Jordskjelvet! Det er det fyrste som renn meg i hug grytidleg denne søndagsmorgonen i Reykholtdalen. Tenk at eg skulle få oppleve jordskjelv! Men etter kvart som eg morgnar meg og hovudet klarnar, blir eg usikker. Var det verkeleg eit jordskjelv i natt? Slik eg minnest det, vakna eg av at senga vibrerte, ho rista, ho skalv, ikkje lenge, men lenge nok til at eg tenkte: «Yes!» Men kan eg ha drøymt det?

Å oppleve jordskjelv har bokstaveleg talt vore ein ønskedraum, for eit skjelv vil ein jo ha med seg når ein fyrst er på Island, og gjerne eit vulkanutbrot, ikkje slik at det er fare for liv og helse, eller at ein blir sitjande oskefast, men stort nok til at det kjem på Dagsrevyen heime: «Jau då, eg var der. Nei, redd var eg ikkje. Ikkje så veldig.» Å gjennomleve slike naturfenomen gjev eit lite menneske innblikk i kva krefter som finst like under denne knekkebrødtynne jordskorpa vi lever på.

Frå vindauget på Fosshotel ser eg baksida av kyrkja og besøkssenteret til Snorre Sturlason, og det er ikkje noko å sjå på over tid, så eg er glad for at eg har TV på rommet. No skal eg endeleg få sjå islandsk frukost-TV. Slike morgonsendingar har ein alltid nytte av på reiser, for då kan ein på effektivt vis få eit inntrykk av kva dei innfødde er opptekne av. Sjølv om ein ikkje kan språket, skjønar ein alltids eit og anna ord, og bileta taler jo for seg sjølve. Ja, sjølv då eg var i Finland, fekk eg med meg litt av kvart gjennom å sjå morgonfjernsyn, trass i at eg knapt kan eit ord finsk.

Melodisk og fonetisk er forresten ikkje finsk og islandsk så ulike, noko eg har fått stadfesta av fleire islendingar. Når det gjeld ord og grammatikk, har dei ingenting til felles, det er meir språkmelodien, og når islendingar høyrer nokon snakke engelsk med snerrande, skarp aksent, kan dei bruke lang tid på å høyre om vedkomande er islending eller finne.

Det er med forventning eg skrur på fjernsynet, men forventninga blir ikkje innfridd. Det er berre TV-shop. Eg byter kanal, men nei, ikkje noko morgonfjernsyn. Berre støyande animasjonsfilmar og TV-shop på alle kanalane. Eg blir sitjande på senga å sjå ei engelsk kvinne i blomstra kjole med raus utringing som sel Fat Iron – eit handhalde apparat som ved hjelp av infraraudt lys og vibrasjon fjernar cellulittar, kroppsfeitt og rynker. Kan det vere nasjonalkringkastaren som sender slikt? Det er ikkje utenkjeleg, for RÚV er reklamefinansiert.

Det var amerikanarane som innførte fjernsynet på Island. I 1955 søkte dei om konsesjon til å sende TV-program til mannskapa på militærbasen ute på Keflavík. Sidan saka ikkje rørte ved islandske interesser, trudde dei, kom ho ikkje opp i Alltinget, men blei avgjord i utanriksdepartementet. Køyr på, sa departementet, men så synte det seg at TV-signala frå basen nådde Reykjavík-området. Hovudstadsbuarane strøymde til butikkane og kjøpte seg dyre fjernsynsapparat for å sjå det dei kalla kanasjónvarpi?.

At islandske born og ungdomar såg amerikansk TV, var ikkje bra, meinte enkelte, og i 1964 skreiv seksti profilerte islendingar brev til styresmaktene. Dei kravde at signala blei avgrensa til dei der ute på basen. Populære seriar som Lassie, Daktari, Flipper og Captain Kangoroo førte til uønskt kulturell påverknad, og kan hende det verste: Dei trua det islandske språket.

