«Eg var ferdig med fiesta for ei stund. I San Sebastian ville det vera roleg. Sesongen der opnar ikkje før i august. Eg kunne fått eit fint hotellrom, lese og sumt.»

I Ernest Hemingways debut, nøkkelromanen The Sun Also Rises frå 1926, dreg ein brokete gjeng frå Paris til Pamplona for å sjå tyrefekting og ha ein sju dagar lang fiesta. Dei drikk med den eine handa, et med den andre og syg inn den baskiske kulturen med alle sansane.

Romanen er tidlaus, karakterane levande, unge menneske med kunstnariske ambisjonar, som, desillusjonerte av den storpolitiske røynda, prøver å finna meining i seg sjølve og kvarandre, i eit anna land. Som epigrafen, signert Gertrude Stein, seier: Dei er alle ein tapt generasjon.

Utgåva eg har med i reiseveska, er utstyrt med foto av Hemingway i Baskarland og billettstubbar frå tyrefekting, datert juli 1924. Sjølv fiskelisensen frå Iratielva, der karakterane Jake og Bill tømmer flasker og fiskar aure, er med. Her er òg ein avisnotis med tittelen «Okse stangar to amerikanarar i ringen»; dei to er Hemingway og kameraten.

Desse bileta tydeleggjer Hemingways Baskarland for meg. Etter ei hektisk veke i Pamplona reiste han til San Sebastian i juli 1924.

På månaden hundre år etterpå, etter hektiske feriedagar i Barcelona, gjer eg det same.

May Linn Clement dreg på ferie mellom Barcelona og Paris. Del 1

Eg dreg til San Sebastian for tredje gong. Det er ti år sidan fyrste gong eg gjekk her, på dei kvite heksagonflisene som dekkjer fortaua i byen, og sa: Når eg ein gong skal pussa opp badet heime, vil eg ha kvite heksagonfliser på golvet, som i San Sebastian.

Dette kjennest godt å kunna seia i dag, for no er badet åtte år gamalt, og på golvet har eg heksagonfliser.

Dei reine fortaua skildrar Hemingway òg, han seier det alltid ser ut som dei nettopp er vortne spylte. Byen er frodig og grøn, no som då, «som om blada på trea aldri er heilt turre», skriv han.

«Kva om Hem var zem?»

Lenge hadde eg drøymt om denne ferien, om å reisa vekk frå kvardagen, der alt er så altfor kjent, og litt for kaldt til å vera juli. Fyrste etappe var fly frå Bergen til Barcelona.

Barcelona kom brått på, det vart for mykje av alt. For varmt om dagen, for varmt om natta, og det er ei tilvenjingssak å sova utan dyne, for ikkje å snakka om den ukjende, harde hovudputa. Rommet mitt var for høgt oppe, i niande etasje, og eg såg ingen rømmingsveg, berre rett ned.

Det var for langt å gå, og for mange pågåande seljarar på stranda. Før eg hadde sett meg ned på sanden, var dei der. Ville eg ha eit stort batikkteppe å sitja på? Ein parasoll? Kaldt øl, vatn? Fersk sangria, fersk mojito? Nei, nei, nei, sa eg, igjen og igjen.

Kor kom dei frå, desse seljarane, kor var basen deira, lagera av parasollar og teppe; kor laga dei desse ferske drinkane? Eg prøvde å fylgja dei med blikket, men fall av før eg kom til målet. Det var for langt å sjå.

Pulsen fall idet eg etter tre netter sjekka inn ryggsekken på jernbanestasjonen Barcelona-Sants, gjekk til perrong 4, steig om bord i vogn 3, sette meg på plass 20 og skulle ikkje av før endestasjonen seks timar seinare og ti grader kaldare.

Å, San Sebastian. Alt er nært. Frå jernbanestasjonen er det sju minutt å gå til husværet, som ligg i fyrste etasje, med stor terrasse og dyne i senga.

Det er ein gamaldags heis i bygget, ein slik i tre med ein liten fløyelsdekt benk på innsida. Ein må opna eit gitter og to dører for å gå inn, og syta for at alle dører er latne att, før heisen kan gå. Sjølv om eg berre bur ein etasje opp, tek eg heisen.

Eg slengjer frå meg sekken og går målretta på heksagonfliser mot indrefileten, gamlebyen, eit kvarter unna. Lukta aktiviserer minna før eg ser skiltet til pintxosbaren Borda Berri og høyrer det kjende ståket frå kjøkenet.

Det er ti år sidan fyrste gong gjekk her, på dei kvite heksagonflisene som dekkjer fortaua i byen.

