Med eit rykk vakna eg. Var det for seint? I ørska plirte eg ut vindauget, og nei då, eg rakk det: Der under bretta det grøndisige og lappeteppeflate Danmark seg ut. Det var knapt ei sky på himmelen. Eg tok biletet. Snart etter dunka hjula hardt i bakken.

Det var i starten av juni, dette, i det som for alltid vil bli hugsa som den andre koronasommaren. Vi var ikkje mange om bord i SK1455 denne føremiddagen, men vi som var der, forlét flyet med munnbindet på og trakka etter kvarandre gjennom korridorane på Kastrup til vi blei mottatt av nokre glade ynglingar som effektivt registrerte namn og sende oss vidare til koronatesten. Ingen kø, inga venting, og den venlege sjukepleiaren stakk bomullspinnen så vidt inn i nasen og drog han raskt ut att.

– Var det alt?

– Hvad?

– Var – det – alt?

– Yes, sa ho og bad meg vente i eit tilstøytande rom.

Eg sette meg, og gjorde som dei hine – leita fram telefonen. Statsminister Mette Frederiksen hadde lagt ut ei ny oppdatering på Facebook, såg eg. Ho legg jamleg ut politiske innlegg til dei 286.000 følgjarane sine, men også meir private innlegg, ofte frå kjøkenet med tekst som om lidt er der frikadeller til familien, eller at ho starta søndagen tidleg for å lave rabarberkage til frokost, eller ein sveitt sjølvis der ho skriv at ho har løbeskoene spændt på, eller bilete av sonen Magne som blei konfirmert i mai, men ikkje dottera Ida Feline, som er 19 år. Ho vil vel ikkje vere med på mora sitt folkelege jag etter politisk goodwill og likes i sosiale medium.

Denne morgonen hadde Mette Frederiksen lagt ut eit bilete i heilfigur frå Borgen, og Borgen er jo navet i det danske demokratiet med folketing, høgsterett og statsministeriet, men dagens bilete var frå nordfløya, der dei kongelege har kontor. Ho var ikledd mørkeblå bukser og bluse, håret var som alltid trekt stramt tilbake, og i hendene heldt ho lesebriller og ei rosa saksmappe.

«Er på vej gennem Christiansborgs smukke gange til Statsråd hos Hendes Majestæt Dronningen og H.K.H. Kronprinsen. Det er første statsråd med fysisk deltagelse i lang tid», skreiv ho og la til: «En stolt og vigtig tradition.»

Innlegget har alt fått over fem tusen tomlar og hjarte, men òg kommentarar som: «Det har været muligt hele tiden. Der er ikke nogen overdødelighed eller pandemi. Stop nu de ulovlige restriktioner.» Og denne: «Hvornår blev loven, om nedslagtning af mink, forelagt for, Hendes Majestæt Dronningen og H.K.H. Kronprinsen?»

Etter femten minuttar blei eg ropt opp, «eh – Halgai?!», fekk eit ark med negativt testresultat i handa og blei ønskt velkomen to Denmark. Dernest plukka eg opp bagasjen og gjekk for å kjøpe togbillett på ein automat.

I det eg tasta pinkode, kom ein tilsett i Danske Statsbaner ilande til, og sa eg måtte ha pladsbillet. Pladsbillet?! Det er eit koronatiltak, sa han, alle må ha pladsbillet. Han leidde meg så mot rett spor, og nede på perrongen fann eg fram telefonen. Det ringde, nokon svara, men heller ikkje denne gongen skjønte eg kva som blei sagt.

– Kan – jeg – tale – med – Nicolai?

Sa eg, sakte – tydeleg.

– Ja, det er meg.

I tillegg til koronaviruset har det å leige elsykkel valda meg mest sut og utfordringar før denne reisa. Tanken var fyrst å leige ein sykkel i Oslo, trille han inn på danskebåten ein ettermiddag og ut i Københavns gater neste morgon, men så blei alle avgangar innstilte.

Plan b var å leige sykkel i København, men reglar for utreise og innreise endra seg frå den eine veka til den neste, og sidan det lenge var uvisst kva tid eg ville vere der, blei alt vanskeleg. Inntil nokon sette meg i kontakt med Nicolai i Pedalatleten, og alt av den fyrste e-posten skjøna eg at han var ein velvillig fyr. Om det kunne la seg gjere å leige ein elcykel med sykkelvesker hos han i åtte–ti dagar ein eller annen gong i juni–juli?