Brevet utløyste ein kraftig motreaksjon, for fjernsyn har ei sterk avhengnadsfremjande kraft, og har ein fyrst begynt å sjå, er det ikkje lett å slutte. Til saman 14.000 fjernsynssjåarar skreiv under eit opprop om at amerikanarane måtte få halde fram som før. Om ikkje anna fekk engasjementet fart i arbeidet med å etablere ein nasjonal allmennkringkastar, og i 1966 kunne Ríkisútvarpid, forkorta RÚV, starte opp fjernsynssendingar.

Men å byggje ut eit landsdekkjande kringkastingsnett var ikkje billeg, og passiviserande TV-sjåing er heller ikkje heilt bra for folk. Dei fyrste åra hadde dei berre sendingar kvar onsdag og fredag. Heilt til 1983 var det sendefri juli månad, og fram til fjernsynsmonopolet rauk tre år seinare, var torsdag TV-fri dag. No er det fritt fram døgnet rundt med diverse kanalar, men morgonfjernsyn har dei altså ikkje. Iallfall ikkje her på hotellet. På søndagar. Så vidt eg kan sjå.

Men bacon har dei her, og slik pulvereggerøre. Gjester er det verre med, eg er så godt som åleine i den store frukostsalen. Det må då ha vore ein uklok idé å byggje eit storhotell her oppe i Reykholtdalen. Litteraturinteresserte Snorre Sturlason-turistar treng ikkje overnatting, for det tek ikkje lange stunda å fare gjennom besøkssenteret. Her finst ingen originalskrifter å studere, alt slikt ligg i Reykjavík, det er berre opplyste plakatar som fortel om Snorre Sturlason og livet hans.

Jo, så har dei ein artig film frå då ein sigarettrøykjande kronprins Olav vitja Reykholt for å avduke Gustav Vigelands Snorre-monument sommaren 1947. Men det er alltid eit dårleg teikn når museumsbutikken på nær er like stor som utstillinga. Og igjen: Når det er 800–900 år sidan Snorre Sturlason trakka i grasbakkane her, er det ikkje mykje av ånda hans igjen. Som ein skriv på TripAdvisor: «Reykholt er ein vakker stad å besøke, men det er ikkje mykje å gjere her.»

Eit spydkast frå den rekonstruerte badekulpen til Snorre ligg nokre drivhus. Einkaland – Private Property, står det på eit skilt. Like under står det same på fransk og kinesisk. I oljegrusen har dei måla: Private. Privée. Her vil dei ikkje ha besøk, det er klart. Men eg er no nyfiken på desse drivhusa, for eg såg mange av dei på bilturen opp hit, og trassar åtvaringane og går opp vegen, ikkje heilt uredd, det skal seiast, men eg er no ingen turist i den forstand, så dei skilta gjeld nok ikkje meg.

Når eg kjem til gardsplassen, ser eg ein eldre mann i joggebukse, crocs og T-skjorte strene over. Han kastar eit blikk mot meg, og eg lyftar handa til helsing. Han bråstansar. Vi står der tjue–tretti meter frå kvarandre, stirer. Eit slikt brått og uventa møte mellom ukjende menneske er ein kritisk urtidsaugneblink, ein situasjon homo sapiens har opplevd heilt sidan vi grynta over savannane i Afrika for tjue tusen år sidan. Ei lyfta hand frå eit menneske til eit anna tyder: eg ser deg, og eg er ikkje redd for at du ser meg. Det er eit signal om velvilje, men det er no ulike måtar å respondere på. Fryse til av angst, lyfte handa til helsing, ignorere ho, flykte eller gå til angrep. No står han der, kva vel han?

Mannen vel eit kompromiss. Han lyftar handa, men forsvinn så inn i eit av drivhusa. Aldeles uvelkomen kan eg no ikkje vere, for då hadde han ropt til. Så eg følgjer etter han, vi møtest der inne, og etter nokre famlande ord fram og attende, spør han brått om eg vil ha kaffi. No har eg nettopp drukke ei heil kanne med hotellkaffi, men seier:

– Yes, please.