San Sebastian er ikkje ei skjult turistperle. Ikkje no lenger iallfall. Mat­entusiastar frå heile verda kjem hit for å eta pintxos, baskiske smårettar, og oppsøkja Michelin-restaurantar. Mange liknar på meg, med solbriller, stråhatt og google-app på telefonen som transformerer den baskiske menyen.

Dei tilsette i pintxosbarane er strenge og stolte, og dei svarar helst på baskisk. Dei ropar, gestikulerer, og eg får inntrykk av å vera heldig berre eg får servering. På dei mest folksame, og altså beste, pintxosbarane, går det ofte slik til:

Eg går inn og stiller meg i ein slags kø eg ikkje heilt forstår meg på før personalet ser meg rett i augo, eg skjøner det er min tur, og prøver på beste vis, utan å høyrast for dum ut, å gjera greie for kva eg vil ha: «Eit sprøsteikt griseøyre, risotto og grilla blekksprut, takk!» Alltid sluttar eg av med «...og txakoli!», og den tilsette strekker ei flaske med den baskiske lett musserande kvitvinen opp over hovudet. Frå ei armlengds avstand heller han drikka i det flate glaset, noko som sjølvsagt fører til søl og skvetting. Og slik skal det vera.

Her er ikkje noka elegant skjenking i stetteglas, slik champagne skal hellast, for at boblene skal vara så lenge som mogleg. Nei, txakoli skal skjenkjast kjapt og gale, og drikkast med det same – Wham, bam, thank you Ma’am – ikkje noko å dvela ved.

Dei rekkjer meg glaset og spør etter namnet mitt, så er det berre å venta på at nokon ropar ut «May!» og ein og ein rett på små asjettar vert strekt over og mellom resten av køen.

Då er det om å gjera å ha ein stad å plassera desse rettane, for det er trongt om plassen. Men det går seg alltid til på eit vis, at eg får pressa meg inn ved eit lite bord, anten inne ved baren eller i gata like utanfor, stå klemt tett i tett, gjera skuldrene så smale som råd og eta fort, bli ferdig. Det står alltid nokon og trippar for å få plassen etter meg.

Det kjennest som eit rollespel. Som kunde er eg den underdanige og veit at her har kunden aldri rett. Situasjonen er tilnærma lik Seinfeld-episoden The Soup Nazi. Éin feil, og eg trur eg kunne vorte utestengd for livet. «Ikkje fleire griseøyro på deg!»

«Men – men – det er jo dei beste griseøyro eg har smakt!»

Pintxosane i San Sebastian er noko av det beste eg veit. Her går det mykje i sjømat, ulike delar av heile grisen og ein foie gras som er overkommeleg i både mengd og pris. Og gløym for all del ikkje den iberiske spekeskinka!

San Sebastian bognar. Her kan eg fråtsa, ein aktivitet eg likar, men i avmålt tid. No lever eg verkeleg, som eit barn i ein godteributikk.

– Eit stykke baskisk ostekake, takk!

– ...og txakoli!

Hundre år etter Hemingway – eller Hem, som han kallar seg sjølv – skjøner eg dragnaden det baskiske livet må ha hatt på forfattaren.

Eg kjenner ei hemingwaysk kvinne. Ho er ein livsnytar, har alltid teke føre seg av det gode i livet, levd utsvevande, oppsøkt god mat og drikke og har dei villaste historiene frå absurde situasjonar.

Men det siste året har dette endra seg. Ho har byrja på slankemedisinen Ozempic, og har, som ho seier sjølv, vorte meir keisam og måtehalden. Me kallar denne tilstanden å vera zem. Gneisten i augo hennar forsvinn når ho er zem, ho er nøgd med så lite, ei skål yoghurt til frukost held lenge, ho vil ikkje ha påfyll i glaset og heller ikkje dessert. Ho er metta, ho held seg heime i helgene – ikkje lenger eit liv for dei store romanar.

Ei kontrafaktisk tankerekkje melder seg: Kva om Hem var zem? Ville romanen The Sun Also Rises blitt noko av? Kva mister ein eigentleg med eit kjemisk band rundt lystene sine? Det er kjent at Ozempic ikkje berre hemmar matlysta, men òg kan dempa lysta til spenning.

«Nei, Hem vert ikkje med på tyrefekting og vindrikking denne helga, Hem er zem.»

Kan det bli for mykje blekksprutrisotto med blekk? Ja.

Eg trur eg fekk kjensla av å vera zem då eg til ein lunsj bestilte for mykje mat på ein pintxosbar. Eg var usikker på storleikane på dei ulike rettane og enda opp med ei stor skål blekksprutrisotto med blekk, tjukke skiver baskisk blodpølse med syltetøy og ein god porsjon pattegris. Eg var mett i over 24 timar og ville stort sett berre vera heime, til naud liggja som ein kval på stranda. Å vera zem vil eg ikkje igjen.

