Eg har forlate Ringvegen og er i Siglufjör¿ur, og kvifor er eg her? Lat meg ta ein lang omveg:

Ein kveld i mai 1845 sjangla nasjonaldiktaren og naturvitskapsmannen Jónas Hallgrímsson gjennom Københavns gater etter eit fuktig lag på Hviids Vinstue på Kongens Nytorv. I trappa opp til rommet han leigde i Sankt Peders Stræde, snubla han.

Tretten år tidlegare var han komen til byen for å studere jus, men bytte så til naturvitskap med vekt på petrologi og geologi. Han fekk fleire stipend og reiste over heile heimlandet og skreiv vitskaplege rapportar om fuglar, fisk, sel, vulkanar og geologi generelt. I København var han sentral i den gryande fridomskampen, og saman med tre andre unge intellektuelle skapte han bladet Fjölnir, der dei elda til strid for islandsk språk og sjølvstende. Flogvitet Jónas Hallgrímsson var rekna blant Islands mest lærde.

Så til denne lagnadstunge maikvelden, då den tjukkfalne og brystsjuke Jónas fall og i fallet braut høgre ankel. Han kava seg til sengs. Neste morgon fekk vener sendt han til sjukehus. Det var eit stygt brot, beinpipa stakk ut, såret blei infisert og det var snakk om amputasjon. Så langt kom dei aldri. Den femte natta døydde han av blodforgifting.

Jónas Hallgrímsson blei 37 år gamal, gravlagd på Assistens Kirkegård på Nørrebro i Kaupmannahöfn, som islendingane kallar København.

Og no skal vi spole om lag hundre år fram i tid, og her kjem eit nytt namn:

Sigurjón Pétursson heitte ein mann, og han var fødd i Reykjavík i 1888. Han var brytar i lett tungvekt og tok del i sommarolympiaden i Stockholm i 1912. Det var i dei leikane den islandske nasjonalsporten glima var demonstrasjonsgrein. Kampsporten har opphav i det vi ofte omtalar som vikingtida, og den mest populære varianten er brókartök. Der har brytarane eit glimabelte rundt lår og liv. Så går dei rundt kvarandre med klokka, og gyv laus, til ein av dei fell i bakken. Då er kampen over. Glima er framleis populært i enkelte krinsar, sjølv om sporten aldri igjen er komen med i det olympiske programmet.

Sigurjón Pétursson slo seg opp som forretningsmann og tok i 1922 over ein ullvarefabrikk i Mosfellsbær. Er du glad i å strikke ullgenserar, kjenner du kan hende til garn frå Alafosslopi? Uansett – etter frigjeringa frå Danmark i 1944 kom det fram at Sigurjón Pétursson hadde samtala med Jónas Hallgrímsson. Det vekte undring hos nokre, for poeten hadde vore daud i hundre år, men ikkje hos alle, og slettes ikkje i krinsen til Sigurjón. Dei visste at han hadde telepatiske evner, og at han var jamleg i kontakt med daude islendingar. Så kva hadde Jónas Hallgrímsson å melde frå dødsriket? Han ville heim, sa han. Han ville ikkje lenger ligge i Kaupmannahöfn, han ville til sin barndoms dal, Öxnadalur i Eyjafjördur.

På Island var ønsket korkje uventa eller uvelkome, tvert om, det skulle bli ei symbolsak for den nye uavhengige nasjonalstaten. At sjølv daude poetar vende danskane ryggen, skapte åtgaum og patriotisme, og det var klart at han skulle få kome heim, men beingrinda til Jónas Hallgrímsson høyrde staten til, meinte styresmaktene. Om han no skulle få si grav på Island, måtte han jordast på den nye nasjonalkyrkjegarden på Tingvellir. Denne var tenkt å bli ein slags Westminister Abbey for ærerike islendingar, og så langt låg poeten Einar Benediktsson der aldeles einsam. Denne striden fekk namnet beinamálid eller beinsaka.

