi ei lov om berekraftig turisme der formålet er å leggje til rette for turisme, samstundes som vi vernar naturen og tek vare på interessene til bøndene. Men dei er rasande på meg, og det er spesielt éin i Saksun som er sint.
– Er det han Johan eit eller anna?
– Johan Jógvanson, ja. Skal eg finne nummeret til han?

For å gjere historia så kort som råd er: Eg ringjer den argaste bonden på Færøyane, køyrer til Saksun og treffer Johan nede ved kyrkja. Opninga gjekk som dette:

– Eg skulle forresten helse til deg frå Høgni Hoydal.
– Frå Høgni? Han er et ondskabsfuldt røvhul.

Framhald neste veke

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

I heisen ned til matsalen på Hotel Hafnia denne morgonen kjem eg i snakk med ein komponist frå Hongkong. Han tek del i ein internasjonal festival for samtidsmusikk, fortel han, og i dag skal dei alle av garde for å høyre ein hornkonsert i ei kløft på ei øy nordpå. Kvar då? Han veit ikkje korleis han uttalar stadnamnet, så då vi kjem ut av heisen, leitar han fram namnet på mobilen. Gjógv.

Gjógv? Det er noko kjent, men i farten klarar eg ikkje plassere det. Hovudet er uansett fullt, og det er Jenis av Rana og åndskampen tankane krinsar om. Eg har avtale med han klokka ti, og rett etter skal eg treffe utanriksministeren Høgni Hoydal. Dette blir ein travel føremiddag.

Eg fyller tallerkenen med oppdrettslaks og eggerøre, finn eit bord ved vindauget og set meg til å google. Jenis av Rana er lege, politikar og predikant, og sidan 2001 har han vore partileiar i det kristenkonservative Midflokkurin. Kvar gong han blir omtala i danske aviser, handlar det anten om abort eller om homofili. I 2010, til dømes, fekk han merksemd då han nekta å sitje ved same bord som Islands statsminister Jóhanna Sigurdardóttir. Den lesbiske statsleiaren var på offisielt besøk og hadde med seg si kjære Jonina.

«Mitt parti er formelt imot ekteskap mellom homoseksuelle. Dersom eg deltek i middagen, ville det vise at eg stør ei sameining som strir imot naturen og er fordømt av Bibelen», sa Jenis av Rana. Men seks år etter skulle også færøyingane stri mot naturen. I 2016 – etter ei lang og dramatisk natt – vedtok lagtinget at likekjønna fekk gifte seg, men med eit unntak: ikkje i kyrkja. Vedtaket var nok eit nederlag for Jenis og hans folk.

Han hamna på ny i avisene i 2022. I Danmark var Søren Pape Poulsen statsministerkandidat for Det Konservative Folkeparti. Utan å nemne namn sa Jenis av Rana at han ikkje kunne støtte ein homofil statsminister.

«Å leve som såkalla homoseksuell er i strid med den grunnlova som eg personleg har, og som partiet mitt òg har, og som eg meiner Færøyane bør ha», sa han. Same år blei han sparka ut av regjeringa i samband med ei sak om rettane til skeive. Lagtinget hadde vedteke å likestille medmødrer med fødemødrer, slik at barn kunne få medmoras etternamn skrive inn i kyrkjeboka. Saka låg under departementet til Jenis av Rana, men han nekta å effektuere ho, og fekk fyken som utanriks-, kultur- og kyrkjeminister.

Jenis av Rana er superoptimist og meiner at alt no kjem til å snu, og at folk finn heim att til Jesus.

Jenis av Rana er superoptimist og meiner at alt no kjem til å snu, og at folk finn heim att til Jesus.

«Satan vil ikkje gje opp. Han er ein dårleg tapar.»

Jenis av Rana

Jenis av Rana er ein slik som mi innsidekjelde til færøysk kultur kallar hvitir talibanar, men som ein sa i sauefjøsen i Sydradalur i går: «Ein kan vere ueinig i mykje som Jenis av Rana står for. Men stemmer du på han, veit du kva du får, og han held det han lovar.»