«Det kan du tro der er!» svara han, og all korrespondanse sidan var i same framoverlente tone, anten eg spurde om rekkevidda til elsykkelen, cirka 150 kilometer, eller volum på sideveskene, cirka 15 liter.

Alt verka lovande, sett bort frå at han ikkje hadde svara på den siste e-posten eg sende måndag kveld. I den skreiv eg at flybillettane var bestilte, og om han kunne stadfeste at ein sykkel kunne vere klar dagen etter, altså i dag.

– Hvornår kommer du, spurde Nicolai på telefonen.

– Eg er på Østerport om ein halv time, svara eg.

Det blei stilt.

– Går det, trur du?

– Det kan du tro det gør!

Eg følgjer toget inn til Hovedbanegården, tre stopp, og dernest dukkar vi ned under København, under Ørstedsparken, kalla opp etter to brør frå Langeland, forbi Nørreport, under Botanisk have og Statens naturhistoriske museum og så ut av tunnelen ved Østerport station, som før heitte Østbanegaarden.

Der går eg av toget og kjem opp i eit varmdirrande København. Etter fem timar kan eg endeleg ta munnbindet av. Eg trekker inn pusten og fyller lungene med varm storby og ei sitrande glede rausar gjennom meg. Eg er i utlandet!

Pedalatleten viser seg å ligge under gateplan, og etter å ha virra fram og attende på Oslo Plads ser eg skiltet som peiker ned ei trapp, og eit nytt skilt som peiker ned ei trapp til, og der i undergrunnen finn eg butikken/verkstaden.

Ein radio speler listepop, eit tog skramlar forbi, og i halvmørkeret ser eg to unge københavnarar skru på kvar sin sykkel. Eg seier «hei, hei» og spør etter Nicolai, og ein sommarklipt mann i shorts og T-skjorte kjem imot meg og spør om eg kan vere nordmannen som skal leige sykkel.

– Den er lige klar, seier han.

Eg bukserer meg sidelengs inn mellom syklar, verktøy og pappesker for å sjå på det som skal vere min trufaste gangar dei neste åtte–ti dagane. Han heng i taket, har skarp blåfarge, og fargen kan eg leve med.

– Men det er jo ein damesykkel?!

– Hvad? seier Nicolai.

– Det er ein damesykkel!

– Vi seier ikkje damesykkel lenger.

– Nei?

– Det er ein sykkel med lågt innsteg.

– Ja vel.

– Eg syklar sjølv på ein slik.

Jo, greitt nok at Nicolai syklar rundt på ein slik, han om det, men eg hadde sett for meg ein røffare sykkel, ein offroader, eller ein hybrid, men ein damesykkel? Eg får meg ikkje til å spørje om han har ein annan sykkel. Eg vil ikkje bli oppfatta som utakknemleg, eller kritisk til syklar med lågt innsteg, for sjølvsagt kan eg sykle på damesykkel, eg treng berre litt tid til å områ meg, til å venje meg til tanken.

Nicolai spør kor langt eg har tenkt meg denne fyrste dagen. Helsingør, seier eg, det er om lag 45 kilometer. Han foreslår at vi ladar batteriet ein halv time til.

Damesykkelen Daisy og eg er framme i Helsingør. I bakgrunnen ligg Kronborg slott, som danskane finansierte gjennom Øresundtollen. Meir om det neste veke.

Alle foto: Hallgeir Opedal

Danmark! Dei er så sutlause, danskane, så muntre og lette til sinns, det er hipp, hipp hurra og skål kvar einaste dag med snaps og Gammel Dansk og Aalborg akevitt, eller doggkalde Carlsberg og Tuborg, probably the best beer in the world.

Gjennom livet har eg vore i Danmark fleire gonger enn eg har tal på. Eg har køyrt bil til Danmark, eg har reist med fly og tog, eg har tatt båt til Hirtshals, Frederikshavn og København, og ein gong segla eg til Skagen. Eg har vore der på jobb, festival, seminar, gutetur og utdrikkingslag, og det var då, i Istedgade, eg fekk sommarfugltatovering på ryggen.