Det synte seg at regjeringa var lunken til å finansiere flyttinga av Jónas Hallgrímsson, og det enda med at Sigurjón betalte alt av eiga lomme. Å spa han opp etter så mange år var heller ikkje enkelt, for fleire var seinare gravlagde på same plass. Ein far og son hamna der i 1875, og oppå dei igjen låg eit par gravlagde i 1900.

Men Sigurjón fekk no nokon til å samle saman det dei fann av jordiske leivningar, som dei la i ei kiste, som blei send til Island. Frå Reykjavík blei kista køyrd nordover til Öxnadalur, der Sigurjón hadde som mål å få ho i jorda. Styresmaktene protesterte, og ingen prest våga å ta hand om gravferda. I ei dryg veke stod kista i kyrkja, før Sigurjón resignerte. Politiet køyrde kista sørover att, og i 1946 fekk Jónas Hallgrímsson si endelege kvile på ¿ingvellir som den andre i historia.

Statsminister Ólafur Thors heldt tale og sa: «Islendingar, vi er komne heim. Vi er ein fri nasjon.»

Høgtida fann stad den 16. november, som var Hallgrímssons fødselsdag.

No skal det leggast til at det er reist tvil om det er rett mann som ligg gravlagd på Tingvellir, og uheimla rykte seier at det er ein dansk slaktar som er blitt heidra på dette viset av den islandske staten. Uansett – sidan 1996 har 16. november blitt feira som islandsk språkdag – «dagur íslenskrar tungu».

Denne dagen blir markert av kulturmedvitne islendingar over heile verda, og ein novembermørk kveld i 2022 inviterte ambassadør Högni Kristjánsson Islands-vener til feiring heime i bustaden sin på Bygdøy i Oslo. Ein ven av meg var invitert med kona si, men ho måtte melde fråfall, så slik hadde det seg at eg fekk innpass i ambassadørbustaden, der eg åt kanapear og fermentert haikjøt mens eg drøste med utflytta islendingar.

Hovudgjest denne kvelden var forfattaren Hallgrímur Helgason, som heldt eit framifrå foredrag om ein bokserie han var i ferd med å avslutte. Bøkene handlar om alt som skjedde i den avsides fjordbygda Siglufjör¿ur då nordmenn lærte islendingane å fiske sild.

– I tusen år skjedde det ingenting på Island, sa Hallgrímur.

– Alt stagnerte fram til norske fiskarar i 1903 begynte å fiske sild og lærte oss det. Dette var vårt økonomiske mirakel, som la grunnlaget for Islands velstand i det tjuande hundreåret, sa han, og siterte ein av figurane i boka: «Nordmenn gjorde meir for Island på seks år enn danskane gjorde på seks hundre år.»

– Så, kjære nordmenn, vi takkar så mykje for det, sa han, og her var det berre å setje frå seg glaset og klaske hendene saman.

Den kvelden bestemte eg meg for at eg måtte til Siglufjör¿ur.

Og no er eg her. Midt i eit arabisk eventyr på Siglunes hotell i Lækjargata 10. Eg la meg inn her utpå kvelden i går.

Det fyrste eg la merke til då eg kom ut av tunnelen og fekk sjå Siglufjör¿ur, var eit stort og grått krigsskip som låg til kai. Dei har ikkje militære styrkar på Island, så skipet vekte naturleg nok interesse. Det synte seg å vere «Freyja», det nyaste og kraftigaste patruljefartøyet til den islandske kystvakta. Ho har base her.

Mens eg stod på kaia, leita eg fram telefonen for å finne overnatting, og ja, eg har masa nok om desse høge hotellprisane, men fann til slutt Siglunes hotell. På Booking.com stod det at dei berre hadde eitt rom ledig, men dei er nokre luringar dei folka der. Dei vil skape panikk og få ein nervøs stakkar til å bestille, men i staden for at dei skulle få pengane mine, rusla eg heller bort til Lækjargata, der hotellet låg i ein betonggrå kloss på tre etasjar. Eg såg for meg nok ei natt i eit slikt sterilt gjestehus der ein må ta skorne av før ein trakkar inn på linoleumsgolva. Det som slo imot meg då eg sleit opp den tunge, turkise inngangsdøra, var dufta av kanel.

