Det har slutta å regne. Kvite skyer seglar skarpt over den lyseblå himmelen, og vinden ruskar i grantrea utanfor sjukehotellet i Tampere. I natt tora det. Eg bråvakna av vanvitige brak, har aldri høyrt liknande, lyden sprengde gjennom øyreproppane, vindauga vibrerte, bygningen skalv, og eg tenkte at eg skulle valt eit rom lenger ned i etasjane, men eg skal no alltid bu så høgt som råd er. Så må eg ha sovna.

Eg skjønar ikkje eit ord av det den svartkvite vêrmeldaren på YLE 1 seier der han dansar framfor kartet i kvite joggesko. Han har svart bukse og svart blazer, og under den uknepte jakka ein kvit høghalsa genser. I brystlomma eit kvitt tørkle. Øvst på skjermen står det sunnuntai, som vel må tyde søndag, og symbola fortel meg at denne søndagen blir kjølig, lettskya med frisk bris frå søraust. På maanantai glir eit mørkeblått nedbørsfelt inn frå sør, men det skal eg gå klar av. I morgon er eg oppe i Jyväskylä. Eg tek toget i kveld.

Men fyrst skal eg til Nokia, som ligg halvanna mil frå Tampere, og som burde vere godt innanfor rekkevidda til sparkesykkelen Arja. På fulle batteri skal ho klare 55 kilometer. Eg har studert kartet og har alt bestemt meg for å ta vegen om Pirkkala på returen. Det blir ein liten omveg, men eg må innom staden der Sanna Marin vaks opp.

Eg leitar fram telefonen for å sjå om ho har svara på spørsmålet eg stilte på Instagram i går, blar gjennom kommentarane, det er fleire hundre. Der! Nei, ikkje så mykje som éin like har eg fått. Det var heller ikkje venta, men eg kjenner likevel at eg er, ja, skuffa. Litt den same kjensla eg har kvar gong eg ikkje vinn i lotto. Det hadde no vore artig med eit oppmuntrande hjarte frå statsministeren, og så lang tid ville det jo ikkje teke ho.

Men bevare meg vel, ho er landets statsminister, ho har hovudet fullt av energikrise og skal ta det historisk nøytrale Finland inn i Nato, noko som har ført til knurring frå den overmektige og lunefulle grannen i aust. Ho har vel ikkje tid til å lese kommentarar på Instagram, langt mindre svare på spørsmål om kva eit ukjent menneske skal ta seg til etter ha vore museum i Tampere.

Eg skjønar ikkje eit einaste ord av det den finske vêrmeldaren seier. Ikkje eitt! Det er ikkje berre på grunn av kleda hans.

Det er eit institusjonspreg over frukostsalen på Norlandia Care hotell. Aleine ved eit firemannsbord sit ei eldre dame i rullestol med ein arm i gips. Ho et. Ved eit bord lenger borte sit ein eldre mann bunden til eit stativ med intravenøs føde. Han et ikkje, men sit vel her for selskapets skuld.

Eg vel eit bord ved vindauget, og i det eg set meg, ser eg at mannen ved bordet tvers over stirar på meg. Han nikkar til helsing.

– Good morning, sove godt?

– Eh… jo, takk!

Kven pokker…? Etter nokre forvirra sekund demrar det. Sjølvsagt. Han var så aldeles ukjenneleg med klede på, men er jo ein av dei eg sat saman med i saunaen i går kveld. Han hadde son sin med. Og der kjem sonen med eit brett, han set seg ved sida av faren og helsar trøytt.

– Men eg vakna av torevêret, seier eg.

– Ja, det braka noko grufullt i natt.

Tampere er Finlands saunahovudstad, og det var jo grunn god nok til å ta steget inn i den finske badstuekulturen. Eg sat spent på hotellrommet og venta til klokka skulle bli ni. Då var kvinnene ferdige, det var mennene sin tur. Det var i heisen eg trefte på far og son, og eg sa at det var min fyrste gong i sauna.

– Fyrste gong i sauna?!

– Altså, eg har vore i sauna før, men ikkje i Finland.

– Nei?

– Eller jo. For lenge sidan. Men kva er, eh… reglane?

– Det er ingen reglar.

– Men det er vel slik at alle skal kle av seg?

– Ja.

– Bra, sa eg.

Eg burde sjølvsagt svara OK eller greitt, ikkje good.

Det skal vere mellom to og tre millionar saunaer i Finland. Dette er ein av dei.