Mens Jenis og hans trusfellar prøver å halde skansane, har det oppstått ein kraftfull og liberal motkultur i Tórshavn. Dei siste åra har fem tusen færøyingar gått i pride-parade, og utestaden Sirkus nede i hamna er blitt ein fordomsfri tumleplass for kjønn av alle slag. Der speler det færøyske pønkebandet Joe & The Shitboys, som består av fire biseksuelle veganarar og har songar som «Closeted HomoFObe» og «If You Believe In Eating Meat, Start With Your Dog».

Av ein aller annan grunn har eg fått for meg at lagtinget held hus på Tinganes. Eller – årsaka ligg vel i namnet. Men når eg kjem ut dit presis klokka ti, fortel dama i resepsjonen, ja, ho same som i går, at lagtingshuset, det ligg like ved Hotel Hafnia. Det er sju–åtte minutt å haste tilbake. Der ventar Jenis av Rana innanfor døra i det nye mellombygget i glas, og eg lyfter handa til helsing.

Han kjem straks ut og er ikkje synleg sur for at eg er sein. Han rekker fram handa, seier:

– Jenis av Rana!

Handtrykket er fast, og han smiler, men om det er eit fromt eller lurt smil, er eg ikkje i stand til å bedøme. Han er uformelt kledd i lyse bukser og ei fôra sommarjakke av merket Tommy Hilfiger. På jakkeslaget har han eit lite sylvmerke. Når vi kjem innanfor, held han slaget opp med tommelen.

– Det er føtene til eit foster i naturleg storleik ti veker etter at det er gitt liv til.

Han spør om eg vil sjå lagtingsalen, og det vil eg sjølvsagt. Her er det ingen vakter eller sikkerheitssluser, det er berre å gå rett inn.

– Vi er 33 lagtingsmedlemer, og fremst sit regjeringa. Eg blei vald inn fyrste gong i 1994 og har hatt to faste plassar, alltid på kantane. Ikkje av politiske grunnar, men fordi eg er lege og lagtingsskrivaren meinte eg må sitje laust om noko skulle skje.

Vi tek trappene opp i andre etasje, og han opnar døra til eit møterom. Vi skal ikkje sitje på kontoret hans, nei, han vil byrje her.

– Dette er det riktige rommet for å snakke om åndskampen. Fordi: Kjenner du til færøyske kulturpersonlegdomar? Ikkje? Vi har ein forfattar som heiter William Heinesen, seier han, går til vindauget og peikar ut i ein hage. Bak nokre store lauvtre er eit raudt hus med torvtak.

– Det er William Heinesens hus.
– Jøss! Budde han der?
– Ja, og ser du det vesle kvite huset ved sida av? Det er huset til William Gibson Sloan. S-L-O-A-N. Åndskampen på Færøyane blei intensivert då han kom hit i 1865.

William Gibson Sloan var opphavleg frå Skottland, men reiste til Shetlandsøyane for å selje kristne bøker. Der kom han i kontakt med Plymouth-brørne, ei lågkyrkjeleg rørsle grunnlagd i 1831 i Plymouth på sørkysten av England. Samfunnet har ingen prestar og legg vekt på fellesskap og ein enkel livsstil.

– På Shetlandsøyane opplevde Sloan ei åndeleg vekking. Sidan møtte han fiskarar som fortalde at det fanst eit folk på nokre øyar lenger nordvest. Han hadde aldri høyrt om Færøyane, men blei fortald at dei seks–sju tusen menneska der ute var i ein frykteleg åndeleg tilstand. Folk gjekk drukne rundt, og visste ingenting om Jesus eller den kristne bodskapen. Så Sloan bestemte seg for å ta til Færøyane.

Våren 1865 fekk han skyss med ein shetlandsk fiskebåt, og blei sett i land i Tórshavn. Med seg hadde han danske biblar og ei engelsk-dansk ordbok. Havsurt regn plaska ned i hamna denne nitriste dagen, og rundt låg eit hundretal hus, mange av dei falleferdige rønner. Sloan la seg inn på eit gjestehus og blei servert kvalkjøt og spekk. Han kjende på mismot.