Det er god varme inne på kjøkenet til Sveinn Björnsson, og langsetter veggene surklar radiatorane. Det er vel enklare å opne dører og vindauge enn å slå dei av. Han ber meg sitje ned ved kjøkenbordet, som er dekt med voksduk. Sjølv romsterer han ved kjøkenbenken, dreg ut skuffer og kikar i skap, men kaffi finn han ikkje. Sjølv drikk han berre te, forklarer han, likar eg te? Absolutt. Han plundrar med vasskokaren og forsvinn ut i spiskammerset og kjem attende med kjeks, det brusar i vatnet, og på duken set han ein kopp til meg og eit brukt kjøkenglas til seg sjølv. Han legg i teposar, fyller opp, så bort i kjøleskapet etter mjølk. Så set han seg ned.

Det var i 1942 far hans byrja å dyrke tomatar her i Reykholt, fortel Sveinn. Birn Ólafsson kjøpte garden med nokre få drivhus, og bygde sidan fleire og større. Sveinn hjelpte til, men fekk nok av tomatar. Det var tomatar til frukost, lunsj, middag og kvelds, og var det éin ting Sveinn aldri skulle bli, så var det tomatdyrkar. Då han blei gammal nok, fekk han seg arbeid som bygningsarbeidar.

– Men så døydde faren brått, det var 1. oktober 1964. Han blei berre 59 år.

Sveinn var 19 år og reiste heim for å hjelpe mor si med å rydde plantane vekk etter sesongen. Så blei det desember, og tid for å plante frø til nye tomatplantar, og Sveinn hjelpte til, og så var det å setje plantane ut i drivhusa, og nok ein gong var Sveinn til hjelp, sidan blei det tid for å plukke og selje tomatane, og brått var det oktober att. No har Sveinn Björnsson vore tomatbonde i snart 60 år. Dottera Gunnhildur har teke over, men det går ikkje ein dag utan at han er i drivhusa.

Var det éin ting Sveinn Björnsson aldri skulle bli, så var det tomatbonde. No har han vore det i snart 60 år. Ja, han heiter faktisk det same som Islands fyrste president.

Det er dei varme kjeldene som gjer det lagleg med drivhus i Reykholtdalen, og opphavleg henta dei varmen frå naturlege oppkomer. Så blei husa større, og det vart trong for meir varme, og i dag kjem heitevatnet frå 300 meter djupe brønnhol, fortel Sveinn og gjev ei kort innføring i tomatdyrking. Drivhusa held ein temperatur på mellom 22 og 24 grader, frøa blir kjøpte i Nederland og sådde i desember, og i april begynner dei å hauste. I sesongen hentar ein bil tomatar to gonger i veka. Nokre bønder dyrkar tomatar heile året, og bruker kunstig lys i vinterhalvåret, men Sveinn og dottera følgjer årstidene.

– Dei byter plantar fleire gonger i året, og får tre gonger større avling enn vi gjer.

På veggen heng eit fotografi av Sveinn saman med Katrín Jakobsdóttir. Ho var på besøk her før ho blei statsminister, fortel han. Smilande held dei kvar sin ranke med kirsebærtomatar i hendene. Ved sida av biletet heng eit gulna skinn. Det skulle vore svart, fortel Sveinn.

– Har det vore svart?

– Nei, nei. Eg hadde fått fatt i eit kalveskinn, nydeleg, svart skinn med lange hår, så eg sende det til ein garvar på Akranes. Då eg skulle hente det att, så gav han meg dette skinnet. «Det der er ikkje mitt skinn», sa eg. «Jau», sa han. «Men mitt var svart», sa eg. «Nei, skinnet ditt var kvitt.» Slik kjekla vi nokre rundar, men garvaren gav seg ikkje, så det enda no med at eg tok skinnet heim. Her har det hange sidan, og når nokon spør, seier eg at det er eit isbjørnskinn.

Sveinn tek ein runde i drivhusa, han knip av blomar, bind opp stenglar og viser fram det datastyrte anlegget som sørgjer for varme, gjødsling og vatning. Og så forsvinn han innover mellom plantane og kjem tilbake med ei handfull kirsebærtomatar. Han gjev dei til meg.

– For you. Not for sale.

No må eg til Reykjavík.