Det skal vere mellom to og tre millionar saunaer i Finland, og dei finst overalt. Eit hus eller eit husvære utan sauna er ikkje lett å få selt, seiest det. Alle hotell har sjølvsagt sauna, og på Norlandia Care hotell ligg han i åttande etasje. Pling!

Eg følgde etter dei inn i ein garderobe, flekte av meg kleda, følgde dei vidare inn i dusjrommet, og så følgde eg dei inn i den dampande varmen.

Så der sat vi, fire vaksne menn og ein gutunge. Dunkelt lys og benker på begge sider av omnen. Eg hadde føretrekt å ha dei andre ved sida av meg, men no sat to av dei, pluss gutungen, rett imot. Eg sat nærast døra og prøvde å finne ei komfortabel sitjestilling som ikkje viste for mykje, men heller ikkje for lite.

Faren var vel frimodig der han spreidde beina, kvilte ryggen mot benken, såg i taket og stønna aaaaah. Sjølv visste eg ikkje heilt kor eg skulle rette blikket. Vindauget dogga, og der var ikkje mykje til utsikt. Eg såg ned. Var det vanleg å prate saman i saunaen? Brått braut faren tagnaden og spurde kor eg var frå.

– Norway, sa eg, norjalainen.

Sjølv var dei frå Helsinki, sa han. Dei var komne til Tampere for at sonen skulle få spele fotballturnering. Han er med i Helsinki Football Academy, HOFA, der dei satsar tungt på talent alt frå seksårsalderen. Berre i år hadde sonen vore på treningsleir i Barcelona og i Stockholm, og det var fleire på gang. Det begynte å bli vel dyrt, sa faren.

– Mmm, sa eg.

Guten sprang ut. Tagnad. Han kom nydusja inn att.

– Så kva gjer du i Finland?

Eg fortalde at eg var på reise gjennom verdas lukkelegaste land for å finne ut kvifor finnane var som dei var. Han hadde ein teori om det, sa han.

– I 1876 var det ei stor hungersnaud i Finland. Fleire tusen svalt i hel. Og hungersnauda er ikkje lenger tilbake enn at bestefar min kunne hugse ho. Etterverknadene lever i oss framleis. Det gjer noko med eit folk som må overleve desse lange, kalde vintrane og desse korte, lumre somrane med regn, innhausting, mygg og djevelskap. Vi veit at skal vi overleve, må vi stole på kvarandre. For eitt år er det naboen som lid, det neste året kan det vere du. Det skapar solidaritet.

– Ja?

– Og i aust har vi ein mektig nabo. Kan vi stole på han?

Døra gjekk opp, og ein ny mann kom inn. Han helste, dei helste, eg helste, og han var stor, ja, eit menneskeberg av hud og hår og dissande flesk vagga inn. Han sette seg fri og usjenert på mi side. Ikkje eingong gutungen lét til å reagere. Og der sat eg og heldt inne min vesle mage. Her var det berre å senke skuldrer, slappe av og kjenne seg fri, men slike kulturpsykologiske sprang er ikkje gjorde med eit knips.

Eg fortalde at eg hadde vore og sett utstillinga om borgarkrigen, og den hendinga braut vel med teorien hans om finsk solidaritet.

– Jo, men slik eg ser det, var det mange storpolitiske krefter som dreiv fram den konflikten. Tyskland stødde dei kvite, Russland dei raude…

Og slik gjekk drøset i saunaen på sjukehotellet i Tampere ein laurdagskveld i juni 2022.

Når eg etter frukosten kjem opp att på rommet, får eg ei overrasking. Sparkesykkelen har stått til lading i heile natt, men har berre lada 70 prosent. Er det her slik som i Turku – at taklampa må stå på? Jepp, slik er det. Men 70 prosent skal vel vere nok til å nå Nokia? Eg forsøker å rekne på det, men prosentrekning er ikkje mi sterke side. Eg bestemmer meg for å køyre på, og om eg skulle gå tom, er det vel berre å få kopla seg til straumnettet undervegs.

På jarnbanestasjonen i Tampere låser eg sekken inn i ein oppbevaringsboks, og vel ute tastar eg Nokia inn på telefonen. Det er 16,5 kilometer, og turen vil ta meg éin time. Eg sparkar i veg gjennom dei søndagsstille gatene. Det går snart bratt oppetter, men så svingar vegen mot aust og flatar ut langs innsjøen Villilänsalmi.

