Klok på bok
Litt av ein Karl
Då nobelprisvinnaren i litteratur (2002) Imre Kertész, i 2012 vart intervjua om stoda i heimlandet Ungarn, valde Kertész å sitere den austerrikske forfattaren Karl Kraus: «Situasjonen er desperat, men ikkje alvorleg.»
Slike seiingar finst det flust av hjå Kraus, han var ein språkleg og litterær ekvilibrist. Ikkje minst kom dette fram i lyset i tidsskriftet Die Fackel, som Karl grunnla i 1899. Karl Kraus var bladstyrar og skribent for denne publikasjonen heilt fram til han døydde i 1936. I alt kom det 922 utgåver av Die Fackel, og i krinsen kring Kraus i Wien, var mellom anna Egon Friedell, Oskar Kokoschka, Heinrich Mann, Arnold Schönberg, August Strindberg og Oscar Wilde. Der skulle vi ha vøri, Karl.
Eit siste sitat frå Karl Kraus skal de få: «Når ein mann vert handsama som eit beist, seier han: ’Eg er trass alt eit menneske.’ Når han oppfører seg som eit beist, seier han: ’Eg er trass alt berre eit menneske.»
Så skal me sjå kva Gunder Runde har å seie. Han skriv: «Ikkje så lett å finne fram til dagens forfattar. Men med litt hjelp av slumpelukko (Sivle) og saumfaring av bøker utgitt på norsk i 1997 fann eg fram til austerrikaren Karl Kraus (1874–1936) og det som eg trur må vere den einaste boka frå hans (fjør)penn som er omsett til norsk, nemleg samlinga med fyndord og filosofiske betraktningar som på norsk heiter Nattetid. Eg måtte innom Nasjonalbiblioteket for å finne boka. Det må seiast: Kraus må nytast i små porsjonar, men mykje av det han skriv, er både fyndig og særmerkt, til dels med vondskapsfull undertone. Døme: ’Krigsårsaken? At de i Berlin har pisset på marmor.’ Kraus er spesielt opptatt av første verdskrigen, eit av kapitla i boka har tittelen 1915, og omhandlar i stor utstrekning krigshandlingane som Tyskland (og Austerrike?) var ansvarlege for. Han var særs kjend i si tid, vart mellom anna nominert tre gonger til Nobels litteraturpris. Hans viktigaste verk var ei slags teaterforestilling med tittelen Menneskehetens siste dager (1919), som visstnok var så lang at ein måtte fordele det på ei vekes tid dersom det skulle framførast. Elles var han kjend som utgjevar/redaktør av tidsskriftet Die Fackel, som vart utgitt frå 1899 og utover. Det er kanskje eit typisk austerriksk karakterdrag å vere negativ/vondskapsfull mot sine eigne? Det er berre eit par veker sidan eg las ei av Thomas Bernhard sine bøker, han har i fullt monn reindyrka denne sida av litteraturen i heimlandet, med den følgje at han er persona non grata i Austerrike. Og så var det Kraus si vitjing i eit skandinavisk land – det må vere det han skriv om ein tur til Noreg, der han rota seg ut i eit myrlandskap og kom seg unna ved å finne ei trestamme som berga han frå å drukne i myra.»
Eli Hegna skriv: «Østerrikeren Karl Kraus er ukas forfatter. Stefan Zweig har beskrevet ham som ’mesteren av giftig latterliggjøring’. Han har også blitt sammenliknet med Englands store satiriker Jonathan Swift (1687–1745). Kraus’s særpregete idiomatiske tysk er nesten umulig å oversette. Av den grunn er han heller ikke så kjent som han fortjener. Så derfor stor takk til Sverre Dahl for hans oversettelse av Nattetid.»
Robert Øfsti skriv: «Karl Kraus ville eg ikkje ha høyrt om viss det ikkje var for Klok på bok.»
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