Det blei ein trasig sommar. Han skjøna ikkje språket, og folk var mistenksame. Om hausten blei han henta utan å ha frelst ei einaste sjel. Dei neste åra reiste han rundt som evangelist i Skottland, Shetland, Noreg og på Island, men kvar sommar vende han attende til Færøyane.

– Dei fyrste åra blei han forfølgd og trakassert. Dei nekta han mat og husly, og han sov i uthus eller under open himmel. På Suduroy, der eg kjem frå, var det berre to stader han var velkomen til å bu: Det eine var hos ein familie sør på øya, og det andre var i huset til forfedrane mine i Trongisvágur.

I 1879 slo William Gibson Sloan seg ned i Tórshavn for godt, fortel Jenis av Rana. Han står framleis ved vindauget.

– Han budde og heldt møte der i huset, men det gjekk mange år før den fyrste færøyingen tok imot bodskapen.

Ein sundag morgon i slutten av oktober i 1880 lét Dia í Geil seg døype i hamna i Tórshavn. Dei ville ha minst mogleg merksemd. Difor blei han dukka under klokka fem om morgonen. Men nokon fekk det med seg, og rykta gjekk. Den ukristelege vaksendåpen var blasfemisk og førte til oppstandelse og hysteri. Men snart bølgja vekkinga over øyane, og slik byrja det.

Arven etter William Gibson Sloan er eit Guds øyrike med eit trettital forsamlinghus.

– I dag meiner eg at 20 prosent av folket på Færøyane høyrer til Brødrasamkoman. Rundt ti tusen, vil eg tru. Sjølv høyrer eg til eit karismatisk samfunn som heiter Livdin – det tyder skjul. Men åndskampen? Kor tid starta den?
– Spør du meg?
– Ja. Veit du ikkje? Det fyrste slaget i åndskampen startar i 1. Mosebok, kapittel 3, vers eitt. Der ormen spør Eva: «Har Gud verkeleg sagt at de ikkje skal eta av noko tre i hagen?» Det var startskotet. Ho byrja å tvile, åt eplet, og då var vi i gang. Og når slutta kampen?
– Han er vel ikkje heilt slutt…
– Åndskampen slutta på Golgata då Jesus hang på krossen og sa: «Det er fullført», seier Jenis av Rana, og lagar ein smaskelyd.
– Då var åndskampen vunnen, men han er ikkje heilt over, for Satan vil ikkje gje opp. Han er ein dårleg tapar. Vi kristne skal ikkje fortsetje kampen mot han, men fortelje om sigeren igjen og igjen.
– For i praksis er ikkje kampen heilt over?
– Jo, her skal du få to bøker som eg har skrive, seier han og legg to bøker på bordet.
– Dei er sprengfylte med døme frå mitt liv på at kampen er vunnen. Denne heiter Lat einki stedga tær. Lat ingen stanse deg. Skal eg nemne nokre døme? Eg kan vere kort, lover han, men det klarar han ikkje, for Jenis av Rana er omstendeleg av seg, og fortel ei detaljrik historie som endar med at ein taxisjåfør blei frelst i Ilulissat på Grønland i 2004.
– Du er lang i praten…
– Ja, det er eg.
– Vi må snakke om dagens åndskamp. Slik du ser det: Er du og dine på vikande front?
– Nei. Det trur eg ikkje. I det aller, aller siste har noko skjedd.

Brødrasamkoman held søndagsmøte med musikk på trappa til hovudkvarteret deira i Tórshavn, Ebenezer Hall. Det er same namnet som grunnleggjaren William Gibson Sloan brukte på det fyrste møtelokalet sitt.

Brødrasamkoman held søndagsmøte med musikk på trappa til hovudkvarteret deira i Tórshavn, Ebenezer Hall. Det er same namnet som grunnleggjaren William Gibson Sloan brukte på det fyrste møtelokalet sitt.