Eg kom rett inn i ein salong med vovne golvteppe og oljemåleri, det var kamin, lampettar og piano, og det var eit rom så ulikt alt anna eg hadde opplevd på denne reisa. Det var eit rom med ein dåm av historie. I djupe lenestolar sat tre–fire allvêrsjakkekledde turistar, og då eg spurde etter resepsjonen, peika ein mot baren.

Dette hende midt i middagsserveringa, dei tilsette var travle, og då eg omsider fekk huka fatt i ei av dei, snakka ho engelsk med spansk aksent og sa:

– Dessverre, alt er fullt, sorry.

– Fullt? Men det står på Booking.com at det skal vere eit rom ledig?

– Ja, men då kan du vel bestille der?

Så eg bestilte der, og neste gong ho hasta innom baren, sa eg:

– Hei, eg har ein reservasjon.

Ho sjekka, jo, Mr. Opedal hadde reservasjon, og så kalla ho på hotelldirektøren Halvdan, som sat på bakrommet. Halvdan kom for å ta betaling, og eg fekk nykelen til eit rom i eit sidebygg. Eit utsøkt rom var det, absolutt det flottaste eg så langt hadde budd i, med forgylte speglar, lampettar og taklampe, og på badet arabiske mosaikkfliser. Etter å ha slengt frå meg sekken gjekk eg ned att i resepsjonen og sjekka menyen.

Det viste seg at dei serverte lam, og så langt var alt freistande, men det kom så fram at kokken Jaouad Hbib var frå Marokko, og at all mat var krydra med kanel, gurkemeie, safran og berre Hbib veit kva, og slikt er på sin plass i Casablanca, men blei aldeles feil i Siglufjör¿ur. For meg.

Eg ville ha islandsk lam med salt, gjerne piffa opp med pepar, og gjekk derfor til restauranten Torgi¿, som låg i eit gult trebygg borte ved hamna. Også der stod lam på menyen, men her blei kjøtet servert med folkeleg bearnéssaus. Hm. Etter nokre sekund i rådville gjekk eg så tilbake til Siglunes, sette meg ved eit rundt bord i hjørnet og fekk snart servert islandsk lammekjøt i ei sislande leirgryte med couscous, nøtter, rosiner og kanel. Om det smakte? La meg seie det slik: Eg er ikkje samd med dei 186 som har gjeve maten toppkarakter på TripAdvisor.

På veg ut såg eg hotelldirektøren Halvdan sitje aleine ved eit bord, han åt kyllingsalat, han var vel lei kanel, og vi veksla nokre ord. Eg spurde kva bygningen var nytta til før det blei hotell, og han fortalde at Siglunes blei bygd som hotell alt i 1935. Det var faktisk det andre hotellbygget på Island. Det fyrste blei bygd i rikshovudstaden Reykjavík, det andre altså i sildehovudstaden Siglufjördur. Og då måtte eg nesten fortelje at eg var komen hit etter å ha høyrt eit foredrag om sildeeventyret av Hallgrímur Helgason. Halvdan la frå seg bestikket, turka seg med servietten og møtte blikket mitt.

– Kjenner du Hallgrímur?

– Nei, sa eg, men for å gjere meg interessant, la eg til at eg hadde intervjua han i Reykjavík etter finanskrisa i 2008.

No skal det seiast at då eg nemnde det møtet for Hallgrímur Helgason på ambassadørbustaden, kunne han ikkje hugse det, og det gjorde heller ikkje noko inntrykk på Halvdan. Han sa:

– Hallgrímur er ein ven av meg. Han budde her då han skreiv bøkene om sildeeventyret i Siglufjör¿ur.

– Skreiv han dei her?!

– Ja. Kvar dag sat han ved det runde bordet og skreiv. Ja, ved det same bordet som du sat.

Nei, ein kan bli aldeles overgjeven av slike samantreff.