Sommaren Ingolf Arnarsson segla ut frå Rivedal i Sunnfjord saman med bestekompisen Leif, var det altså gått 874 vintrar sia Jesu Kristus blei fødd. Dei to hadde vore på Island året før, men av ulike grunnar fann dei det no tenleg å emigrere for godt. Dei hadde mellom anna nokre drap på samvitet. Og så må det leggjast til at Leif nyleg hadde vore på viking i Irland, der han fekk med seg mykje tjuvgods og ti irske trælar, og desse vestmennene, som dei blei kalla, var med på Islands-ferda.

Då dei etter fem–seks døgn fekk land i sikte, skilde skipa til Ingolf og Leif lag. Det seiest at Ingolf då kasta sine öndvegissúlur, eller ættestolpar, i havet, og kva er så det? I dansk utgåve av Landnámabók er det omsett med højsædestøtter. Og høgsetet «er det fornemste, ophøjede sædet i sagatidens huse». Stolpane var utskorne og stod på kvar si side av setet. Dei blei rekna som heilage, og Ingolf bestemte at der dei flaut i land, der var det meint at han skulle han busetje seg. Den fyrste vinteren slo han seg til på øya Ingólfshöfda, som ligg om lag midt mellom Vík í Myrdal og Höfn.

Då det leid mot vår, sende Ingolf av garde trælane Vifil og Karle for å leite opp stolpane. Dei fann dei ikkje, men Leif fann dei. Han var drepen. Trælane hans hadde rømt, dei lengta vel heim og hadde sett kursen mot sør. Langt kom dei ikkje, dei hamna på ei øy utanfor sørkysten. Ingolf kom etter og drap dei. Øyane gav han namnet Vestmannaeyjar.

Fyrst etter den tredje vinteren fann Vifil og Karle ættestolpane. Dei sendte bod etter Ingolf, og han kom til vika på vestkysten av Island, der det steig damp opp av marka. Her slo han seg til, og plassen gav han namnet Reykjavík.

Så seier soga, og slik har det seg at hovudstaden i landet vaks fram på dei regntunge, forblåste vulkanske slettene på vestkysten.

Eg har fått rom på Hotel Odinsve i Tysgata, og har alt vore her i nokre dagar. Rommet ligg i øvste etasje og frå ein smal terrasse kan eg sjå over bølgjeblekktaka mot havet og den grå horisonten. Kva har eg så gjort desse siste dagane? Eg har trakka opp og ned handlegata Laugavegur, vore i Hallgrímskyrkja, sett Alltinget, Nordens hus og konserthuset Harpa, Islands kulturelle storstove, ja, der statsministeren Katrin Jakobsdottír tok imot Europarådet for nokre veker sida. Jo, så har eg sett kontora hennar, som ligg i det gamle fengselet. Kva meir eg har gjort? Jo, to kveldar har eg ete plukkfisk på restauranten Salka Valka, kalla opp etter ei fattigjente Laxness-romanen med same namn.

Og i går, då eg køyrde opp mot Tingvellir, tok eg ein stopp for å vitje heimen til Halldór Kiljan Laxness. Det var i 1945 han bygde seg eit moderne murhus på heimgarden Glju´frasteinn, som no er museum. Då eg kom inn i resepsjonen, sat eit tysk ektepar og såg ein introduksjonsfilm før omvisinga starta. Eg fekk med meg halve, og nei, dei trong ikkje setje han på ein gong til, eg ville no berre sjå huset. Vi fekk kvar vår audioguide, og blei sleppte innanfor og kunne rusle rundt på eiga hand. Eg valde norsk tale, dei tysk, og tysk må vere eit mykje meir effektivt språk. Vi byrja på likt i hallen, men snart gjekk dei inn i stova, og då eg kom inn i stova, var dei alt i daglegstova, og då eg kom dit, var dei for lengst gått opp i andre etasje. Då eg kom opp, var dei alt ferdige.

– Korleis var det?

– Very interesting, sa ho.

– Har du lese mykje Laxness?

– Nei, ingenting. Men eg fekk no lyst å lese han etter dette, sa ho. Eg hadde så huset for meg sjølv og brukte lang tid, og i arbeidsrommet såg eg ståpulten, der han skreiv manusa for hand. Det var kona som skreiv dei inn på maskin. På veg ut spurde eg omvisaren etter den beinkvite Jaguaren han kjøpte etter Sonning-prisen i 1969. Han var på verkstad, sa ho.