Kvar veke i nitten år har Jenis av Rana hatt eit program på nærradio, fortel han. Og for seks veker sidan intervjua han ei kristen kvinne frå Island.

– Og du veit at Island, Noreg, Sverige og Danmark har vore i fyrste rekke når det gjeld avkristning, men så seier ho: «Det skjer noko på Island.» Son hennar var 22 år gammal, og han sa: «Mor, eg orkar ikkje desse frie grensene meir.» Dei unge islendingane vil no ha rammer, dei vil ha noko trygt og fast. Det er fantastisk! Sjå kva som skjer i Amerika – det er ei vending mot kristne verdiar. Og EU-vala viste at politikken dreier seg mot høgre. Bortsett frå svenskane og danskane, eg kan ikkje forstå dei, men never mind.
– Og korleis er det her på Færøyane?
– Nei, altså… Dei negative kreftene har aldri våga å ta opp kampen. Dei prøvde no i samband med forslaget om å endre abortlova. Og den avgjerande dagen, det var beint fram…, seier han og peikar mot vindauget.
– Mens debatten gjekk her i lagtinget, blei huset til Sloan fullt av menneske som bad, dei lovsong og prisa Gud. Eg har aldri opplevd åndskampen så sterkt som den dagen, og byrja å gråte. Styrlaust. Eg følte eg stod i striden som aldri før. Så gjekk eg hit til lagtinget, frå ein ytterkant til ein annan, og ut på kvelden var det avstemming. Det blei femten for, og femten mot, og forslaget fall. Og nokon seier: Det kunne like gjerne vippa den andre vegen. Nei! Det kunne det ikkje.
– Saka kjem vel opp att?
– Det er mogleg, ingen veit, men Gud har eit svar på det òg: «Vej har du alle steder, dig midler fattes ej.» Det er mange kristne menneske på Færøyane, utruleg mange, som står saman med meg i åndskampen.
– Kva er kampsakene? Det er homofili...
– Ja, den saka kosta meg ministerposten. Og det har eg sagt mange gonger: Eg kjem alltid til å lyde Gud meir enn menneske.
– Etter di meining – har Gud skapt homofile?
– Nei. Absolutt ikkje. Eg veit godt at det er nokon som kjenner ei dragning mot sitt eige kjønn…
– Ja?
– ... men eg veit òg at du kan bli sett fri frå dragninga. Eg har fleire døme på det. Men eg er optimistisk, fordi eg veit at det snart vil snu. Det må snu! Det er jo reine galskapen at vi skal godta at eit menneske berre kan seie at «eg er ikkje ein mann, eg er ei kvinne». Dei menneska har bruk for hjelp, ikkje aksept for den unormale tankegangen sin. Det er også galskap at vi drep barn i mors liv! Det er lov å håpe at det som skjer på Island og i USA, også kjem hit til oss. Jesus kan hjelpe med alt som er. Nei, så eg er superoptimist.

Klokka er over elleve, eg må vidare til utanriksministeren.

– Ja, men hels Høgni frå meg. Vi er meget gode venner.

Utanriksminister Høgni Hoydal går ofte i genser. Ja, det var i genser han leia fridomsrørsla i det førre hundreåret.

Utanriksminister Høgni Hoydal går ofte i genser. Ja, det var i genser han leia fridomsrørsla i det førre hundreåret.

«No er vi som eit barn i ein altfor liten sparkedress.»

Høgni Hoydal

Det er kald vind og ti sure grader når eg hutrar gjennom gamlebyen for tredje gong denne dagen. Kontoret til utanriksminister Høgni Hoydal er som ei varm og triveleg loftsleilegheit på Grünerløkka. Det er skråtak, synlege bjelkar og eit rotete skrivebord. Han har blå joggesko, blå bukse og ein brunmønstra strikkegenser med sylvknappar på venstre skulder. Fyrst vil han forklare kvifor han ikkje har svara på e-postane mine.

– Du sende dei til den gamle adressa mi i lagtinget, seier han og set seg ved møtebordet.
– Nettopp.
– Ja. Men no er du her, og eg skal forklare færøysk politikk på eit enkelt vis, seier han, og leitar fram ein post-it-lapp.