Eg har leigd sommarhus på Bornholm og Jylland, budd på hotell og vandrarheim, og det er så dejlig å vere i Danmark, med morgenmad, ostemad, mjølkeglashøge smørrebrød med lun leverpostei, raudspettefilet, roastbiff, frikadeller eller flæskesteg over sure rugbrød med tjukt smørlag, for er det noko danskane kan, så er det å lage godt smør. Nasjonaløkonomien er tufta på smør – og svinekjøt. Danmark er jo eit bacon & butter-monarki.

For meg er Danmark strender, bølgjer og vind, det er vindmøller, bindingsverkshus med sølvgrå halmtak, herregardar og slott, det er Hirtshals, Skagen og camping på Løkken. Det er Skagerak og Kattegat, Lillebælt og Storebælt, det er Jylland, Fyn og Langeland, Samsø, Møn og Sjælland, det er Falster, Bornholm og Legoland. Danmark er Århus, Ebeltoft og Odense, og så er det sjølvaste København med Højbro Plads, Strøget, Christiansborg, Tivoli og Den Lille Havfrue. Danmark er masurka på sengekanten, sexshops og over 400 bordell. Meir?

Mykje meir. Danmark er moderne og vågal arkitektur og funksjonell og minimalistisk formgiving med stolar frå Arne Jacobsen, lamper frå Poul Henningsen og stålnips frå Georg Jensen, det er Bang Olufsen og jallabutikkane Søstrene Grene og Flying Tiger Copenhagen, det er lågpriskjeda Normal, som sel tannkrem og sjampo, det er Joe & the Juice, som sel ostesmørbrød og fruktjuice. Det er Dansukker, meierigiganten Arla, kjøtprodusenten Danish Crown og kanskje den mest kjende merkevara – Lego.

Danmark er namn som Janni, Iben og Suzanne, det er Gitte, Mette, Jette, det er Lone og Anette, og Barbara, det er Mogens, Bo, Niels og Svante, det er Rasmus, Preben, Viggo og Ulrik. Og så er det alle sen-namna: Hans Christian Andersen og Carl Nielsen, det er skodespelarane Mads Mikkelsen, Connie Nielsen, Viggo Mortensen og Birgitte Hjort Sørensen og Sidse Babette Knutsen frå TV-serien Borgen, det er dei ekte statsministrane Anders Fogh Rasmussen, Poul Nyrup Rasmussen, Lars Løkke Rasmussen og den alt nemnde Mette Frederiksen, det er drapsmannen og oppfinnaren Peter Madsen, Brigitte Nielsen og Kim Larsen i Gasolin.

Ja, så er det Shu-bi-dua, sjølvsagt, og Aqua og Eddie Skoller og humorpianisten Børge Rosenbaum, meir kjend som Victor Borge. Danmark var Mogens Glistrup, reiselivsarvingen Jannie Spies, divaen Ghita Nørby og Ludvig Holberg, rett nok fødd i Bergen, men han står på sokkel framføre Det Kongelige Teater saman med Adam Oehlenschläger, mannen bak nasjonalsongen «Der er et yndigt land». Danmark er salmediktarane Thomas Kingo og N.F.S. Grundtvig, det er filosofen Søren Kierkegaard, astronomen Tycho Brahe, og fysikaren Niels Bohr og Piet Hein med sine aforismar:

«Den som ikke lever nu, lever aldri. Hva gjør du?»

Og så er Danmark verdas eldste monarki, som strekker seg frå Gorm den gamle på 900-talet, og sidan ei lang rekke christianar og frederikar fram til Margrethe II, eller Daisy som dei næraste kallar ho.

I 434 år levde vi nordmenn under det danske åket, og dei heldt oss nede sosialt, kulturelt og økonomisk. Opp frå København sigla kongeleg utnemnde statthaldarar med eit embetsverk av prestar, offiserar, futar, amtmenn som med sine affekterte manerar og sprog, var hoverande og nedlatande.

Dei plyndra oss for sølv, kopar, fisk og tømmer, for sjølve har dei ingen naturressursar anna enn vind og havre, og det er mange som har brent seg på å gjere forretningar med danskane. Dei er revelure. Bak den blide fasaden ligg ei kynisk kremmarsjel, som veit å leve av annan manns sveitte. I alle desse åra prøvde dei å danifisere oss, men klarte det aldri heilt. Nordmenn og danskar er forbausande ulike i sinn og kultur.

Vi har for lengst sett i nåde til vårt tidlegare herrefolk, og vi har eitt og anna å takke danskane for, akevitten, til dømes, statsforvaltninga, lutheranismen, Akershus slott og Fredriksten festning. Kristiansand, Kristiansund og Kongsberg, som alle blei grunnlagde av danske kongar, det same med Christiania og Fredrikstad, ja, Røros, Drammen og Egersund er også grunnlagde av danskar.

Og dette bogsproget eller bokmaalet, som rett nok saug kraft og styrke ut av vårt eige språk, men som på sitt oppstylta vis var brukande for Petter Dass, Henrik Wergeland, Bjørnstjerne Bjørnson, Henrik Ibsen og Knut Hamsun, og kva hadde Noreg vore utan dei?

Det danske språket i dag speglar det danske lynnet, det er så liketil, så skøytelaust og slurvete, så mumlande slapt og gurglande rundt, som om dei gjer seg forstått med minst mogleg bruk av musklar og energi, og det er vel nettopp det dei gjer. Dei har fjerna seg frå skriftspråket og har skapt ein kladeis av vokalar. Berre ta eit så beintfram ord som mor. Moeær, seier danskane. Eller Norge: Nåoreæ, seier dei.

Språket er effektivisert til det uforståelege, og la meg ta dette sgu som eit døme. Ein gong sa danskane så gud hjælpe mig, men så blei det sågud, sidan sågu, og no er det berre sgu att. Eller dette ikk’ som dei henger på kvar einaste setning, og som er ei forkorting av ikke sandt? Eller sku’ og ku’ som er forkortingar av skulle og kunne. Slik snurpar dei ord og setningar saman i ein sirupsseig ugjennomtrengeleg talestraum.

Men det er jo dejlig å vere norsk i Danmark, der vi tilknappa fjeldaber frå provinsen kan få kjøpt billig spansk raudvin på bensinstasjonar og kjenne oss frie og synge om pilsnere i en snor og om lidt er kaffen klar, for lukka er jo ikkje det verste ein har, eller gleda eller livet, og det er alt dette eg no skal sykle gjennom på åtte dagar. For sjølv om eg har vore mykje her nede, kan eg ikkje Danmark.

No, der er Nicolai tilbake.

– Så er vi klare, seier han, og trykker batteriet på plass. Eg har fått pakka i sykkelveskene, klede for det meste, kamera, ei guidebok og romanen En flyktning krysser sitt spor av Aksel Sandemose frå Nykøbing. Eg har lagt ruta om heimstaden som inspirerte han til å skrive boka om janteloven.

– Så hvornår er du tilbake, spør Nicolai.

– Om åtte dagar. Rundt der. Veit du kva retning Helsingør ligg?

– Nei. God tur!

Eg skyv sykkelen opp dei fire trappetrinna og kjenner at han er tung. Berre sykkelen veg 25 kilo, så har eg om lag 20 kilo bagasje, og så er det batteriladar og ein solid lås, og nær 50 kilo uhandterleg sykkel merkar ein. For eg må opp to lange trapper til, og eg legg kroppstyngda på og baskar han opp trappene til eg står oppe på gateplanet.

Eg set sykkelen på støtta, pustar ut. Han er svær, altfor svær for meg, styret rekk meg til brystet. Eit namn må sykkelen ha. Opphavleg hadde eg tenkt å kalle han Christian Kvart, men sidan det er ein feminin sykkel med lågt innsteg, må ho få et kvinnenamn. Daisy! Sjølvsagt heiter ho Daisy.

Kva veg skal eg? Eg anar retninga, men ut av byen må eg ha hjelp av Google Maps, og eg trykker Helsingør inn på telefonen. Eg klemmer han fast på styret, ventar til ruta er funnen. Ja, motsett retning av det eg hadde tenkt, men eg sparkar Daisy i gang og vinglar bortetter fortauet.

Styret skjelv, er eg for tungt lasta bak? Ho er styrlaus, verkar det som, heile Daisy ristar. Er noko laust? Skal eg spørje Nicolai? Nei, eg orkar ikkje buksere Daisy ned alle trappene og opp att, og når eg trakkar på og farten aukar, stabiliserer ho seg.

Etter nokre hundre meter ser eg at retninga er feil, og bremsar opp for å klyve av. I rein gløymsle løftar eg høgre fot over bagasjebrettet, slik eg gjer med min sykkel heime, men Daisy er som nemnt svær, foten dultar i sykkelveska, eg mistar balansen og smell i asfalten.

Eg følgjer straumen av syklistar nordover. I det trafikale hierarkiet i Danmark tronar syklistane øvst. Dei er mjuke og miljøvenlege, og alt er lagt til rette for at dei skal kome seg smidig fram. Bilistane har respekt for syklistane, det same har fotgjengarane, og nåde den turisten som uforvarande trakkar ut i eit sykkelfelt. Då er det rop og hissig ringing med sykkelklokkene.

Syklistane er medvitne om den suverene plassen sin i trafikken, og dei einaste syklistane respekterer, er andre syklistar. Eg kjenner sjølv på den respekten og føler meg ikkje komfortabel på Daisy. Sykkelveskene gjer at ho breier seg, og sjølv om eg tidvis får god fart, er det heile tida nokon bak som ringlar med bjølla og skal forbi.

Støtt er det raudt lys, og vi må stanse. Straks det er grønt, men helst like før, må ein sparke seg i gang, og er ein ikkje rask nok, er det snøft og stønn. Fleire gonger gløymer eg å gire ned før eg stansar opp, og startar i sjuande gir og må presse pedalane seigt rundt, mens dei andre susar forbi. Syklinga tar all mi tankekraft, og blikket er retta mot vegen.

Etter ein halv time er eg ute av den verste sykkelstimen, og eg kjem inn på Strandvejen. Til høgre for meg glitrar Øresund og til venstre ein vegg av eksklusive villaer med havutsikt, nokre moderne, andre staselege murvillaer med ornament. Det er her dei rike og privilegerte bur.

Fyrst no slår det meg at eg syklar på elsykkel, og eg er skuffa over kor liten effekt motoren har. Daisy har fem stille, der turbo er det høgaste, og eco er det lågaste, og no står ho i eit slags midtstille, tour. Det er langt til Helsingør, og eg slår like godt motoren av for å spare straum.

Booom!

Det er som om nokon brått held meg igjen, og herre min skapar så tungt det blir å trø. Det er som om motstanden er stramma maksimalt på ein ergometersykkel. Eg reiser meg frå setet, trakkar ned pedalane. Det er håplaust. Så det var difor eg heldt såpass fart. Med elsykkel krevst inga muskelkraft. Eg slår motoren på att, og det er som ei Guds hand brått skyv i stussen til Daisy.

Etter nokre kilometer langs Strabvejen har eg sykkelvegen åleine, sett bort frå ein og annan mosjonist i tights og hjelm. Eg stansar for å ta bilete av eit monument over polfararen Knud Rasmussen. Om alt går som planlagt, skal eg heimom han ein av dagane, kan hende alt i morgon. Og snart etter er eg alt i Skodsborg, og her har eg lagt inn ein stopp.

Det var i 1852 den populære Fredrik VII kjøpte ein landstad her på austsida av Sjælland saman med den tredje kona si, grevinne Danner, eller Louise Rasmussen, som ho heitte då ho dansa ved Det Kongelige Teater. Ho blei hans hustru «til venstre hand», som tydde at eventuelle barn ikkje ville arve trona. Fredrik VII blei såleis den siste kongen av Huset Oldenburg.

Eg set frå meg Daisy på parkeringsplassen utanfor det kvitmåla annekset Villa Rex, som Fredrik VII sette opp for å sleppe å reise inn til København for å halde statsråd. Så var det sommaren 1863, då han inviterte den svenske kollegaen sin, kong Karl XV, til det som skulle bli eit fyllekalas med historiske følgjer. Nok ein gong var Danmark i strid om Slesvig og Holstein, dei to sjølvstendige hertugdømma heilt sør i kongeriket. Denne gongen blanda Preussen og Austerrike seg inn, og ein storkrig var under oppsegling.

Karl XV var ein glad og entusiastisk monark, og her inne i Villa Rex sat dei to kongane og elda seg opp på vin og sprit og skandinavisk forbrødring, og svenskekongen lova å sende 20.000 soldatar for å støtte den danske kollegaen i den komande krigen. Dei to kongane skåla og skulderklappa kvarandre, dei klemde og song, for no skulle soldatane frå Danmark, Sverige og Noreg «blande blod på slagmarken».

Karl XV må ha vakna opp til tidenes bakrus, for her hadde han grundig forlova seg. Militær støtte var ikkje klarert med Riksdagen, og han måtte beklage djupt, og det enda med at danskane møtte åleine på slagmarka, der dei blei knuste av den prøyssisk-austerrikske krigsmaskina leidd av Otto von Bismarck. Den andre slesvigske krigen var siste spikar i kista for Danmark som stormakt, og det vesle landet gjekk inn i ei kulturell krise, for kven var dei no?

Eg går opp trappa til Villa Rex, den same trappa dei to glade kongane må ha sjangla ned ei sommarnatt for 158 år sidan. Eg kjenner på døra. Låst. Skodsborg er i dag eit eksklusivt kurhotell, og Villa Rex «som ligger i de smukkeste omgivelser lige ud til Øresund», er selskapslokale med plass til 64 gjester.

I det trafikale hierarkiet i Danmark tronar syklistane øvst. Det einaste dei har respekt for, er andre syklistar.

Det er ikkje lårmusklane som blir den største utfordringa på denne turen, kjenner eg. Sykkelsetet, som fyrst kjendest komfortabelt, har byrja å gnage, ikkje slik at det er plagsamt, men det kan bli plagsamt. Her må eg vere proaktiv.

Like etter idylliske Humlebæk stanser eg og trillar Daisy ned mot ei lita strand. I skuggen av eit avblomstra kastanjetre leitar eg fram ein svartglinsande sykkelshorts. Eigentleg skulle eg vente med han, men det er ikkje noko å vente på, og eg dreg av meg langbuksa og tar han på. Eg ser ned på dei bleike leggane og føler meg tosken i den vesle, stramme buksa. Ved sida av står feminine Daisy. Det blir meir enn eg kan tole, og eg trekker buksa over.

Klokka er kvart på fem når eg svingar Daisy inn på kaien i Helsingør. Kvar skal eg bu i natt? Eg sjekkar hotell på telefonen, og det er flust av tilbod, for her er knapt turistar. Valet står til slutt mellom Marienlyst og Hamlet. Det fyrste er eit femstjerners strandhotell med spa og kasino og med strålande meldingar frå gjester: «Super mat og deilige rom. Fantastisk utsikt til Øresund og nærhet til byen. Nydelig solnedgang.» Alternativet er det trestjerners Hamlet i sentrum, som har fått blanda kritikk: «Uvenlig modtagelse af os da vi ankom. Meget sjusket rengøring af værelset og vi måtte selv ned og bede om toiletpapir. Vi følte os slet ikke velkomne!»

Når det gjeld pris, skil det berre eit par hundre kroner, og det hadde no vore herleg å starte dagen med morgonbad og super morgenmad? Men no skal eg oppsøke det genuine Danmark, og vil eg oppleve det på eit internasjonalt strandhotell med kasino og spa? Svaret gir seg sjølv, og eg styrer Daisy inn mot sentrum av Helsingør, ho ristar over brulegginga i tronge gater og smau, og der ligg Hamlet, ein fire etasjar høg bygard i Strandgade.

Velkomsten er alt anna enn uvenleg, det er som om dei har venta på nettopp meg. Eg kan sjølv velje rom og installerer meg i tredje etasje, to små vindauge, ein gamal skrivepult og skeive golv.

Det er ti timar sidan eg vakna oppkava i senga heime på Smestad i Oslo og ana ingenting om korleis dagen skulle bli, men no er eg her, presis som planlagt, og eg kjenner på ei enorm tilfredsstilling. Det kunne ikkje gått betre. Jo, Daisy er kan hende ikkje heilt slik eg hadde sett føre meg. Ho er vel feminin, ferm og ustabil, men det blir ei tilvenjing. Og sykkelbuksa? Jo, spjåken av utsjånad, men uhyre praktisk.

I morgon skal eg til Kronborg slott, heimen til prins Hamlet, det som dei skamlause danskane fekk sett opp med pengar dei fekk inn på mafiavis. For å seie det med William Shakespeare: Noko er rote i det danske riket.

Hallgeir Opedal

Framhald neste veke