Før Halldór Laxness døydde i februar 1998, var det snakk om at han kunne bli gravlagd på Tingvellir. Han ville då vere den tredje som fekk denne æra, men han takka nei. Han ville heller liggje i kyrkja han sokna til.

Deretter køyrde eg no opp til Tingvellir, der eg har vore to gonger før, men her har det skjedd mykje sidan sist. Talet på besøkande til verdsarveområdet har eksplodert dei siste åra, for om den islandske nasjonen har eit hjarte, er det her det bankar. Det var her dei heldt det fyrste landstinget kring år 930, og det var her den sjølvstendige republikken blei proklamert 17. juni 1944.

Eit besøkssenter var sett opp, og rundt hadde dei planert og asfaltert parkeringsplassar. Senteret var i ferd med å stengje, men eg kom i snakk med ei av dei tilsette. Ho hadde sommarjobb her, for eigentleg var ho etnolog og hadde skrive hovudfagsoppgåve om islendingar og alvar.

– Alvar?!

– Ja.

– Veit du kven Erla Stefánsdóttir er?

– Erla Stefánsdóttir? Nei...

– Ikkje? Men ho var jo Islands mest klarsynte, heilt i verdsklasse?

– Det er mange på Island som meiner dei er det.

Mykje har skjedd på Tingvellir sidan det fyrste landstinget kring år 930. Mellom anna har di fått besøkssenter, parkeringsplasser og gangbruer.

Ein gong eg skulle klippe meg hos Cutters nedst i Hegdehaugsveien i Oslo, høyrde eg at frisøren snakka gebrokkent norsk. Dei fleste frisørane til Cutters gjer det, og nok ein gong våga eg meg på spørsmålet som i våre dagar er bannlyst, nemleg, kor kjem du frå – eigentleg? Det har tidlegare ført meg inn i interessante samtaler om Libanon, Albania, Polen, Litauen og dalstroka innanfor Split i Kroatia for å nemne nokre. Denne frisøren var frå Island, fortalde han.

– Kor då på Island?

– Eg kjem frå ein by sør for Reykjavík.

– Er du frå Hafnarfjördur?

– Ja! Har du vore der?

Ja visst har eg vore i Hafnarfjördur. I 2007 var eg på Island for å skrive om islendingar og alvar. Gjennom åra har vi lese om korleis utbyggjarar, anten dei skal byggje vegar, hus, fabrikkar eller kraftstasjonar, tek omsyn til desse alvane. Ligg det ein knaus i den planlagde vegtraseen, sjekkar dei fyrst om det bur alvar der. Er svaret ja, legg dei vegen utanom, for alvar skal ein ikkje leggje seg ut med. Hafnarfjör¿ur har Islands største koloni av det som kan samlast under kategorien huldufólk, det usynlege folket.

Men om dei er usynlege, korleis kan dei vite at det er så mange av dei? Fordi nokre utvalde menneske kan sjå dei. I 2002 leigde kommuneleiinga den synske Erla Stefánsdóttir for å registrere alvebusetnaden i Hafnarfjör¿ur. Ho kunne fortelje at der budde det fire ulike typar gnomar, tjue typar dvergar og ein stor skare alvetypar. I fjellknausen Hamarinn låg slottet til den kongelege alvefamilien. Hafnarfjördur har sidan vore rekna som Islands alvehovudstad.

I fleire dagar hadde eg forsøkt å få ei avtale med Erla Stefánsdóttir utan å nå fram. Men så – dagen før eg skulle fly heim – ringde mobiltelefonen. Læresveinen og hjelpesmannen hennar, Ólafur Pétursson, hadde djup bassrøyst og sa at Erla ville treffe meg. Når? Klokka halv elleve om kvelden. Kor? Det kunne han ikkje seie, men han skulle plukke meg opp på hotellet. Ólafur så gjorde, og i bilen ville han gje meg noko bakgrunnsinformasjon. Han snakka engelsk med sterk islandsk aksent.

– Erla is a clairvoyante.

– Ho er synsk, ja?