Med kulepenn teiknar han ein kross.

– Vi har ei venstreside og ei høgreside, men så har vi òg ein akse mellom dei som vil ha sjølvstende, og dei som enno vil vere i union med Danmark. Vi har altså eit dobbelt aksesystem, og fire store parti som ligg i kvart sitt verdshjørne, seier han og teiknar fire firkantar i kvart hjørne.
– Vi har to sjølvstendeparti, eit på høgresida og eit på venstresida, og to danskvenlege parti, eit sosialdemokratisk og eit borgarleg. Desse fire partia får kvar om lag 20 prosent av røystene, og slik har det vore i 70 år. Så har vi nokre småparti, og kor skal vi plassere partiet til Jenis av Rana? Det ligg faktisk til venstre når det gjeld sosialpolitikk, men til høgre når det gjeld verdispørsmål.

Han teiknar ein ny firkant. Hans eige parti Tjódveldi svarer til SV i Noreg.

– No er regjeringa sett saman av mitt parti, det liberale separatistpartiet Framsókn og dei danskvenlege sosialdemokratane. Vi er stort sett einige om skattepolitikk og sosialpolitikk, men altså ikkje når det gjeld sjølvstende.
– Til det spørsmålet – kvar står saka no?
– Ja. Eg kom jo inn i politikken etter den store krisa då Færøyane var i ferd med gå totalt fallitt…

Heilt på slutten av 1980-talet fall lønsemda i fiskeriet, noko som førte til konkursar og arbeidsløyse. Mange meinte at det var færøyingane sjølve som hadde lagt grunnlaget for krisa, som førte til ei politisk omlegging frå offentleg eigarskap med subsidiar til marknadsøkonomi. Krisa ramma òg bankane, ein gjekk konkurs, to andre blei fusjonert i Føroya Banki.

I 1993 blei landsstyret tilbydd å ta over aksjemajoriteten i banken. Det som ikkje kom fram, var at Føroya Banki var nedsylta i gjeld. Brått sat Færøyane med ei statsgjeld som var halvannan gong større enn bruttonasjonalproduktet. Igjen måtte dei krype til Danmark. Dei fekk eit nytt milliardlån, og rekninga blei send til færøyske skattebetalarar. Danskane hadde oppført seg som ein militærjunta i ein bananrepublikk, blei det sagt, og i kjølvatnet følgde eit politisk kaos med veljarar på flukt.

Færøysk politikk slik Høgni Hoydal ser han – på ein post-it-lapp.

Færøysk politikk slik Høgni Hoydal ser han – på ein post-it-lapp.

I januar 1998 kom den danske statsministeren Poul Nyrup Rasmussen ut frå Hotel Hafnia, ja, det er ikkje noko dårleg hotell eg bur på. Han blei straks omringa av rasande demonstrantar, og blant dei var gymnaslæraren Zakarias Wang, som overleverte ein resolusjon. Av denne gjekk det fram at dei ikkje lenger anerkjende Rasmussen som statsminister.

Det var i dette kaoset Høgni Hoydal reiste seg. Han var ein profilert TV-journalist som hadde laga dokumentarar om bankkrisa for kringkastaren Sjónvarp Føroya. Til lagtingsvalet i april 1998 blei han beden om å stille for Tjodveldi.

– Det var berre fordi eg hadde eit kjent andlet, seier Høgni Hoydal.

I strikka brun ullgenser målbar han misnøya og surfa på ei bølgje av unge folk som drøymde om sjølvstende og fridom. Han gjekk til val med éi kampsak – lausriving – og fekk det høgste talet på røyster til eit lagtingsval nokosinne. Nede i København skjøna dei kvar stemninga låg, og lova meir sjølvstyre. Men lausriving? Danmark og Færøyane var så tett knytte saman både historisk og kulturelt, det gjekk ikkje.

