Me lever i den beste av alle tider. Eg har sjølv opplevd over seksti år med utrulege teknologiske framsteg. Då eg var liten, fekk me TV og ikkje lenge etterpå telefon. I ungdomen kjøpte eg meg stereoanlegg, og hausten 1975 lyste stereolampa for FM opp som symbol på ei endå ljosare framtid.

Som student lærte eg å programmera datamaskinar, og i 1996 såg eg ei openberring via Netscape Navigator 2. Internett vart allemannseige berre seks år etter at Cern publiserte den fyrste nettsida. I 2007 fekk eg ein iPhone og vart slave av den berbare teknologiske røynda, og no i 2024 sit eg og skriv artiklar saman med kunstig intelligens.

Det som er typisk for teknologi, er at han ikkje kan styrast. Han berre skjer. Rett nok prøver styresmakter å regulera den teknologiske utviklinga, men det er fåfengt. Me vert styrte av det teknologiske imperativet. Det seier at det som kan verta realisert teknisk, skal realiserast.

Dersom noko er mogleg å laga, vil det alltid vera nokon som er viljug til å laga det same kva følgjer det får.

Atombomba, crispr og nanoteknologi er strålande døme på det. Det finst forskarar innanfor kunstig intelligens som ikkje under nokon omstende vil trekkja ut pluggen. Dei er så nyfikne at dei vil sjå korleis det går, sjølv om det tek livet av oss. Det er ikkje berre katten som vert drepen av si eiga nyfikne.

Den norske filosofen Herman Tønnessen ynskte at me kunne tukla med gena i jakta på evig liv. No er me på god veg, men diverre litt for seint for han.

Kjelde: Elena I. Leonova / Wikimedia Commons

Kvar kjem så omgrepet teknologisk imperativ frå? Vel, ein trur det er favorittøkonomen min, Thorstein Veblen, som står bak. Ja, han har ikkje berre skrive den hysterisk morosame boka Teorien om den arbeidsfrie klasse. Veblen hevdar at maskinar kastar gamle tankemønster og dimed endrar perspektiva våre.

For å sitera den samtidige historikaren Charles A. Beard: «Teknologien marsjerer med sjumilsstøvlar frå den eine nådelause, revolusjonerande erobringa til den andre, riv ned gamle fabrikkar og industriar, kastar opp nye prosessar med skremmande fart.»

Thorstein Veblen var institusjonsøkonomen som gjennomanalyserte latterleg prangande forbruk og fritid, men han var òg særs oppteken av teknologien si rolle for samfunnsutviklinga.

Kjelde: University of Chicago Centennial Catalogues

Det teknologisk imperativet stadfestar som eit faktum at teknologi sørgjer for historisk endring ved å endra dei materielle tilhøva for menneskja. Når eit teknologisk framsteg fyrst byrjar, er det vanskeleg å stoppa eller reversera det. Teknologisk framgang er ei ibuande kraft som driv samfunnet framover, og å setja seg imot han er meiningslaust.

Teknologisk utvikling er uunngåeleg. Når nye tekniske innovasjonar dukkar opp, vert dei fort integrerte delar av det daglege livet og produksjonsapparatet vårt. Teknologisk forbetring gjev velstand, økonomisk vekst og betre vilkår for oss alle.

Ynske om maksimal profitt og marknadsdelar er ei sterk drivkraft for teknologisk utvikling. Facebook, til dømes, byrja som ein koseleg liten applikasjon for at folk skulle kunne halda kontakten med gamle kjende. Det har no utvikla seg til eit teknologisk uhyre som spreier falske nyhende, desinformasjon frå totalitære statar og reklame, der folk kranglar fullstendig usivilisert. Skaparen Mark Zuckerberg vil sjølvsagt ikkje stengja denne gullgruva, sjølv om ho er på ville vegar.

Det teknologiske imperativet tek ingen omsyn til konsekvensane eller dei etiske implikasjonane ved bruk av nye teknologiar. Samfunnet må berre tilpassa seg teknologiske endringar sjølv om dei inneber risiko og uvisse.

Her eksploderer atombomba over Nagasaki 9. august 1945. Det tok berre sju år frå fysikarar fann ut at ei slik bomber kunne lagast, til ingeniørar laga ho.

Kjelde: Library of Congress

Det har sjølvsagt vore luddittar til alle tider som har prøvd å hindra framsteg, men dei har til no tapt alle kampar. Kritikarar hevdar at blind aksept av det teknologiske imperativet kan føra til utilsikta konsekvensar som miljøskadar, problem med personvern og helsefare.

Kunstig intelligens brukar i dag 0,2 prosent av all energi i verda. Held utviklinga fram som no, vil den kunstige intelligensen bruka all vår elektriske energi innan 2030. Me får håpa at ikkje den kunstige intelligensen har overteke makta innan då. Sjølv teknologiske optimistar må balansera ynske om framgang med ansvarleg evaluering og etiske vurderingar.

Eg reiser meg og avsluttar kvelden med musikk frå tenesta Spotify, som har endra livet mitt. All verdas musikk er berre eit søk unna. No passer det vel med klassikaren til D:Ream frå 1990-åra, «Things Can Only Get Better»? Sjølvsagt i remiksa versjon. Eg syng med: «So teach me now that things can only get better.»

Det er synd at eg har vorte så gamal at eg ikkje får sjå korleis det vil gå. Tek kunstig intelligens over? Vil ein kunna leva evig i ei virtuell røynd? Eller er det klimakatastrofen som vil sletta oss ut før det skjer? Det skulle eg gjerne ha visst.

Per Thorvaldsen

pth@hvl.no