Herre jemini, så godt er å kome ut av storbyen. Ein får liksom ein heilt annan kveik langs landevegen, ein kjem så nær det opphavlege, ja, slik det var den gongen då ugriske stammar kom til Finland. Rett nok susar ein og annan bil forbi, men elles trillar eg lydlaust av garde og ser løvetann, engsoleie og lupinar i grøftekanten.

Eg trekker inn lukta av gras, bjørk og gran. Fuglane syng, og ospetrea raslar, og dei meir enn raslar. Vinden kjem tidvis midt imot, og luftmotstanden bråsenkar farta. Eg må stanse for å trekke opp glidelåsen i fleecen og knappe att regnjakka. Like etter må eg ta på ullgenseren. Slik kan ein finsk sommar òg vere.

Då eg starta, hadde eg fire strekar på batteriet, no er det tre, og det er langt att, og brått er det berre to strekar. Eg kjem til kommuneskiltet til Nokia. Det er enno fem kilometer att. Når eg like etter kjem til avkøyrsla mot Pirkkala, svingar eg av. Eg kjem ikkje til Nokia, ikkje denne gongen. Eg har uansett vore der før.

– Vi har berre sett byrjinga, sa Nokias dresskledde kommunikasjonsdirektør Lauri Kivinen og strekte seg etter kaffikoppen.

Det var ein gneistrande kald januardag i 2000, og vi sat på eit møterom i Nokias hovudkvarter i Esbo utanfor Helsinki. Saman med fotografen Alexander Nordahl hadde eg reist til Finland for Dagbladet. Vi skulle fortelje historia om det finske teknologieventyret.

Å, det var gode dagar for Nokia den gongen, og konsernet skulle snart leggje fram eit nytt rekordresultat, 57 prosent høgre enn året før. Overskotet var på 31 milliardar, konsernet hadde 48.000 tilsette, og verdien på Helsinki-børsen var 1500 milliardar kroner. Med slagordet Nokia – connecting people hadde vesle Finland bygt ei merkevare som ruva heilt der oppe med McDonald’s, Coca-Cola og Nike. Nokia stod for ein fjerdedel av landets eksportinntekter, og som det blei sagt: Finland var blitt eit land i Nokia.

Dagen etter møtet med Lauri Kivinen køyrde fotografen og eg dei 20 mila frå Helsinki til industribyen Nokia, men der var det ikkje mykje å forstå seg på. Dessutan var det kaldt. Fotografen tok eit bilete av Jouko Leinonen, som var vaktmeister på badehotellet, og av ungjenta Jenni Huhtinen som poserte framfor gamle industribygg. Dei heldt begge opp telefonen sin, Nokia 5110.

Det var der historia til Nokia byrja. I 1864 kom den finske gruveingeniøren Fredrik Idestam tilbake frå ei sommarreise gjennom Tyskland der han hadde plukka opp eitt og anna om papirproduksjon. Våren 1865 starta han opp ein papirfabrikk i Tampere, men der var det mange om krafta inne i storbyen.

Seks år seinare flytta derfor Idestam verksemda si til eit fossefall i småbyen Nokia nokre kilometer lenger sørvest. Også der kom det fleire fabrikkar til. I 1898 vart verksemda Finska Gummi AB skipa, og i 1912 Finska kabel AB. Alt fall etter kvart under same paraply – Nokia AB.

Selskapet gjorde gode pengar på krigserstatninga til Sovjetunionen, og den etterfølgjande handelsavtalen opna ein umetteleg marknad for papir, bildekk og særskilt kablar. Jau, så tok det eine det andre, og ei avdeling innanfor konsernet sysla med elektronikk, og alt på slutten av 60-åra produserte dei radiotelefonar for mellom andre militæret.

I 1977 tok den karismatiske Kari Kairamo over som konsernsjef, og med han satsa Nokia stort på fjernsynsapparat. Selskapet kjøpte opp fabrikkar i Finland, Sverige, Tyskland og Frankrike og blei Europas tredje største produsent av fargefjernsyn.

Under den hardtarbeidande turbosjefen ekspanderte Nokia til eit konglomerat som produserte alt frå bildekk og gummistøvlar til datamaskiner og den handhaldne mobiltelefonen Mobira Cityman 900. Han vog berre 760 gram. For styret og Kairamo var desse telefonane eit futuristisk nisjeprodukt utan kommersielt potensial, men dei fekk no halde på.

Som nær ven av Volvo-sjefen PG Gyllenhammar prøvde Kairamo seinhausten 1988 å overtale styret til å ta Volvo inn på eigarsida. Han blei stemd ned.