«Eit sprøsteikt griseøyre, risotto og grilla blekksprut, takk!»

Det var maten som fekk meg til San Sebastian for ti år sidan. Med den reisande fjernsynskokken Anthony Bourdain som leiestjerne drog eg hit, åt rettane han tilrådde, og gjekk i fotspora hans på Michelin-restaurantane Arzak og Mugaritz.  

I same episode seier han: Ikkje kom hit. Han frykta at hordane av turistar ville øydeleggja byen han elska.

Paradokset fylgjer mykje av reiseprogram og reiselitteratur. Idet ein eksponerer ein stad ein likar, kan han verta øydelagd. Kor mange har ikkje reist til Pamplona etter Hemingway?

Hunter S. Thompson seier det kanskje best i The Rum Diary når han er på Vieques i Karibia for å skildra øya til ein reisebrosjyre.

«Det var ein slik by der ein kjenner seg som Humphrey Bogart. Ein kjem inn på eit ustøtt fly, får på mystisk vis eit privat rom med balkong og utsikt over byen og hamna, og der sit ein og drikk til noko hender.» Thompson kjenner ein stor avstand til resten av verda, men idyllen brest. «Eg fekk betalt 25 dollar dagen for å øydeleggja den einaste staden eg på ti år har kjent ein snev av fred og ro. Betalt for å pissa i mi eiga seng.»

Førre gong eg var i San Sebastian, i 2018, medan eg sat på ein pintxosbar i gamlebyen, kom meldinga om at Anthony Bourdain hadde teke livet sitt, på eit hotellrom i nabolandet Frankrike.

Veka etter skreiv eg eit minneord her i avisa.

Sjølv om eg etter beste evne prøver å stå i kø på den riktige måten og nytta den rette nomenklaturen om dei ulike rettane og drikkane, lyser det turist av meg.

Ved ein vegovergang i Barcelona nokre morgonar tidlegare hadde dette vorte ekstra tydeleg for meg. Eg venta verdsvan på grøn mann med ein bagett stikkande opp frå handlenettet, då ein gatefeiar kom bort til meg, peika i ei anna retning og sa:

– Museet er altså den vegen.

Eg må berre bita det i meg. Eg er ein turist, på lik linje med dei andre google-translate-arane.

Men det eg veit, er at baskisk er eit isolert språk, utan kjende språkslektningar. Det er med på å gjera den baskiske kulturen unik. Visste du det, kanskje, din raudmussa amerikanar i bøttehatt med snor?

Sola går ned, men sola står òg opp. San Sebastian har to strender, Concha og Zurriola. Zurriola ligg open mot havet og er populær til surfing. Medan eg er her, er det gratiskonsertar på stranda kvar kveld. Musikkfestivalen Jazzaldia vert arrangert for 59. gong, eg var her på den 49. òg, såg Ray Davies synga Lola Lo-Lo-Lo-Lo-Lola.

Concha ligg meir skjerma til, og er den beste badestranda. Det er hit eg går etter frukost. Det er fjøre, og ein mann skriv linje etter linje med store bokstavar i sanden med ein pinne. Eg skjøner ikkje alt som står der, men eg skjøner «Gaza hell on earth» og anar fleire tapte generasjonar i emning. Tidevatnet viskar vekk skrifta i sanden.

Ein pittoresk promenade fylgjer langs heile stranda, med kvitt, dekorativt gjerde, kvite lyktestolpar og, ja, kvite heksagonfliser.

I eit av skifteromma under promenaden gjekk Hemingway og bytte til badedrakt før han vassa uti. «Vatnet var kaldt. Ei bølgje kom, eg dukka og sumde under vatn, og då eg kom til overflata att, var all kulde borte.»

Vatnet var kaldt denne julimånaden òg, men eg dukka og sumde under vatn, nett som Hem.

Kvar føremiddag er det nye meldingar i sanden på Conchastranda.

I andre enden av stranda, lengst vekke frå sentrum, er eit vakkert, herskapleg bygg. Det er lysegult med kvitt rekkverk, har rundbogar og søyler og ligg som ei naturleg forlenging av promenaden. Eg vert nyfiken på dette ærverdige bygget, som stikk både ut frå promenaden og opp av sanden, og går våt og barbeint mot det. Kva rommar det? Er det eit hotell, ein luksusrestaurant? Eit kasino, kanskje? Ikkje før eg er heilt nær, ser eg det: Innanfor glasrutene, med utsikt mot stranda, står rekkjer med tredemøller, eg møter det kavande blikket til ein som joggar.

Eg snur og går tilbake til 1924 og tek meg ein drink.

«Eg sat lenge ved marinaen og las og såg på folk, og lytta til musikken.»

Kva rommar det ærverdige bygget i andre enden av stranda?