Men på Tinganes sat ei regjering som hadde til hensikt å lausrive seg, og i mars 2000 reiste ein delegasjon til Danmark for å forhandle om ei overgangsordning. Dei ville ha ei gradvis nedtrapping av blokktilskotet over 15 år. Poul Nyrup Rasmussen sette hardt mot hardt. Fullt sjølvstende måtte bli følgd av fullt opphøyr av økonomiske tilskot frå Danmark, meinte han, og tilbaud ei overgangsordning på tre til fire år! Draumen om sjølvråderett var knust. Med i delegasjonen var sosialdemokraten Sjúrdur Skaale, som skreiv dagbok frå forhandlingane på Christiansborg:

«Når færøyingar drep kval eller sau, er dei harde og kontante. Ikkje fordi dei likar det, men nettopp fordi dei ikkje likar det. Å drepe byr dei fleste imot. Men gjer ein det rådvilt og famlande, blir det verre, fordi det er fare for at dyret ikkje døyr med det same. I denne augneblinken minte Poul Nyrup Rasmussen om ein mann som drep ein sau.»

– Det var ein trussel, og alle blei redde fordi vi skulda milliardar av kroner til mange land. Så draumen om sjølvstende stranda den gongen på økonomien, og vi sa OK: Vi må endre strategi.
– Og kva var den nye strategien?
– Då eg tok til i politikken, utgjorde blokktilskotet rundt 30 prosent av BNP. Så vi gjorde ein avtale om å kutte ned på overføringane. Vi kutta ned ein tredjedel med det same. Og mens beløpet tidlegare blei inflasjonsregulert, fraus vi det fast på det nominelle kronebeløpet. Mens vår økonomi veks, blir det danske bidraget ein mindre og mindre del. Det har lukkast så godt at no utgjer dei danske pengane berre 2 prosent av BNP.
– 2 prosent! Kor mykje utgjer det?
– 540 millionar danske kroner. Og det er rett nok 8 prosent av landsbudsjettet vårt. Så nokre seier: «Å, det er stadig mykje pengar!» Jo, men då eg byrja, var det ein tredel av det heile. Så no er ikkje fokuset på pengar. Dei fleste er einige om at vi kan klare oss sjølve godt økonomisk.
– Så kva står igjen?
– Eit par ting: Vi har nytta salamimetoden og teke over stadig fleire ansvarsområde. Berre i år har vi overteke fyrvesenet og sjøtryggleiken. Til neste år overtek vi kontrollen over luftrommet, og det einaste som då står att, er politiet, fengselsvesenet og domstolen. Så etter synet til mitt parti manglar vi berre… På færøysk seier vi trístøk. Kva heiter det på norsk, den olympiske øvinga der ein…
– Tresteg?
– Ja, vi er berre eit tresteg frå frigjering. Det første steget er å ta over politi og domstol, det neste steget er den siste 2-prosenten av pengane, og det siste er ei folkeomrøysting. That’s it!

Til lagtingsvalet i 2026 håpar han å vere eitt steg nærare.

– Men i dei to siste vala har ikkje spørsmålet om sjølvstende vore tema. Vårt parti har alltid meint at vi berre skal lausrive oss. Heller i går enn i morgon, men vi må ha eit fleirtal. Derfor har vi gått den lange og tunge vegen, tatt steg for steg, vi tek over alt, vi betaler for alt, men utan å få fordelane.
– Og kva er fordelane?
– Frihandelsavtalar. Vi kan bli medlem av EFTA som Noreg er, og inngå eigne avtalar. Eg har forhandla med Kina og skal no til Japan, og dei seier OK, vi vil gjerne inngå en frihandelsavtale, men kva er Færøyane eigentleg? Er det eit land? Vi får ikkje sitje ved bordet. Vi vil bli medlemer av internasjonale organisasjonar, ha tilgang til FN, vi vil ta del i klimaforhandlingar og bidra til å skape fred i verda.

Men så til det store spørsmålet: Kvifor tviheld danskane på Færøyane?