Så i dag har eg no tenkt meg til sildemuseet for å lære meir om korleis nordmenn trekte islendingane opp av armod, og denne u-hjelpa var ikkje i statleg regi, men driven fram av driftige fiskeskipperar frå Haugesund, Kristiansund, Ålesund, ja, heile Vestlandet og Nord-Noreg. Det var ikkje medynk og hjartelag som dreiv dei, men profittjag. Og kva er det ein seier? Skal du hjelpe eit menneske i naud, skal du ikkje mette han med fisk, slik Jesus gjorde, men lære han å fiske.

Frå Amerika hadde dei norske båtane fått om bord nyvinninga snurpenot. Dei trong ikkje lenger vente på at silda søkte mot grunt vatn, og fange ho med landnot, men kunne fangste i rom sjø. Sjølv om nordmennene hadde fiska på Island i mange år, var det fyrst med snurpenota det tok heilt av. Men å lære islendingane å fiske sild var eit stort lerret å bleike.

I Europa elles var silda rekna som havets sølv og ein høgt skatta ressurs, men her rekna dei ikkje sild som mat, ho var til naud dyrefôr eller agn. Sjølv når svolten jamra i tarmane, ville dei ikkje ta ho i munn, og Hallgrímur Helgason skriv om korleis svoltne bønder i Siglufjör¿ur ein vårdag ville ut og dra torsk, men dei fekk ikkje tak med årene fordi fjorden var fylt til flomålet med feit sild. Men å ete ho, nei, den tanken baud dei imot. Haikjøt, derimot, som har vore nedgrave i månader og deretter turka, det var mat. Og torsk, sjølvsagt.

Her på denne avbaklege tjuvplassen, der det låg fire–fem hus langs stranda og nokre skredutsette torvhusgardar, byrja det økonomiske mirakelet. Sommaren 1903 stemna ein armada av over hundre norske fiskebåtar inn fjorden mot Siglufjör¿ur. Islandske unggutar fekk seg hyre om bord, dei rodde nót, dei sleit, dei såg, dei lærte. På land blei det hamra og bygd, og opp kom brygger, hus, lagerbygg, saltestasjonar og etter kvart store fabrikkanlegg med piper der det blei laga sildeolje og sildemjøl. Hamna var ein tett skog av skipsmaster, og ungjenter frå heile landet strøymde til for å sløye, salte og pakke sild i tønner.

Før nordmennene kom til Siglufjör¿ur, låg det fire–fem hus langs stranda. Då dei reiste, var det blitt ein fabrikkby.

Siglufjördur blei eit klondyke. For fyrste gong fekk allmugen betalt for arbeidet i kroner og øre, og ikkje i mat og husly. For fiskebøndene var det slutt på å byte til seg sukker, kaffi og andre kolonialvarer for sveitte, saltfisk, sauekjøt og ull. Pengane flaut, og Siglufjördur blei ein partyfjord, eit sildestinkande Hemsedal med kroer, vertshus, kino og dansehallar der orkester spelte opp fire til fem gonger i veka, og for igjen å sitere den gode Hallgrímur Helgason:

– Halvparten av islendingane stammar frå Siglufjördur, fordi halve nasjonen blei avla der oppe i bakkane og fjella, ute på bryggene og i fjæra, alt under open himmel på ei lys islandsk sommarnatt.

Også andre fjordbygder fekk ta del i festen, dei tok ein pinne for Seydisfjör¿ur, og ein pinne for Reydarfjör¿ur, ein pinne for Husavík, Djupavík og Akureyri, og dette til stor nytte for den islandske nasjonaløkonomien. Opp mot 44 prosent av eksportinntektene kom frå sild desse åra, og eventyret varte til 1968. I løpet av dei åra gjekk islendingane frå naturalhushald til pengehushald.

– Bestemor mi blei fødd i 1900 og døydde i 1998, sa Hallgrímur Helgason i ambassadørbustaden.

– Ho vaks opp i eit torvhus med jordgolv og utan straum. Ho enda livet i ein datastyrt Toyota Landcruiser med den nyaste mobiltelefonen i setet ved sida av. På ein menneskealder gjekk ho frå steinalder til dataalder.

Anita Ellefsen er sjef for sildemuseet i Siglufjör¿ur. Etternamnet hennar er frå Senja.

Jo, så eg går no bort til sildemuseet, og det er eit godt museum med utstillingar i tre bygg, ja, dei har til og med bygd ei hamn med båtar og brygger, men det luktar ikkje sild eller diesel, det luktar knapt sjø, og ei utfylling er lagd mellom museet og sjøen for å gjere plass til bilvegen. Anita Ellefsen heiter sjefen for museet, og det norskklingane namnet kjem av at oldefar hennar kom frå Senja til Siglufjör¿ur tidleg på 1900-talet. Her trefte han ei lokal jente, og dermed fekk Ellefsen-slekta ei islandsk grein.

Ho har litt dårleg tid, Anita, for det er fredag, og ho skal køyre sonen til ei fotballturnering i Selfoss. Turen tek seks timar. Men ho set seg no ned ved eit møtebord i andre etasje, rettar på brillene og fortel om islendingens ambivalente tilhøve til sild.

– Islendingane har aldri hatt tradisjon for å ete sild, heller ikkje i dag. Det er ikkje som i Noreg, Sverige og Danmark med julesild. Ein får kan hende kjøpt innlagd sild, men den er nok importert, fortel ho.

Eg merkar snart at eg eigentleg kan nok om sildeeventyret gjennom bøkene til Hallgrímur Helgason, så eg har ikkje all verda å spørje om. Jo, ein ting lurer eg på.

– Kunne du hjelpe meg å kome i kontakt med ein sauebonde?

– Ein sauebonde?

– Ja, ein som snakkar engelsk eller norsk?

Når eg går, får eg ein lapp i hand med namnet Òlafur Helgason og eit telefonnummer. Eg ringer han straks eg er utanfor, men han blir nok ukvæm av oppringing frå ein framandspråkleg journalist. Han blir heilt stille.

– Hallo?

– Yes, hello.

Så er det igjen stille, eg seier hello, er han der ikkje? Jo, han er der. Han seier:

– Hjørdis, og les opp eit telefonnummer.

– Kven er Hjørdis?

Han legg på. Eg prøver å ringe han opp att, men han svarer ikkje. Så eg ringer Hjørdis og seier at eg ikkje veit kven ho er, heller ikkje kvifor eg ringer ho, men at eg fekk nummeret hennar i søket etter ein sauebonde. Og ho er kvikk av seg og seier at eg kunne besøkt dei, for mannen driv med sauer, men i dag er han oppteken med å børste geiter, og i morgon er det denne gravferda…

– Men kom no berre ut til oss i ettermiddag, så får vi sjå.

Så eg startar opp Bjartur, blinkar meg gjennom gatene og køyrer utover langs fjorden, og etter nokre få minutt kjem eg til ein tunell. Det er berre eitt køyrefelt, og eg lurer på kva eg skal gjere om det kjem bil imot, men straks innanfor ser eg at dei har sprengd ut møteplassar. Men er det eg eller trafikken imot som skal nytte dei? Det er eg. Ein bil kjem imot og stansar like før møteplassen, slik at eg kan svinge ut, og han rasar vidare. Etter ein halv time er eg framkomen.

«Brúni den kvite var namnet på ein hyggelig mann, Háreks sønn, jarl av Uplander; han drog til Island av fri vilje og tok land mellom Mjóvadalsár og Úlfsdali; han budde på Brúnastadir», står det å lese i Landnåmabok. Uplander, eller Uppland, er eit landskap i Svealand, rundt dagens Uppsala, så det var ikkje berre nordmenn som innvandra til Island. Brúnastadir ligg på austsida av ei ferskvasslagune i botnen av Skagafjör¿ur, og var ein gong ein storgard som strekte seg over fjellet og nesten ned til Siglufjör¿ur.

I dag er det Jóhannes Helgi Ríkhardsson som er sauebonde på Brúnasta¿ir, og han er ein staut kar, rank og høg, med ein slik gutaktig lys sveis. Eg treffer han i geitefjøsen, der det er eit salig kaos. Dei prøver å få geitene opp på ei plattform for å kamme av ulla, men geitene er ustyrlege, og det spring ungar og geiter overalt.

Jóhannes tek seg meir enn gjerne ein liten pause for å fortelje korleis det er å vere sauebonde på Island i vår tid. Vi går over eit grusa tun og inn i ein annan fjøs. To hundar dansar i hælane hans, ein border collie og ein iltert bjeffande småhund.

Han er fjerde eller femte generasjon på garden, det spørst litt korleis ein reknar, seier Jóhannes.

– Bestefar min var frå dette området, mens bestemor mi var frå Siglufjör¿ur. Ho kom hit rundt 1900-talet, men den gongen var det ikkje vanleg at bøndene eigde gardane, fortel han, og stiller seg opp mot ein sauegard.

Vistarband heiter ordninga, som er særmerkt for Island og vara frå 1490 og til langt utpå 1900-talet. Alle som ikkje sjølv eigde jord, måtte vere tilsette hos ein bonde. Dei batt seg for eitt år om gongen og hadde plikter, men òg rettar.

– Sjukdom, pestar og ikkje minst det store vulkanutbrotet i Laki i 1783 førte til at store landområde hamna på hendene til nokre få familiar, fortel Johannes. Om lag 5 prosent høyrde til ein landeigande elite, resten var landarbeidarar.

– Dei budde eitt eller to år på ein gard før dei flytta sauene sine til den neste. Oldefar min dreiv garden her på det viset, fortel Johannes.

Det var i 1998 Jóhannes tok over etter faren, Ríkhardur Jónsson, og det har ikkje berre vore velstand.

– Til liks med newzealendarar har islendingane vore av dei som har ete mest lammekjøt i verda, seier han.

– Men i dei siste tretti åra har vi ete mindre og mindre. Den yngre generasjonen vil ha kylling, gris, pizza og alt slikt. Kiloprisen på lam har gått ned, og det er det eine. Ein annan ting er at alt er blitt meir komplisert og byråkratisert når det gjeld lovar, reglar og miljøomsyn. Og prisane på gardar har gått opp. Byfolk, som gjerne har bestefar eller bestemor frå området, kjøper gardar for å bruke dei til fritidsbustad. Lokale ungdommar som vil drive gard, har ikkje råd. Slik er det over heile Island. Og sidan det blir færre bønder, blir gardane større.

– Kor mange sauer har du?

– No har eg mellom sju og åtte hundre vinterfôra sauer, og i vår blei det fødd rundt 1220 lam.

– Wow! Er det ein stor gard?

– Jo, men det finst gardar som har over tusen vinterfôra sauer. Ikkje mange, men nokre.

Ved sida av sauedrifta driv han og kona Hjørdis ysteri, gardsturisme og hytteutleige.

– Du har berre islandske sauer?

– Ja, det er ikkje lov med andre rasar på Island. På 1930-talet prøvde dei å introdusere skotske sauerasar, men det blei ein katastrofe. Det einaste vi fekk, var sjukdom, og vi måtte byte ut nesten heile buskapen. Framleis er vi plaga med skrapesjuke.

– Er den islandske sauen ein god rase?

– Ja, det vil eg seie. Du har alt i éin sau. I gamle dagar heldt dei ikkje sauer berre for å produsere kjøt og ull, men òg for mjølk. Bøndene dreiv samstundes med fiske, og berre i dei to dalane her låg 60–70 gardar som husa over tusen menneske. I starten av juli blei lamma sende til fjells. Sauene blei mjølka, og av sauemjølka laga dei smør og skyr.

– Var det ikkje vanleg med kyr?

– Jo, kvar gard hadde ei eller to kyr til drikkemjølk, men elles var det sauemjølk. Og dei ville helst ikkje ha to lam, men eitt stort.

– På grunn av mjølka?

– Nei, fekk dei to, var dei redde for at dei ikkje ville overleve. Dei hadde lite fôr, og lamma fekk akkurat nok til at dei kom seg gjennom vinteren.

– Men blei ikkje lamma slakta om hausten?

– Ikkje før dei var to–tre–fire år. Dei måtte ha dei så lenge for å få dei store og feite nok. Feitt var viktig, for det blei nytta til å lage talgljos. Alt på sauen blei nytta, ull og skinn til klede og sko, og horna til knappar. Og heile sauen blei eten, innmat, ja, til og med beina. Saueskiten blei nytta til gjødsel og brensle.

Eit lam kjem brekande inn sauegarden, mora har dauda, seier Johannes og løfter det opp.

– Er det eit kopplam?

– Ja, pelalamb seier vi på islandsk.

– Men i dag driv du berre med kjøt og ull?

– Ja, det endra seg rundt 1900. I Storbritannia auka folketalet, og dei trong kjøt, og islendingane eksporterte mykje levande sau. Etterspurnaden auka fram til fyrste verdskrig, men då blei det stopp. Då var det ingen seglasar til Europa. Og samstundes var det islandske samfunnet i endring. Ungdomar flytta frå landsbygda til tettstader, der det var arbeid å få.

– Som til Siglufjördur?

– Ja, og dette fortsette etter andre verdskrig, då mange flytta til Reykjavík-området. Dei tok med seg mattradisjonane frå bygdene og åt berre fisk og lam. Frå 1950-talet eksporterte Island òg store mengder ull til Sovjetunionen, og prisane var høge. Det var gode tider for sauebøndene, og veksten fortsette fram til sauebestanden nådde ein topp i 1979. Då var det om lag 800.000 sauer på Island.

– Eg trudde det var over éin million sauer?

– Med lam var det nok langt over to millionar. Det førte til overbeiting og overproduksjon, og snart stupte etterspurnaden etter lammekjøt.

Produksjonen blei regulert, og det blei innført kvotar.

På Island har dei islandske sauer, islandske hestar og islandske geiter, men ikkje griser. Dei dauda ut, og det er importerte griserasar som no blir produserte. Og så har Johannes ein islandsk sauehund.

– Dei er små med mykje pels, som ein husky, og lynnet og oppførselen er totalt ulik border collien. Dei gøyr mykje, og samlar ikkje sauer, men jagar dei.

– Kvifor det?

– I gamle dagar hadde dei ikkje gjerde, og det er det som er instinktet til den islandske hunden. Få sauene bort frå innmarka og opp i fjella. Instinktet er totalt motsett av border colliens. Då islandske gardbrukarar fekk dei fyrste border colliane, tykte dei at dei var dumme. Ikkje gøydde dei og ikkje jaga dei, men blei ståande rett framfor sauene. Det har teke ein og to generasjonar å lære islandske bønder å bruke border collie. Og kryssar du ein islandsk hund med ein border collie, kan du få ein skikkelig dum hund. Dei veit ikkje kva dei skal gjere, samle eller jage, seier Jóhannes.

Eg er tilbake i Siglufjördur, og i kveld vil eg ikkje ha marokkansk lam, men går til Torgi¿ for å ete lam på islandsk vis. Bearnéssausen blir takk og lov servert ved sida av. Og mens eg tygg lammekjøtet, kjenner eg at det smakar presis som heime. Det er godt, men velkjent, og langsamt skjønar eg eldhugen som islendingane kjenner for det marokkanske lammet. Som ein av dei har skrive på TripAdvisor: Maturinn er himneskur hérna. Besta lambakjöt á Íslandi.

«Maten er himmelsk her. Beste lammekjøtet på Island.» Etter tusen år med salta lammekjøt til kvardags, måtte det vere ein velsigna lette å bli servert noko anna. Til dømes lam med couscous, nøtter, rosiner og kanel.

Hallgeir Opedal

hallgeir.opedal@gmail.com

Framhald neste veke