Søndag ettermiddag 11. desember 1988 døydde Kari Kairamo brått heime i atriumhuset sitt i skjergarden aust for Helsinki.

To dagar seinare skreiv Helsingin Sanomat om dødsårsaka. Kari Kairamo hadde teke livet sitt. Han blei 55 år. Som det står i Biografiskt lexikon för Finland: «Hans överraskande död för egen hand gav näring åt legenden om den gåtfulle Kairamo.»

Nokia hadde 44.000 tilsette og var på randa av konkurs.

I oktober 1989 landa president Mikhail Gorbatsjov i eit gråkaldt Helsinki saman med kona Raisa. Den sovjetiske presidenten var på eit tre dagar langt statsbesøk med kransnedleggingar, samtalar og bankettar. I det hektiske programmet var det òg avsett tid, slik at det finske industriforbundet kunne syne presidenten kva dei sysla med. Det var då ein smilande Mikhail Gorbatsjov fekk ein Mobira Cityman i hendene. Bileta av sovjetleiaren som ringde heim til Moskva, gjekk verda rundt.

Over natta skulle alle ha ein slik, men Gorba-telefonen var for dei pengesterke. Prisen var rundt 50.000 kroner, og i Noreg kosta eit årsabonnement nær 30.000. På toppen kom teljarstega. Mobilen blei eit statussymbol.

Etter Kairamos tragiske død selde Nokia seg ut av skog, eigedom, gummi, papir, fjernsyn og kabel, og den nye konsernsjefen, Jorma Ollila frå Österbotten, utførte sitt geniale sjakktrekk.

Han satsa alt på eit kort: telekommunikasjon.

Timinga var perfekt. Mobilnettet blei utbygt og forbetra og trongen for mobiltelefonar eksploderte. Nokia låg heilt i front i teknologiutviklinga og lanserte stadig mindre og billegare modellar. Mot slutten av 90-åra var annankvar mobiltelefon i verda ein Nokia.

I 1989 ringer Mikhail Gorbatsjov heim til Moskva med ein Mobira Cityman 900. Over natta ville ha slike telefonar.

Det var tøft å jobbe for Nokia då eg var der på 2000-talet. Tempoet var høgt, arbeidsdagane lange. Internt blei slagordet døypt om til Nokia – disconnecting people. Konkurransen var beinhard, utviklinga gjekk rasande fort, og eg hugsar at kommunikasjonssjefen Lauri Kivinen uttrykte stor forbausing over at tekstmeldingar var blitt så stort.

Når folk kunne snakke saman, kvifor ville dei då skrive meldingar? Den såg dei ikkje kome. No var fasttelefonen på veg ut, sa Lauri Kirvinen, og om ikkje lenge ville kvart einaste menneske på jordkloten vere tilgjengeleg på telefon. Kvar som helst, når som helst. Det var den gongen svimlande tankar.

– Alt vi menneske gjer i dag, vil bli gjort på eit anna vis i framtida, sa han, for i 2002 skulle det kome ein ny nettstandard. Telefonen ville smelte saman med datamaskina, og saman med den nye blåtannteknologien var det ikkje grenser for kva telefonen kunne brukast til.

– Med telefonen vil du kunne slå på TV-en og kaffitraktaren og opne garasjen. Du vil betale bussbillett og automat-cola med telefonen.

Til det svara eg, for også den gongen var eg ein teknologiskeptisk ignorant:

– Det høyrest tungvint ut.

– Vår oppgåve er å gjere det så enkelt at mor mi på 64 år og dotter mi på ti vil synast det er enklare å bruke telefonen enn kort eller kontantar.

Det var i den omveltinga smarttelefonar frå Apple og Samsung utkonkurrerte den finske giganten. Mens Nokia produserte billege telefonar i plast, laga konkurrentane telefonar i metall og glas med trykkskjerm. I 2013 blei mobiltelefondivisjonen kjøpt opp av Bill Gates, men seinare blei han kjøpt tilbake av tidlegare Nokia-tilsette under namnet HMD Global.

Selskapet har framleis hovudkvarter i Esbo og er ein gigant innan infrastruktur for telekommunikasjon, ja, slike ting. Og Nokia-telefonar er framleis å få kjøpt.

Mobiltelefonen min er nær tom for straum, og utan telefon er eg hjelpelaus, slik er det blitt, og spørsmålet no er: Har eg vore i Pirkkala, eller har eg ikkje vore der? Eg har køyrt forbi fleire husklynger, men eg veit ikkje eingong kva Pirkkala er. På Wikipedia står det at det er ein kommune, men har kommunen eit senter, og er senteret ei grend, eit vegkryss eller ein tettstad?

Det lyser berre éin strek på sparkesykkelen. Anten må eg få lada, eller så må eg sparke meg heile vegen tilbake til Tampere. Det er ni kilometer. Eg må lade, men kor?

Så blinkar det raudt. Perkele! Eg svingar av hovudvegen og kjem straks opp til eit slags torg omgitt av låge bustadblokker og butikkar. Det er søndag, og berre matbutikken Sale er open. Eg trillar inn dørene. I kassen står ein unggut i raud T-skjorte og blå hanskar.

Eg ventar til han har ekspedert ferdig, og spør så venleg eg kan: Er det råd å få lada opp sparkesykkelen? Paavo er ikkje i posisjon til å dele ut straum til kven som helst, men må spørje sjefen, og ho kjem, blid som ei finsk sommarnatt, og viser meg bort til ein vegg med brannskap og spelemaskiner. Ho peiker på ein ledig stikkontakt. Eg pluggar inn støpselet. Skal eg spørje om å få lade mobilen òg? Nei, det får eg meg ikkje til å gjere.

Å fullade tek seks timar, og så lenge kan eg ikkje vere her. Men kor er eigentleg her? Eg spør Paavo.

– Kor du er?! Dette er Pirkkala.

– Det her Sanna Marin vaks opp?!

– Yes. What about him?

Nei, kva er det med hen? «Som for så mange andre finnar er familien min full av triste historier», skreiv Sanna Marin i eit blogginnlegg i 2016. Ho var 30 år, var andre nestleiar i Finlands sosialdemokratiske parti og sat i riksdagen. No hadde ho lese ein kommentar av journalisten, forfattaren og den tidlegare redaktøren i kveldsavisa Ilta-Sanomat. Antti-Pekka Pietilä meinte at Finland hadde vore styrt av politiske broilerar sidan 1970-åra.

Tenåringspolitikarane gjekk inn arbeidarrørsla og partiorganisasjonar, dei rykte raskt opp til å bli parlamentsmedlemmer og ministrar, og det utan røynsle frå det verkelege livet. Om kommentaren var mynta på Sanna Marin, er uklart, men han fekk ho til skrive bloggposten «Eit menneske, ingen broiler».

«Eg er eit barn av ein fattig familie», skreiv ho og fortalde om mora som vaks opp på barneheim, og om faren som var alkoholikar. Då foreldra skilde lag, flytta dei til Pirkkala og blei ein regnebogefamilie. Mora hadde fått seg ein kvinneleg sambuar, og Sanna Marin skriv: «Dette kan kome som eit stort sjokk for nokre konservative.»

Sannsynlegvis gjekk Finlands statsminister på skulen bak til høgre. Det trur både eg og Karoliina frå Tampere. Hunden hennar, Allu, er frå Nokia.

På ungdomsskulen gjorde ho det ikkje spesielt godt, og då ho var ferdig, tok ho eit friår der ho sat i kassen på ein supermarknad. På vidaregåande skule klarte ho seg betre, og som den fyrste i sin familie byrja ho på universitetet. Ved sida av studia i offentleg forvaltning arbeidde ho, for studielån våga ho ikkje ta. Ho var redd ho ikkje ville klare å betale tilbake. Tjue år gamal tok politikken ho, og livet som folkevald byrja i bystyret i Tampere seks år seinare.

Skulen i Pirkkala er dekt til med stillas og plast. Det er renovering på gang, men er det skulen der Sanna Marin gjekk? Eg må spørje nokon og stiller meg på ein gangveg, spankulerer fram og attende, ventar. Og snart kjem ei ung kvinne med hund.

– Terve, seier eg.

– Terve, svarar ho.

Nei, kor Sanna Marin gjekk på skule, anar ho ikkje, for ho er ikkje ein pirkkalainen, ho er frå Tampere og flytta hit for halvtanna år sidan for å selje arbeidsklede. Men ho trur, seier ho, at det var skulen der. Ho peiker mot stillasa. Eg tek bilete.

Eg er nesten tilbake i Tampere då sparkesykkelen igjen går tom for straum. Den siste kilometeren opp bakkane mot jarnbanestasjonen må eg trille han. Mobilen er òg tom, og eg må spørje etter vegen. Eg set meg på toget til Jyväskalä, men kva eg skal der å gjere, anar eg ikkje.

Hallgeir Opedal

Framhald neste veke