«Kolbotnen stend på same staden som ifjor. Savalen bugtar seg blå og blank millom øyar og skog-nes ut-yvi og ut-yvi som då. Tronfjell stig barmbreidt og akselsterkt ende upp i sky som då, sveipt i blå luft som i eit stykke himil. Der er slik trygd i det.»

Det er noko forbløffande med å lese Arne Garborgs Kolbotnbrev her oppe på Bratthø, ikkje langt frå Savalen og Garborgs Kolbotn. Som eg har nemnt tidlegare, ser vi ut over det same landskapet som Garborg skildrar i tekstane sine, meir enn hundre år før. Då meiner eg nett det same. Her har ingenting endra seg. Vi ser dei same fjella, innsjøen, nokre fjellvatn, vi ser det lysande gule reinlavet langs heiane. Vi ser og høyrer heiloa, som Garborg skriv så vakkert om i Haugtussa – den melankolske fuglen som målber stemma til kvar ei sorgtung sjel. Og vi har heller ikkje straum, ikkje innlagt vatn, for oss er det òg strabasiøst å kome til og frå – og å leve der. Om vinteren blir det gjerne minus 30 grader.

Moderne Garborg

Dette gjer at ein kjenner seg tett på Garborg og skildringane hans av det røffe livet Hulda og han hadde i Østerdalen anno 1880- og -90-åra. Men det er ikkje berre det som gjer at ein opplever Garborg som ein samtidig. Fritenkjaren, den tvisynte, humoristen, satirikaren og oppviglaren talar så moderne og klårsynt til oss gjennom romanane, diktverka og kanskje aller mest breva og essaya sine. Det er noko med tonen som gjer at han like gjerne kunne snakka frå i dag. Her er han den reinaste 1990-talsironikaren, då han skriv om at Hulda kjem inn i livet hans:

«Pengesorgine tok til å koma etterkvart; og so er det desse gjentesorgine ein ungkar jamt skal hava å dragast med. Ja; for no, då eg hev mist det meste av håret mitt, og tri jekslar, og dertil mitt gode namn… no var det ei som tenkte at dette kunde vera noko å gifte seg med. Og då eg etterpå alt hadde mist posten min, vart det reint gildt; ho kunde ha fylgt meg til byfuten med det same.»

Fly over torvtaket

Fleire gongar har vi tatt turen til Kolbotn. Slektningane til Garborg har sett eit sympatisk skilt på grinda, der det står noko slikt som: «Står det ein bil på tunet, set vi pris på å få vere i fred. Om det ikkje er nokon her, er de velkomne inn.» Første gongen vi var der, var ein solrik føremiddag, det var stille og fint, idyllisk. Vi kikka inn gjennom vindauga i dei ulike bygningane, såg Harriet Backers bilete «Den røde stue» for vårt indre, kjende historias sus. Høgtidsamt. Vi gjekk rundt bautaen ute på plenen, der eit sitat frå eit Kolbotn-brev står, henta frå det same avsnittet eg har innleia denne teksten med: «Hende alt som hende vil; her uppe er verdi den same.»

Vi nikka over dette, samanlikna det med vår eigen urørte plett og sat ei stund på benken utanfor det eine huset. Såg utover Savalen og Tronfjell, frå ein litt annan vinkel. Det dufta av gras og blomar. Ei jamn summing frå insekt. Så small det. Eit jagarfly sneia hustaket, vi såg rett opp i den metalliske flykroppen. Det rista i laftet.

Vi sat lamma ei stund og såg og høyrde flyet brake vidare mot Tronfjell, før vi reiste oss med svake kne og gjekk tilbake over tunet. Sende eit fornærma blikk mot bautaen. Innsåg at Garborg likevel ikkje var vår samtidige. Verdi er ikkje den same her uppe, alltid, sjølv om vi og dei ikkje har innlagt vatn. Nei. Når resten av verda trengjer seg gjennom skalet av torvtak og sildrande bekkelyd, er det ei moderne verd.

Takksame

Vi skal vel vere glade for det. Det er takk vere element som moderne transportmiddel, gode vegar og mobiltelefon at vi kan vere her oppe relativt ofte og relativt ubekymra. Dessutan: Når vi først kjem dit, skal vi ikkje vere der i ti år, som Garborgane. Til sist, då Hulda og Arne hadde kjempa seg gjennom nokre tøffe vintrar, etter kvart som ein familie på tre, måtte dei gi tapt:

«Kolbotnen var den einaste staden i landet der me kunde bu; no ser me at me kann ikkje bu der heller. Den minste ting, ei vond tonn, eit krampetilfelle, kann setja oss reint fast. No då me hev guten, kann me alraminst spéla slikt vågaspel. Ut må me.»

I dette lyset får utsegna «Hende alt som hende vil; her uppe er verdi den same» ein litt annan klang. Som i ein nådelaus, sørgjeleg konklusjon: Her oppe er tilværet i lengda for utfordrande, for ugjestmildt. Sjølv ikkje Garborgs ironi kunne hjelpe på dette, altså.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er litteraturvitar og fast bokmeldar i Dag og Tid.