– Ja, og ho veit ikkje korleis det er å ikkje vere synsk. Så du må ikkje stille spørsmål som «når oppdaga du at du var synsk?».

– Det er fyrste spørsmål på lista mi.

– Stryk det. Det er som å spørje: Når oppdaga du at du kunne høyre? Det er umogleg for ho å svare på eit slikt spørsmål.

– OK.

– Og éin ting til: Det er 49 nivå på det å vere synsk. Erla er på 49. Så høgt som det er mogleg for eit menneske å kome. I kvar generasjon er det kanskje ein eller to i heile verda som har slike evner. One or two!

Eg var skeptisk – og engstelig, for sjølv om eg ikkje trur på overnaturlege fenomen, var eg redd for at Erla skulle sjå at eg ikkje trudde, men sidan eg var redd for det, så kan hende eg trudde litt likevel, og slik arbeidde hjernen min. Trudde eg på alvar, eller trudde eg ikkje? Det var med ei viss spenning eg gjekk inn i stova hennar. Ho var ikkje uvenleg, men avventande. Ólafur tende stearinlys og sette seg i ein sofa i bakgrunnen.

– Kva er det du vil meg?

Ho hadde budd fire år i Bergen og snakka difor eit slags norsk.

– Nei, om du kunne fortelje om alvane. Er det nokon alvar her no, til dømes?

Ho såg seg rundt i rommet, peika mot vindauget.

– Sjølvsagt. Eg ser alvane som klatrar i blomane der.

– Jaha?

– Det sit nokre på bordet like framfor deg, eg ser englar som flyg i lufta. Og der i døra står far min.

Eg snudde meg, ingen der.

– Han er daud.

Ólafur laga ein djup spøkjelseslyd frå sofaen.

– Uuuææh, sa han og lo. Erla lo med han.

På 70-talet flytta Erla Stefánsdóttir til Bergen, der mannen studerte til tannlege.

– Det var då eg kom i kontakt med Marcello Haugen, fortalde ho. Marcello Haugen budde i Gudbrandsdalen, var ein norsk mystikar, naturdokter og klarsynt.

– Vi fekk kontakt i 1973. Då hadde han vore daud i fem år. Men han var utruleg flink og har ofte hjelpt meg.

Frå ein papirpose på golvet, drog ho opp boka Lífssyn mín. «Livssynet mitt». Ho bladde gjennom og viste teikningar av alle ho hadde møtt: alvar, gnomar og nakne barneenglar med venger.

– Kven er desse vesena?

– Dei er fysiske vesen som er her no, men som høyrer til ein annan frekvens.

– Jaha?

– Berre her på Island er det 70–80 ulike typar alvar. Til saman er det fleire tusen forskjellige alvar over heile verda.

Erla Stefánsdóttir døydde 5. oktober 2015. Ho blei åtti år, men heilt utenkjeleg er det ikkje at ånda hennar framleis svever over vatna. Eller jo, det er det. Eller nei.

Undersøkingar viser at rundt sju–åtte prosent av islendingane er overtydde om at alvar finst, og rundt 45 prosent finn det sannsynleg eller mogleg. Men no tilbake til etnologen på ¿ingvellir, som har stengt av besøkssenteret. Ho skal heim.

– Det er ikkje slik at islendingar flest trur på alvar, sa ho.

– Nei?

– Trur eg på alvar? Nei. Men eg trur at islendingar har trudd på alvar. Eit usynleg folk som kunne forklare alt det uforklarlege som skjedde. Fill in the gaps, sa ho

– Men det at islendingar legg vegar rundt ulike knausar, tyder vel på at dei trur?

– Det er ei misforståing, det der. Desse knausane som det blir sagt at det bur alvar i, kallar vi kyrkjer. Vegvesenet trur ikkje at det bur alvar i dei, men dei vil ikkje øydeleggje dei, for dei er kulturminne. Ja, som kulturminne elles. Vi vernar ikkje gamle offerplassar fordi vi trur på norrøne gudar, men fordi vi veit at dei fins fordi nokon har trudd på Odin.

Jo, på veg ned att frå Tingvellir køyrde eg oppom kyrkjegarden der Halldór Laxness ligg gravlagd. Det var ingen stor kyrkjegard, men stor nok til at det ville ta noko tid å finne grava hans. Men der såg eg ein kar som kom strenande ned lia med to hundar. Ein av dei i band, den andre gjekk fritt. Eg venta i kyrkjegardsporten til han var nedkomen, og i det han hadde sett hundane bagasjerommet, ropte eg til han.

– Unnskyld?

Han smelte igjen bagasjelokket og kom imot.

– Veit du kor grava til Halldór Laxness er?

– Ja, det veit eg, sa han, og saman gjekk vi inn på kyrkjegarden, men så stansa Jón Örn Gu¿bjartsson brått opp og sa:

– Eg trefte Halldór Laxness ein gong?

– Gjorde du?!

– Ja, det var i 1982. Ein ven av meg fylte 60 år, og eg ville gje han Sin egen herre i gåve. Så tenkte eg: Kanskje eg skulle fått boka signert?

– Ja?

– Så eg køyrde opp til Glju´frasteinn, sa han, og peikte mot det kvite murhuset på den andre sida av dalen.

– Eg ringde på døra, og Laxness kom ut. «Er du journalist», spurde han.

Her skal det leggjast til at Jón Örn imiterer ei hås og stotrande gammalmannsrøyst, og ut frå dei intervjua eg har sett og høyrt med Laxness, er han ein strålande imitator.

– «Nei, eg er ikkje journalist», sa eg. «Det er kaldt. Kom inn», sa Laxness, og så inviterte han meg inn. «Eg har ingenting å by deg», sa han, «kona mi er opprørt». «Opprørt?» sa eg. «Ja», sa han og sa ikkje noko meir om det. Han gav meg omvising i huset og viste meg ein glasbolle med ein hai på formalin. Og sidan gåva han hadde fått av tyske forfattarkollegaer, ei bok der alle hadde skrive helsingar, og han var tydeleg stolt. Til sist gjekk vi ein runde symjebassenget, og så signerte han boka.

– Jøss!

– Ja, det var møtet mitt med den store Halldór Kiljan Laxness.

– Skal vi finne grava hans?

– Eg anar ikkje kor ho er. Eg ville no berre fortelje at eg har treft Laxness.

Arbeidsrommet til Halldór Kiljan Laxness. Til høgre i biletet er pulten der han stod og skreiv bøkene for hand. Og ved sida av skrivemaskina som kona brukte når ho reinskreiv manuskripta.

Jo, dette var altså i går, og denne dagen skal eg på jordskjelvinstituttet. Det er om lag tre kilometer dit, og sidan eg ikkje skal vere der før halv ti, bestemmer eg meg for å gå. Eg traskar opp til Hallgrímskyrkja, og så ned att mot motorvegen. Men for ein uvanleg mild og solfylt dag dette syner seg å bli. Himmelen er blass, men sola varmar, og etter som eg går, under motorvegen og langsetter sykkelvegar, varmar ho så at eg må ta av meg den svarte skinnjakka.

Mannen eg skal treffe, heiter Bergur Bergsson, og vi har prata saman på telefon nokre gonger. Inntrykket så langt er at han verkar som ein særs glad mann, som ler lett og ofte. Å finne tid til eit møte, var ikkje lett, for han er stadig på farten. No ringjer han igjen, han er forseinka, seier han, og eg fortel at eg ventar utanfor.

– Eg har på meg ei svart skinnjakka, seier eg.

– OK, seier han.

– Så du kjenner meg att.

– Så mange er det vel ikkje som står der?

Eg set meg til å vente utanfor bygga som dei deler med Meteorologisk institutt. Ein ting vil eg vite: Var det eit jordskjelv i nærleiken av Reykholt natt til søndag? No, der kjem Bergur køyrande i ein Land Rover. Han parkerer, hoppar ut og kjem imot ikledd kakifarga kortbukser og grå crocs.

– Eg går kledd slik stort sett heile året. Bortsett frå når det er snø, då byter eg ut crocsa.

Og sidan vi snakkar om klede, fortel eg om skinjakka, at eg vanlegvis ikkje går kledd slik, men at eg kjøpte ho i Reykjavik i 1991.

Vi set oss på eit møterom, og Bergur hentar kaffi. Han er elektroingeniør, utdanna i København, og snakkar dansk.

– Eg begynte her same år som du kjøpte skinjakka di. Våren 1991 var eg ferdig utdanna ingeniør, kom heim til Reykjavík og budde faktisk tvers over gata for instituttet her. I Morgunbladid den hausten las eg at dei søkte etter ein ingeniør til Meteorologisk institutt, så eg ringde og kom til intervju. Men same dag slutta ein her på jordskjelvavdelinga, og så fekk eg jobben hans i staden. Då hadde vi sju jordskjelvstasjonar på Island.

– Og sidan har du vore her?

– Ja, bortsett frå nokre år då eg arbeidde i Wien. Eg har vore med å setje opp jordskjelvstasjonar i Iran, Afrika og Sør-Amerika. Men så kom eg tilbake hit.

– Og kor mange stasjonar er det på Island no?

– No har vi 86 stasjonar, snart 88. Det går litt opp og ned, og så flyttar vi på dei.

Var det eit jordskjelv eg opplevde i Reykholt? Bergur Bergsson er ansvarleg for å drifte Islands 86 jordskjelvstasjonar og har svaret.

På ein TV-skjerm viser han kor dei ulike stasjonane ligg. Han har vore på nesten alle.

Dei måler jordskjelv og vulkansk aktivitet, og enkelt forklart er det ein sensor som ligg på fjellgrunnen, fortel Bergur, og i tillegg har dei GPS-instrument som kan måle landheving millimeternøyaktig. Kontinuerleg blir det sendt datasignal til hovudkvarteret her, som har døgnvakt. For det er mykje aktivitet. Island ligg på desse to kontinentalplatene som sklir frå kvarandre med eit par centimeter i året.

– Nokre av stasjonane er vi ekstra merksame på, for der veit vi at noko er på gang, men om det skjer i morgon eller om eitt år eller ti, veit vi ikkje.

– Nei?

– Men så skjer det, som for to år sia i Fagradalsfjall nede på Reykjanes. Vi visste at noko var på gang, men ikkje når. Historia fortel at utbrota der kjem i eit mønster, fortel han. Det er sju–åtte hundre år utan aktivitet, og så hundre år med stor aktivitet.

– Utbrotet på Reykjanes i mars 2021 var nok innleinga på ein ny hundreårsperiode med stor aktivitet. Det blei jo mange pæne billeder på sosiale medier av det utbrotet. Det er det vi kallar eit turistutbrot.

– He-he. Men no eit spørsmål: Var det eit jordskjelv i Reykholt natt til søndag?

– Vi kan sjå, seier Bergur. Han tastar inn klokkeslett, dato, finn Reykholt.

– Det var eit skjelv her, seier han og peiker nordvest for hotellet, og eit anna skjelv her, og peiker nordaust.

– Ja?

– Men dei var så små at det er heilt usannsynleg at du har merka dei.

– Så?

– Så sannsynlegvis var det ein draum, eller så var det ein turistbuss som dundra forbi.

Reykjavik koker. Ei varmebølgje har skylt over byen, og på nokre timar er heile hovudstaden omgjord til ei sydande uteservering. Folk sit i parkar og på torg, og gatene blir fylte med bord og stolar, og det er ufatteleg kor kjapt dei omstiller seg frå kald vår til høgsommar. Det blir så heitt at eg søkjer tilflukt i bokhandelen Eymundsson, og ser samstundes etter noko relevant litteratur å ta med meg heim. Det er når eg er på veg opp frå kjellaren det skjer. Ein kar i førtiåra møter meg i trappa, han har sid joggebukse, romsleg svart T-skjorte og ein pistrete hestehale, og i forbifarten seier han.

– Virkilega flottur ledurjakki!

Sjølv om eg ikkje forstår kva orda tyder eksakt, skjøner eg bodskapen. Etter ti dagar er det endeleg nokon som kommenterer skinnjakka mi.

– Takk, eg kjøpte ho i Reykjavik i 1991…

Men han er alt forbi, han bryr seg ikkje.

Kven bryr seg.

Hallgeir Opedal

hallgeir.opedal@gmail.com