– Ja, kva er eigentleg dei danske interessene her? Utåt er Danmark ein demokratiforkjempar som stør sjølvstenderørsler i andre delar av verda. Kvifor ikkje støtte oss? Eg forstår svært godt kvifor dei ikkje gjer det. Å miste Færøyane vil vere eit prestisjetap. Om eg set meg i den danske statsministerstolen, forstår eg det godt: Eg vil ikkje vere den statsministeren som mister meir av det danske riket. Og så er det éi sak til, og dette prøver eg å få danskane til å innrømme: Grønland og Færøyane er gode kort å ha på handa i det geopolitiske spelet. Dei har mykje å seie for Danmarks internasjonale posisjon, og gir dei enorme utanrikspolitiske fordelar.

Nokre meiner at dette ikkje handlar om Færøyane, men om Grønland. Det er verdas største øy som gjer danskane til ein storpolitisk aktør i nordområda. Frykta er at om færøyingane får sjølvstende, kan grønlendarane krevje det same.

– Ja, men vi skal ikkje nedvurdere betydninga Færøyane har, seier Høgni og reiser seg.

Han hentar ei trykksak: Arktiski politikkur Føroya 2024. På framsida er det eit kart.

– Sjå her! Vi ligg i midten og har kan hende ei viktigare strategisk plassering enn Grønland. Vi skal ikkje tenkje på Færøyane som eit lite land. Vi er eit enormt land, om vi tek sjøen med. Med kontinentalsokkelen er det om lag 300.000 kvadratkilometer. Når eg snakkar med politiske kollegaer i England, pleier eg å seie: You may think we are in the middle of fucking nowhere, but in fact we are in the middle of everything.
– Du er no 58 år. Vil du få oppleve eit fritt Færøyane i di levetid?
– Ja, det er eg sikker på. Eg trur alltid det vil skje til neste val, og det trur eg også denne gongen. Kanskje endå sterkare. Vi utviklar oss ikkje som menneske og nasjon utan at vi er ein del av verda. No er vi som eit barn i ein altfor liten sparkedress. Vi får ikkje bevega oss. Det er som ei tvangstrøye.
– Apropos det: Du har så fin genser. Kor er den frå?
– Før fekk eg genserar som bestemor mi strikka, no er det kona mi som gjer det. Men akkurat denne er kjøpt hos Navia. Dei har hovudkvarteret sitt i Toftir på Eysteroy, til venstre etter den undersjøiske tunnelen.
– Eg tenkte meg fyrst til Saksun?
– Saksun, ja. Då må du snakke med bøndene der. Vi har inga utmark på Færøyane, alt blir brukt til sauebeite, og vi har heller ikkje hatt allemannsrett. Det har vi gjort noko med, slik at færøyingar no kan gå kor dei vil. Sjølv om halvparten av bøndene festar grunn av staten, agerer dei som om dei eigde jorda sjølve. For ein månad sidan laga vi ei lov om berekraftig turisme der formålet er å leggje til rette for turisme, samstundes som vi vernar naturen og tek vare på interessene til bøndene. Men dei er rasande på meg, og det er spesielt éin i Saksun som er sint.
– Er det han Johan eit eller anna?
– Johan Jógvanson, ja. Skal eg finne nummeret til han?

For å gjere historia så kort som råd er: Eg ringjer den argaste bonden på Færøyane, køyrer til Saksun og treffer Johan nede ved kyrkja. Opninga gjekk som dette:

– Eg skulle forresten helse til deg frå Høgni Hoydal.
– Frå Høgni? Han er et ondskabsfuldt røvhul.

Framhald neste veke

Les også

Færøyane består av atten store øyar og nær åtte hundre småøyer, holmar og skjer. Sandoy er mi niande øy, og med den har eg då vore på halvparten av hovudøyane.

Færøyane består av atten store øyar og nær åtte hundre småøyer, holmar og skjer. Sandoy er mi niande øy, og med den har eg då vore på halvparten av hovudøyane.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Farvel, Færøyane!

Les også

Det var ein fiskar som oppdaga kvalflokken denne fredagsmorgonen, og så gjekk alarmen. Det blei bestemt at han skulle takast inn til Hvannasund. Der venta om lag hundre menneske som var varsla gjennom ei lukka gruppe på Facebook.

Det var ein fiskar som oppdaga kvalflokken denne fredagsmorgonen, og så gjekk alarmen. Det blei bestemt at han skulle takast inn til Hvannasund. Der venta om lag hundre menneske som var varsla gjennom ei lukka gruppe på Facebook.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Grinda kjem!

Les også

Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.

Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Turistinvasjonen har gjort Johan Jógvanson til den sintaste bonden på Færøyane.

Les også

Sauene er henta ned frå fjellet til garden til familien Lützen i Sydradalur for å bli klipte. Ein gong sa dei at ull var gull, men slik er det ikkje lenger. No blir det meste av ulla brend.

Sauene er henta ned frå fjellet til garden til familien Lützen i Sydradalur for å bli klipte. Ein gong sa dei at ull var gull, men slik er det ikkje lenger. No blir det meste av ulla brend.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Om sau og sjølvstende

Les også

Då nordmennene kom til Færøyane, eller Fårøyane, rundt 800 var «hagane fulle av sau, som irane hadde ale upp, bergi tekte med fugl, nøgdi med rekved til husbyggjing, fisk og kval utanfor døri og vetrar so milde at sau og hest levde ute», skreiv landsfaderen Jóannes Patursson i boka Frå Færøyane i 1925.  I dag er det om lag 70.000 sauer som går fritt ikring, også rundt Tórshavn.

Då nordmennene kom til Færøyane, eller Fårøyane, rundt 800 var «hagane fulle av sau, som irane hadde ale upp, bergi tekte med fugl, nøgdi med rekved til husbyggjing, fisk og kval utanfor døri og vetrar so milde at sau og hest levde ute», skreiv landsfaderen Jóannes Patursson i boka Frå Færøyane i 1925. I dag er det om lag 70.000 sauer som går fritt ikring, også rundt Tórshavn.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Ute i Atlanterhavet ligg Færøyane som ein front mot lågtrykk, vestavêr og liberale haldningar.

Fleire artiklar

Brukarstyrt personleg assistanse (BPA) er eit viktig likestillingsverkemiddel.

Brukarstyrt personleg assistanse (BPA) er eit viktig likestillingsverkemiddel.

Foto: Gorm Kallestad / NTB

Ordskifte

Grunn til uro

Ikkje berre er leiande norske politikarar og dei største partia lite opptekne av rettane til menneske med nedsett funksjonsevne; også statlege forvaltningsorgan, til dømes Pasientskadenemnda, praktiserer lovverket på diskriminerande vis.

Carl Aasland Jerstad
Brukarstyrt personleg assistanse (BPA) er eit viktig likestillingsverkemiddel.

Brukarstyrt personleg assistanse (BPA) er eit viktig likestillingsverkemiddel.

Foto: Gorm Kallestad / NTB

Ordskifte

Grunn til uro

Ikkje berre er leiande norske politikarar og dei største partia lite opptekne av rettane til menneske med nedsett funksjonsevne; også statlege forvaltningsorgan, til dømes Pasientskadenemnda, praktiserer lovverket på diskriminerande vis.

Carl Aasland Jerstad
Gaute Heivoll har vunne Brageprisen, blant andre prisar, sidan han debuterte i 2002.

Gaute Heivoll har vunne Brageprisen, blant andre prisar, sidan han debuterte i 2002.

Foto: Monika Holand Bøe

BokMeldingar

Eit solid stykke arbeid

Gaute Heivoll skriv storslått om dei små tinga og smålåtent om dei store.

Ingvild Bræin
Gaute Heivoll har vunne Brageprisen, blant andre prisar, sidan han debuterte i 2002.

Gaute Heivoll har vunne Brageprisen, blant andre prisar, sidan han debuterte i 2002.

Foto: Monika Holand Bøe

BokMeldingar

Eit solid stykke arbeid

Gaute Heivoll skriv storslått om dei små tinga og smålåtent om dei store.

Ingvild Bræin

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis